ه نظر گلمن[9]، برای مادران‌، کیفیت هوش هیجانی به مثانه آگاهی از احساسات کودک‌، توانایی همدردی‌، آرامش بخشی و راهنمایی کودک است(گلمن ، 1998، ترجمه پارسا، 1384).

در طول دوره های تکامل فرزند‌، مادر در رویا رویی با رویداد های مختلف محیطی – از جمله تکالیف سخت و مداوم تعامل با فرزند‌، درگیر هیجانهای ناهشیاری است که می توانند از طریق حالتهای صورت‌، اندام وکلام به کودک منتقل شود. این هیجانها باید رهبری شوند تا مادر بتواند در تامین آرامش کودک با فرایند برون ریزی وی سهیم باشد. اشپیتز‌،  از انجا که مادر نسبت به این هیجانها ناهشیار است و به سختی می تواند به طور هوشیار انه آنها را مهار نماید. شناخت‌، تنظیم‌، و هدایت فرایند هیجان های مختلف وارده به مادر‌، در جهت ایجاد هیجان های مثبت در کودک ضروری به نظر می رسد(دادستان ، 1378).

رضوی(1385) در تحقیقی در ارتباط با هوش هیجانی والدین و خلاقیت کودکان ابراز می‌دارد که بین هوش‌هیجانی مادران و خلاقیت کودکان رابطه مثبت وجود دارد و مادران با هوش هیجانی بالا دارای کودکانی خلاق‌تر هستند.

گاتمن[10]، مادرانی با هوش هیجانی بالا را‌، پروش دهنده کودکانی می داند که از نظر فیزیکی سالمنتر و از نظر هیجانی رشد یافته تر و حتی در موقعیت های بحران‌، قادر به آرام سازی خود می باشند.انتظار می رود این مادران از توان مدیریتی بالا بخوردار بوده‌، مسئولیت پذیر تر‌، قابل اعتماد تر‌، سازگار تر و در رابطه با کودک خود خلاق تر باشند. بدین ترتیب می‌توان انتظار داشت که کودکان ایشان در زنجیره نظام خلاقیت در سطوح بالایی قرار گیرند. چنانچه بالس بر اهمیت نظام مراقبتی مادر از کودک و نقش این نظام بر خلاقیت کودک تاکید فراوان داشته است(بالبی‌، 1976، به نقل دادستان1378).

پژوهش‌های راتر[11]، ویل[12]، و پترسون[13](1981)، در تایید مطالب فوق نشانگر این مطلب است که مادرانی که شیوه‌های فرزند پروری سهل گیر و مستبدانه استفاده می کنند، کودکانی کمتر خلاق دارند و بالعکس مادرانی با شیو ه فرزند پروری مقتدرانه ، کودکانی خلاق تر دارند.

هاشمیان(1380) در پژوهش خود عنوان داشت که شیوه‌های فرزندپروری مادران یکی از متغیرهایی هست که می‌تواند خلاقیت فرزندان را پیش‌بینی کند.

لیندبلد[14](1976) طی تحقیقی درباره نحوه‌ی تعامل والدین و رشد خلاقیت کودکان دریافت که تعامل مناسب و سازنده تا حد زیادی با رشد قوه‌ی خلاقانه کودکان در ارتباط است.

بدین ترتیب تحقیق پیرامون هوش هیجانی مادر و شیوه های فرزند پروری وی به عنوان مراقبت کننده اصلی‌، می توان زمینه ساز آموزش های لازم در جهت مناسب سازی بستر تحولی و جلوگیری از عواقب آن در بزگسالی باشد. با مقدمه ای که ذکر شد‌، این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سئوال که آیا هوش هیجانی و شیوه های فرزند پروری مادران می تواند به عنوان عاملی تعیین کننده در میزان خلاقیت دانش آموزان به شمار آید؟

ضرورت و اهمیت پژوهش
 

تمدن بشر مرهون اندیشه خلاق آدمی بوده است و دوام آم نیز بدون بهره گیری از خلاقیت‌، که عالی ترین عملکرد ذهن محسوب می شود‌، غیر ممکن خواهد بود( بقتو[15]، 2007، به نقل از فراهینی، 1388).

شناخت و تعلیم وتربیت افراد سرآمد و خلاق بدین دلیل است که این افراد بتوانند بارمهمی از وظایف و مسئولیت های علمی‌، فرهنگی و اجتماعی جامعه را بر دوش بکشند( افروز‌، 1386).

بنابراین در این پژوهش برخی از علل و عوامل موثر یا بازدارنده بر خلاقیت دانش آموزان مورد بررسی قرار خواهد گرفت تا با شناخت و آگاهی از آنها‌، بتوان در جهت ایجاد یا رفع این عوامل اقدام نمود.بطور کلی پژوهش حاضر هم از جهت بنیادی و هم از جهت کاربردی حائز اهمیت است‌. چرا که نتیجه این پژوهش می تواند به دانش موجود اضافه نماید و از نظر کاربردی هم انتظار بر آن است که با روشن شدن سهم هر یک از این متغیرها در میزان خلاقیت‌، به برطرف نمودن موانع موجود‌، اقدام نمود.

نتایج این تحقیق می تواند در آموزش و پرورش ، مدارس و مراکز مشاوره در جهت بالا بردن هوش هیجانی مادران و بهبود شیوه های فرزند پروری آنان بکار برده شود تا گامی باشد در پیشبرد و بالا بردن خلاقیت در کودکان.

اهداف پ‍ژوهش
– هدف اصلی تحقیق

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی رابطه بین هوش‌هیجانی  و شیوه‌های فرزند پروری مادران با خلاقیت دختران مدارس ابتدایی شهر کرمانشاه در سال 1393 است.

هدف های فرعی
-تعیین رابطه هوش‌هیجانی مادران با خلاقیت دختران دبستانی

– تعیین رابطه شیوه‌های فرزند پروری مادران با خلاقیت دختران دبستانی

فرضیه‏های تحقیق
– بین سبک فرزند پروری قاطع با خلاقیت در دانش آموزان رابطه وجود دارد.

– بین سبک فرزند پروری مستبدانه با خلاقت در دانش آموزان رابطه وجود دارد.

– بین سبک فرزند پروری سهل انگارانه با خلاقیت در دانش اموزان رابطه و جود دارد.

– بین هوش‌هیجانی  مادران با خلاقیت دانش آموزان رابطه وجود دارد

تعاریف مفهومی
هوش‌هیجانی: هوشی است مشتمل بر شناخت احساسات  خویشتن و استفاده از آن برای اتخاذ  تصمیم های مناسب در زندگی(گلمن، 1980).

خلاقیت: تورنس خلاقیت(1986)  را به عنوان نوعی مسأله گشایی مد نظر قرار داده است

سبک های فرزند‌ پروری: به روش هایی اطلاق می‌شود که والدین در برخورد با فرزندان خود اعمال کردند.‌(استرنبرگ،1989).

تعاریف عملیاتی

تعریف عملیاتی هوش‌هیجانی:  میزان نمره ای است که آزمودنی از پرسشنامه هوش‌هیجانی  شرینگ دریافت کرد.

تعریف عملیات سبک های فرزند پروری:میزان نمره ایست که آزمودنی از پرسشنامه شیوه‌های فرزند پروری  با مریند در یافت کرد.

تعریف عملیاتی خلاقیت: میزان  نمره ایست که آزمودنی ازپرسشنامه خلاقیت تورنس دریافت کرد.

[1] – tugrul

[2] – bayanova

[3] – veraksa

[4] – niu&liu

[5] – eyzenk

علمان و استرس دانش آموزان پایه ششم مدارس ابتدایی شهر قرچک در سال تحصیلی 93-1392بود. برای این منظور پس از مرور ادبیات تحقیق،7 فرضیه شامل یک فرضیه اصلی و6 فرضیه فرعی تدوین گردید.این پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ نوع ،توصیفی-پیمایشی بود . جامعه ی آماری پژوهش شامل کلیه ی دانش آموزان پایه ششم شهر قرچک بود که حجم نمونه بر اساس جدول  مورگان و با توجه به نسبت دانش آموزان پسر و دختر در جامعه ی پژوهش،297 نفر تعیین و با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند . برای جمع آوری داده ها از  دو پرسشنامه محقق ساخته مهارت های ارتباطی معلمان واسترس دانش آموزان، استفاده شد.تحلیل داده ها با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی (همبستگی اسپیرمن) انجام شد. یافته های پژوهش بیانگر آن بود که الف- بین مهارت های ارتباطی معلمان و استرس دانش آموزان رابطه منفی معناداری(672/0- ) وجود داشت.ب- بین هر یک از چهار مؤلفه ی اصلی  مهارت های ارتباطی معلمان و استرس دانش آموزان رابطه ی منفی  معناداری وجود داشت. ج-میزان مهارت های ارتباطی معلمان در جامعه ی مورد پژوهش در حد متوسط و میانگین بود.د- میزان استرس دانش آموزان در جامعه مورد پژوهش بالاتر از حد میانگین بود.ه-بین میزان مهارت های ارتباطی معلمان مرد و زن اختلاف معناداری وجود نداشت. و-بین میزان استرس دانش آموزان دختر و پسر اختلاف معناداری وجود نداشت. لذا با توجه به یافته های پژوهش می توان چنین نتیجه گیری کرد که : یکی از روشهای کاهش استرس دانش آموزان،تقویت مهارت های ارتباطی معلمان می باشد.

کلید واژه ها: مهارت های ارتباطی، مهارت کلامی، مهارت گوش دادن، مهارت غیرکلامی، مهارت بازخورد، استرس.

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1مقدمه

شاید بتوان گفت که ارتباط[1] یکی از قدیمی ترین و در عین حال عالی ترین دستاوردهای بشر بوده است.ارتباط در گذشته و برای انسان اولیه ،علاوه بر کارکردهایی که در جهت حفظ حیات و یاری گرفتن از دیگران داشته ،زمینه ساز فعالیتهای اجتماعی و سرآغازی بر زندگی اجتماعی نیز بوده است(بولتون[2]،1386،ص13). ماهیت اجتماعی انسان ایجاب می کند که آدمی با وجوه گوناگون اجتماع و مجموعه های درون آن ارتباط برقرار کند. در جوامع امروزی  که همزمان با پیچیده تر شدن فزاینده زندگی مشکلات جدیدی برای انسان پدید آمده است،اهمیت ارتباطات بیشتر میشود. در چنین جوامعی ارتباطات یکی از مهمترین عوامل توسعه و تعالی و موفقیت انسان است (آهنچیان،1381).

هشتاد درصد افرادی که در کار خود شکست می خورند فقط یک دلیل برای آن دارند،آنان قادر نیستند به خوبی با دیگران رابطه برقرارکنند.بهره وری یک فرد به عنوان سرپرست یا مدیر،پرستار یا منشی،مسؤول بهداشت روانی یا سرایدار، کارگر ،وکیل ،پزشک ،فروشنده و یا وزیراز طریق کسب توانایی برقراری یک ارتباط خوب افزایش می یابد.در واقع تصور شغلی که در آن ارتباط عامل مهمی نباشد،کاری بس دشوار است(بولتون،1386 ،ص28). ارتباط مهارت است ،هنر است علم است و یا…؟می توان گفت ارتباط همه ی این هاست و پیچیدگی ها و ظرایف خاصی دارد. به همین دلیل ،برقراری ارتباط بین افراد آنگونه که به نظر می رسد،کار ساده ای نیست.ارتباط موثر به شناخت ،تمرین و ارزیابی مستمر نیاز دارد.بخش مهمی از میزان رضایت مندی هریک از ما از زندگی با توانایی هایمان در برقراری ارتباط ،قابل تفسیراست (اصلانی،1390،ص 44).همان طور که ارتباطات برای انسان حیاتی است ،برای انجام عملیات سازمانی یابه عبارت بهتر برای شکل گیری بقای سازمان نیز حیاتی می باشد. هربرت سایمون[3] می گوید: «بدون ارتباطات، سازمانی وجود نخواهد داشت و به همین   علت میتوان گفت امکان تأثیر گروه بر رفتار فرد نیز غیرممکن خواهد بود»(دعایی،1373،ص36).یکی از مهمترین سازمانهای موجود در جامعه سازمان های آموزشی و به عبارتی سیستم های اجتماعی مدارس هستند.آموزش ،بدون ایجاد رابطه معنایی نخواهد داشت .معلمان در همان آغاز کار خود پی می برند که نحوه برقراری ارتباط با دانش آموزان بسیار اهمیت دارد (معینی آرانی1384). از مهمترین توانایی های آموزگار به عنوان شخصیتی تاثیرگذار در سرنوشت  انسانها ،برقراری ارتباط صمیمی و موثر با دانش آموزان است.همه ی ما خاطرات شیرینی از معلمانی به یاد داریم که از توانایی ارتباطی خوبی برخوردار بوده اند.ارتباط بین دانش آموز و معلم یکی از بهترین انواع روابط انسانی است که هر دوی آنها در طول زندگی تجربه خواهند کرد (اصلانی ،1390،ص 46).اغلب معلم ها خواهان آن هستند که بدانند چگونه می توان در دانش آموز انگیزه ی یادگیری ایجاد کرد. پاسخ این است که در او احساس اطمینان و اعتماد ایجاد کنید تا بتواند شکست را متحمل شود. زیرا مهم ترین مانع یادگیری ترس است؛ ترس از شکست، ترس از توبیخ و ترس از نادان به حساب آمدن. اما معلم موفق این امکان را برای هر دانش آموز فراهم می آورد که وقتی اشتباه می کند خودش را از تنبیه و مجازات در امان بداند. از میان بردن ترس در دانش آموز، زمینه ای برای تلاش و کوشش دراوایجاد میکند. پذیرفتن اشتباه دانش آموز با روی خوش، او را به یادگیری تشویق می کند»(فراهانی  ،1389، ص28).هر چند نظام آموزشی و تربیتی مدرسه برای کودکان فرصت گسترش جستجو برای کسب شایستگی و مهارتها را پیش می آورد اما در مدرسه از کودک توقعات و انتظارات جدیدی پدید می آید.علی رغم اینکه فراگیری اطلاعات تازه می تواند برای اکثر کودکان هیجان انگیز باشد اما در مورد برخی کودکان می تواند موجب  ناتوانی و محرومیت و به شکست اعتماد به نفس و تخریب شخصیت آنان منجر شود.مشکلات رفتاری و هیجانی یکی از عوامل تاثیر گذار در شکل گیری شخصیتی کودکان و کیفیت تحصیلی آنان است (کمالی، 1386).یکی از مشکلات رفتاری شایع کودکان دبستانی استرس[4] است.  استرس خیلی زود و از دوران کودکستان شروع می شود . استرس بازی را به رقابت در ورزش و کوشش برای برتری، و دوستی را به روابط اجتماعی تبدیل می کند .در تمام تئوریهای یادگیری، استرس وجود دارد اما اگر استرس با تکامل تداخل داشته باشد این یک مشکل است . گاهی با استرس خیلی زیاد اطفال، کارآئی خود را از دست می دهند (زیبا ،1389،ص24) .از آنجائیکه  مهارتهای ارتباطی یکی از مهمترین مهارت های مورد نیاز معلمان است ،بنابراین دراین پژوهش رابطه مهارتهای ارتباطی معلمان و استرس دانش آموزان مورد بررسی قرار می گیرد.

1-2بیان مسأله

در دنیای امروز ارتباطات موثر یکی از ارکان کلیدی موفقیت به شمار می آید.زندگی انسان با برقراری رابطه و ارتباط آغاز می شود و پیوسته بر تعداد و چگونگی آنها افزوده می شود.اگر چه رابطه و ارتباط دو مفهوم مترادف فرض می شوند اما می توان برای این دو ،مفاهیمی جداگانه در نظر گرفت.رابطه به هر گونه تماس میان افراد یا گروه ها و اشیاء اطلاق می شود،در صورتیکه ارتباط رابطه ای هدفمند و به طور عمده آگاهانه است که بیشتر در حوزه ی افراد بشر مطرح است(شعاری نژاد،1385).ارتباط چیزی است که اجتماع را منسجم نگاه می دارد. (ادگار وسج ویک،1387).

اگر بگوییم ارتباط معجزه یا کاری شبیه معجزه انجام می دهد،سخن مبالغه آمیزی بیان نکرده ایم،زیرا اگر ارتباط نباشد بسیاری از امور دیگر مثل رشد عقلانی،عاطفی و اخلاقی به وجود نخواهد آمدو حتی رشد جسمانی انسان نیز دچار اختلال خواهد شد . موضوع ارتباط در حیات بشر بدیل ندارد. بنابراین می توان گفت: ارتباط زمینه ی  منحصر به فرد انسان ، به ویژه کودک است (ملکی،1390).هر کودک به طور طبیعی حدود هجده هزار ساعت از عمر خود را در مدرسه سپری می کندو تحت تاثیر معلمان، اولیای مدرسه،برنامه ها و ارزش های خاص آنها قرار می گیرد. از آنجاکه بیشتر یادگیری های فرد بعد از سن شش سالگی است،بنابراین می توان گفت که مدارس نقش مهمی را در تربیت کودکان دارند.کودکان در مدارس با مسایل عاطفی و روانی متعددی مواجه اند که یکی از آنها اختلالات عصبی مانند:اضطراب ،حساسیت زیاد،گوشه گیری،غوطه ور شدن در فکرو خیال،احساس ناراحتی بیش از حد و توجه نکردن به اطراف می باشد (پور علی رضا،1391) .اغلب پژوهشگران معتقدند کیفیت ارتباط معلم با دانش آموزان نقش عمده ای در اثربخشی تدریس او و ایجادیادگیری دانش آموزان دارد(دارلینگ هاموند،2007 ،گوردون، کین، و استایجر ، 2006 ؛ نیدلز،1988،) .  وجود معلمان کارآمدتر جهت برقراری روابط مطلوب تر با دانش آموزان در مدرسه حیاتی است (لاک،2004).زیرا معلمان هستند که مدرسه را محیطی می سازند که می تواند افق امید بخشی از دوستی، تعادل، حمایت، امنیت، موفقیت، احترام و سعادت را برای دانش آموزان به ارمغان آورد(کریسته،2002) . بنابراین معلمان برای کمک به دانش آموزان جهت رشد اجتماعی و عاطفی آنها مهمترین موقعیت را دارند (مک لاگلین[5]،به نقل از اصغری پور ،1391،ص 18) . به عقیده سانتراک  (1387) برای مدیریت و برخورد با تضادهای موجود در کلاس درس نیاز به مهارت های ارتباطی مناسب دارید. محققان مختلف برآورد کرده اندکه بین 20-10درصد کودکان مدرسه ای ،دارای مشکلات عاطفی و رفتاری هستند (کاتلر[6]  1993؛ورنن[7]  1993؛سازمان بهداشت روانی[8] 1999؛تامپسون و رادلف[9] 2000،به نقل از اصغری پور و همکاران،1391،ص 17 ).پژوهش هاى متعدد نشان مى دهد که از هر ۵ دانش آموز یک نفر به نوعى دچار مشکلات مربوط به سلامت روانى است که متأسفانه به دلیل عدم پیگیرى و مداخلات لازم این گونه اختلالات تا اخذ مدارج تحصیلى بالاتر و حتى در ورود به اجتماع در آنها باقى مى ماند. اضطراب جدایى،استرس، ترس از مدرسه، وسواس و انواع تیک ها اختلالات عادى مانند ناخن خوردن کندن یا کشیدن موى سر کم توجهى و اختلالات عاطفى و خلقى (افسردگى) مشکلات ذهنى و یادگیرى از جمله مهمترین و رایج ترین اختلالات دانش آموزان دوره ابتدایى به شمار مى رود کمالی،1386) .  علائم استرس در دبستان عبارتند از:-ترس و کابوسهای شبانه – منفی بافی و دروغگویی- محرومیت و خجالتی بودن افراطی و شکایاتی مانند دل درد و سردرد؛ کودکان بوسیله سردرد و دل درد می خواهند از چیزی فرار کنند اما این یک مشکل واقعی است و می تواند راهی باشد برای اینکه آنها خود را با استرس ها تطابق بدهند(زیبا،1389،ص27). اگر مشکل این گروه از کودکان در دوران کودکی به ویژه اولین سالهای ورود به مدرسه شناسایی و تحت درمان قرار نگیرد احتمال عود آن در دوران نوجوانی و بزرگسالی و ابتلا به سایر مشکلات اضطرابی و افسردگی در آنها افزایش می یابد.علاوه بر این ،به علت درخواست های مکرر کودکان مضطرب برای ترک کلاس و غیبت های گاه و بی گاه از مدرسه،افت تحصیلی و تکرار پایه در آنها افزایش می یابد (محمد خانی،1392 ،ص 19) .طبق گزارش بخش مشاوره آموزش و پرورش شهرستان قرچک ، مشکل استرس یکی از مشکلات شایع دانش آموزان دبستانی در این شهر است بطوریکه  میانگین ، هفته ای 5 مورد از مراجعات به این دفتر ، مربوط به انواع نشانه های استرس و اضطراب می باشد که اغلب منجر به افت تحصیلی ، تکرار پایه، کاهش اعتماد به نفس و اختلال در روابط با همکلاسی ها می شود (بخش مشاوره ی آموزش و پرورش شهرستان قرچک ) . حال چنانچه به این آمار، تعداد دانش آموزانی که به کلینیک های خارج از بخش مشاوره آموزش و پرورش ، مراجعه می کنند و همچنین تعدادی که با وجود مشکل،هیچگونه پیگیری در خصوص رفع آن انجام نمی دهند ،افزوده شود ،عمق وجود این مشکل در منطقه بهتر نمایان می گردد. . لذا این پژوهش در صدد است به این سوال اساسی پاسخ دهد که آیا بین مهارتهای ارتباطی معلمان و استرس دانش آموزان پایه ششم مدارس ابتدایی شهر قرچک رابطه ای وجود دارد؟

1-3. اهمّیّت وضرورت تحقیق

ارتباطات یکی از مهمترین ابزار جامعه ی متمدن می باشد و می توان گفت که ارتباطات مهم ترین عامل توسعه و تعالی انسانی است ؛ به عبارت دیگر ارتباطات برای موفقیّت انسان امری حیاتی می باشد (مهربان،1379) . مطالعه بر روی افراد شاغل درزمینه های متفاوت نشان داده  است که 70 درصد لحظه های بیداری آنان به برقراری ارتباط می گذرد و از این زمان ،نوشتن 9 درصد ،مطالعه 16 درصد، صحبت کردن 30 درصد و گوش کردن 45 درصد را به خود اختصاص می دهد (بولتون ،1386، ص 58) . برقراری ارتباط موثر همیشه کار آسانی نیست ؛چرا ؟ اگر به مفهوم ارتباط و کارکردهای آن توجه کنیم ، می بینیم که هر یک از عناصر ارتباط (فرستنده،پیام و گیرنده)می توانند دارای مجموعه ای از ویژگی های متنوع و پیچیده باشند. ارتباط مؤثر مستلزم پیش نیازهایی است ،اگر چه در جریان ارتباط و در یک رابطه ی علت – معلولی ،سطح این موارد ارتقا یافته و به پیش نیازهای جدیدی منجر می شوند.

1-آشنایی با ویژگیهای شخصیتی کودکان و نوجوانان (روان شناسی رشد)                                                                              2-شناخت کارکردهای فرهنگ و مؤلفه های فرهنگی                                                                                                 3-درک منطقی از فضای زندگی(خانواده،مدرسه،جامعه)

4-شناخت کارکردهای ابزارهای ارتباط جمعی و رسانه ها

5 – درک قابلیت های مدرسه به عنوان ابزار تربیت رسمی (اصلانی،1389) .

توجه به این نکته ی مهم که در شکل گیری یک جریان ارتباطی ،عناصر متعددی قبل ، ضمن و بعد از ارتباط دخالت دارند  ،شاید مارا بیشتر به اهمیت موضوع واقف سازد (جعفریان،1390).معلمان بر خلاف خلبانها و معمارها یا جراحها ، آموزش فشرده ای در مهارتهای حرفه شان ندیده اند. به نوعی از آنان انتظار می رود که وقتی وارد کلاس می شونددر مورد مسائل پیچیده روابط بشری تجربه و مهارت داشته باشند . از معلمها خواسته می شود که در جریان فعالیت روزانه شان :

1)انگیزه یادگیری ایجاد کنند.                                                                                                                              2) مشوق خود مختاری باشند و عزت نفس را تقویت کنند.                                                                                        3) از شدت اضطراب[10]  بکاهند و ترس را از بین ببرند .                                                                                            4 )یأس و نومیدی[11] را کم کنند.                                                                                                                       5)سبب کاهش تعارضها و کشمکشها[12]شوند و خشم را فرو بنشانند (بیگدلی،1390،ص19) .

معلمان باید علاقه ومحبت خود را هم به صورت کلامی و هم از طریق ابزارهای غیر کلامی چون: توجه تمام و کمال به دانش‎آموزان، حفظ و تداوم ارتباط چشمی با آنان، لبخند زدن و ایماء و اشاره نشان دهند. اکثر دانش‎آموزان برای معلمانی که به آن‎ها محبت می‎کنند و معلمانی که آنها را مورد احترام قرار می‎دهند، هر کاری انجام می‎دهند. دانش‎آموزان حاضرند هر کاری بکنند تا تأیید چنین معلمانی را به دست آورند. پس معلمان باید در ابراز علاقه ومحبت خویش نسبت به دانش‎آموزان صادق باشند و گرنه، احترام آنان نزد دانش‎آموزانی که ریاکاری و دورنگی می‎بینند، رو به افول می‎گذارد (حسینی‎پناه، 1382، ص 17).توانایی و اداره کلاس و ایجاد رفتار مطلوب در دانش‎آموزان، بخشی مهمی از کار معلم و کلاس و زمینه مناسب برای یادگیری است.

به نظر می‎رسد معلم برای اداره مطلوب و منظم کلاس درس به دو مهارت نیاز دارد:                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            1ـ برقراری ارتباط مؤثر و مثبت با دانش‎آموزان

2ـ مدیریت کلاس.

[1]–communication

[2] – Bolton

[3]–H.Simon

4–stress

پایان نامه راهکارهای افزایش انگیزه معلمان و روش های نوین آموزشی

هرست اشکال

شکل شماره 2-2 :عوامل موثر بر رضایت از زندگی از دیدگاه فرانس… 43

شکل شماره 2-3: نظریه سیستم ها (هاگرتی و همکاران ، 2001) 44

شکل شماره 2-4 : هرم هوش های چند گانه. 48

شکل 2-5 ابعاد هوش هیجانی در محیط کار (جردن  و هارتل، 2008) 54

شکل 2-6 : نقش هوش هیجانی در زندگی.. 62

شکل 2-7: مدل هوش معنوی زهر و مارشال. 76

چکیده
هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطه هوش هیجانی و هوش معنوی با رضایت از زندگی در زوج های جوان شاغل  شهر کرمانشاه بود. به این منظور از بین زوج های جوان شاغل دانشگاه آزاد اسلامی شهر کرمانشاه تعداد 120 زوج با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده و در دسترس انتخاب گردیدند. جهت گردآوری اطلاعات از پرسش نامه  هوش هیجانی شوت (1998)، پرسش‌نامه هوش معنوی علی بدیع و سواری وباقری دشت و لطیفی(1389) و مقیاس  رضایت از زندگی  پاوت،  دینروسو (1998) استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون همبستگی و رگرسیون چندگانه استفاده گردید. نتایج نشان داد که  بین هوش معنوی و رضایت از زندگی زوجین شاغل رابطه معنی داری وجود دارد، همچنین بین هوش هیجانی و رضایت از زندگی زوجین شاغل رابطه معنی داری وجود دارد و نیز نتایج نشان داد که هوش معنوی و هوش هیجانی  رضایت از زندگی را در زوج‌های جوان شاغل  را پیش‌بینی‌  می کنند.

واژگان کلیدی: هوش معنوی، رضایت از زندگی، زوج های جوان شاغل.

Spiritual intelliqence
Satisfaction of life
Young couples who practitioner
 

 
 
فصل یکم
مقدمه پژوهش
 

مقدمه
در سالهای گذشته جنبشی به نام روانشناسی مثبت ایجاد شد و در این زمینه مباحثی مثل شادی، سرزندگی و خوشبینی بررسی می شود. یکی از مقوله های روانشناسی مثبت رضایت از زندگی و شادی است که تاریخچه رضایت از زندگی به اواخر دهه 50 بر می گردد(دینر، اویشی و لوکاس[1]، 2003). رضایت از زندگی به عنوان یکی از مقوله های مهم روانشناسی مثبت، امروزه توجه زیادی را به خود جلب کرده است و معنای گسترده ای را در بر می گیرد(کامینز[2]،2006).

اگر زندگی بستر تکامل است، رضایت مندی از زندگی نیز شرط موفقیت در زندگی بوده است و کسانی می توانند به تکامل بیاندیشند که با زندگی خود مشکلی نداشته باشند. همه انسانها در زندگی با ناکامی های بسیاری مواجه می شوندف اما انسان موفق کسی است که در تمام این مشغله ها و ناکامی ها امیدش را حفظ کند، و این مفهوم رضایت از زندگی است(عبدالله زاده، باقرپور و لطفی، 1388).

عومل زیادی به سازگاری انسان با محیط اطرافش و دست یافتن به احساس رضایت از زندگی کمک می کند. یکی از این عوامل مفهوم هوش است(بنانو[3]، 2014). هوش دارای انواع مختلفی از جمله هوش هیجانی، هوش معنوی و .. است (دینر[4]، 2003). هوش هیجانی در واقع یک توانایی  غیر شناختی است که از نظر تاریخی ریشه در مفهوم هوش اجتماعی دارد و برای اولین بار توسط ثرندایک ( 1920) مطرح شد. به عقیده ثرندایک هوش هیجانی توانایی مدیریت انسنانها برای عمل به شیوه های خردمندانه چه در روابط انسانی و چه در روابط کاری است (ثرندایک، 1920، به نقل از عبدالله زاده و باقرپور و لطفی

، 1388).

هوش دیگری به غیر از هوش هیجانی وجود دارد، به نام هوش معنوی که این هوش فقط برای انسان مطرح است. با استفاده از هوش معنوی می توان میل و قابلیت فرد را برای رسیدن به مقصود و ارزش رشد داد. هوش معنوی به دلیل پیوندش با معنا می تواند به فرد توان تغییر و تحول بدهد، همچنین می تواند به فرد کمک کند تا هیجانات موجود در زندگی و اشتغال خود، احساس رضایت و شادکامی داشته باشد(ابراهیمی، 1386). از این رو پژوهش حاضر در پی بررسی رابطه هوش هیجانی و هوش معنوی با رضایت از زندگی در زوج های جوان شاغل شهر کرمانشاه است.

بیان مسئله
خانواده نخستین و منحصر به فردترین نهاد اجتماعی است که سلامت و موفقیت یک جامعه را مرهون سلامتی و رضامندی اعضای ان دانسته اند، چراکه هیچ نهادی بر افراد جامعه تا این حد عمیق و بادوام نیست. زوج های جوان برای داشتن یک خانواده سالم تحت تاثیر عوامل بسیاری قرار دارند، از جمله شاغل بودن یک یا هر دوی آنهاست(امان الهی، 1384).

شاغل بودن تعریف کار،  در بر گیرنده تمام افرادی است که حداقل یک ساعت  در هفته کار کرده و یا بنا به دلایلی به طور موقت کار را ترک کرده باشند. یکی دیگر از عواملی که بر احساس موفقیت یا عدم موفقیت نظام زناشویی زوج های جوان تاثیر گذار است. احساس رضایت از زندگی است(حق شناس، 1388).

شواهد نشان میدهد انسانهایی که شادمان هستند بنظر خلاق تر و مطلوب تر بوده و حتی بنظر می رسد که عمر طولانی تری دارند اما اغلب نیل به شادکامی یا رضایت از زندگی ساده بنظر می رسد و هیچ انسان موفقی نیست که از هنر “رضایت از زندگی” برخوردار نباشد (خویشتن دار، 1385). در بررسی های انجام شده در دو دهه گذشته پیرامون سازه روانشناختی احساس خوشبختی ذهنی، مدل سه بعدی احساس خوشبختی ذهنی که عبارت است از احساس مثبت، منفی  ورضایت از زندگی مورد توجه بوده است . تصور ذهنی دو بعد رضایت از زندگی بیشتر مقوله ای شناختی است در حالیکه احساس منفی و مثبت مقوله ای احساسی و عاطفی به شمار میروند و جزیی از هوش هیجانی می باشند . مفهومی پایدار و فراگیر است که احساس  و نظرکلی مردم جامعه را نسبت به جهانی که در ان زندگی می کنند، منعکس میکند(دینر[5]، 2003      .

احساس بهزیستی و رضایت از زندگی ،از مولفه های نگرش مثبت اقراد نسبت به جهانی است که در آن زندگی می کنند . رضایت از زندگی با ارزش ها ارتباط نزدیک اما پیچیده ای دارد و با معیارهایی که افراد بر پایه آن درک ذهنی خود را از خوشبختی ارزیابی میکنند متفاوت است . رضایت از زندگی در کل بازتاب توازن میان آرزوهای و وضغیت فعلی او می باشد به بیان دیگر هرچه شکاف میان آرزوهای فرد و وضغیت عینی او بیشتر باشد رضایت مندی او کاهش می یابد (اینگهارت،1373)بر اساس برخی مطالعات مولفه های مفهوم رضایت از زندگی می تواند بر اساس مولفه هایی مانند هوش و به خصوص هوش هیجانی پیش بینی شود(اکسترمرا و فرنادز[6]، 2011).  مسئله هوش به عنوان یک ویژگی اساسی است که تفاوت فردی را بین انسانها موجب می شود و از ابتدای تاریخ مکتوب زندگی انسان مورد توجه بوده است. اما از آغاز مطالعه هوش غالبا بر جنبه های شناختی هوش یعنی توانایی عاطفی، هیجانی، شخصی و اجتماعی مورد توجه قرار می گیرد. بلکه در پیش بینی توانایی فرد برای موفقیت و سازگاری در زندگی نیز مورد اهمیت واقع شده است (ونگ و لاو[7]، 2003). هوش معنوی به عنوان یکی مفاهیم جدید هوش، دربردارنده نوع سازگاری و رفتار حل مساله است  که بالاترین سطوح رشد را در حیطه های شناختی، اخلاقی، هیجانی، بین فردی و .. شامل می شود و فرد را در جهت هماهنگی با پدیده های اطراف و دست یابی به یکپارچگی درونی و بیرونی یاری می نماید. این هوش به فرد دیدی کلی در مورد زندگی و همه تجارب و رویدادها می دهد و او را قادر می سازد به ارچوب بندی و تفسیر مجدد تجارب خود پر داخته، شناخت و معرفت خویش را عمق بخشد ( غباری بناب ، سلیمی، سلیمانی و مقدم، 1387). ولمن هوش معنوی را به عنوان طرفیت انسان برای پرسیدن سئوالات غایی درباره زندگی و تجارب همزمان و ارتباط هر یک از ما با دنیایی که در آن زندگی می کنیم، تعریف می کند (ولمن[8]، 2010).  هوش معنوی یا SQ همان توانایی است که به ما قدرت میدهد تا برای بدست آوردن رویاها تلاش و کوشش کنیم . این هوش تمام آن چیزهایی است که ما به آنها معتقدیم و در بر دارنده نقش باورها، هنجارها، عقاید و ارزش ها در فعالیت هایی است که بر عهده میگیریم . در واقع به واسطه هوش معنوی است که ما به سوال سازی در ارتباط با مسایل اساسی و مهم پرداخته و به وسیله آن در زندگی خویش تغییراتی ایجاد میکنیم(ابراهیمی،1386) .

علاوه بر هوش معنوی یکی دیگر از مفاهیم هوش که به عنوان جدیدترین تحول در زمینه فهم رابطه تعقل و هیجان است و از آن به عنوان ماشه چکان یک انقلاب بزرگ در زمینه ارتقای بهداشت روانی یاد می شود، مفهوم هوش هیجانی است. ساولووی و مایر در پاسخ به این سئوال که چرا دو فرد با هوش بهر مساوی می توانند به سطوح کاملا متفاوتی از پیشرفت و خوشبختی برسند، برای اولین بار اصطلاح هوش هیجانی را مطرح نمودند . هوش هیجانی را می توان به عنوان یک متغییر که قابلیت یادگیری و آموزش دارد در نظر گرفت . هوش هیجانی از مولفه های گوناگونی تشکیل شده است که هر کدام نقشی را در نظم دادن به احساسات و هیجانات بازی میکنند . با توجه به اینکه هوش هیجانی متغیری درون فردی است که هر فردی آنرا داراست ، می توان با یافتن راه و روشهایی باعث افزایش هوش هیجانی افراد تا از این طریق شاید بتوان بهزیستی افراد را افزایش داد از مولفه های هوش هیجانی میتوان به کنترل تکانه، تحمل فشار ،خود آگاهی هیجانی و … اشاره کرد (خویشتن دار ،1385)

فابریکاتور[9](2012) در مطالعه خود دریافت که معنویت بر رضایتمندی کلی زندگی تاثیر می گذارد. معنویت شخصی به طور موثقی رضایت مندی بیشتر از زندگی را پیش بینی می کند . همچنین به عنوان یک مکانیسم سازگاری ارزیابی می شود که به آنها کمک می کند که نسبت به کسانی که سطح پایین تری از معنویت شخصی را دارا هستند، بهتر و آسان تر عوامل تنش زا را کنترل کنند.

در پژوهشی دیگر نزل (2004) نیز نشان داد که ابعاد مذهبی بودن با رضایت زندگی بالاتر مرتبط است و افراد مذهبی در اقوام مذهبی شادترند. همچنین احدی ، نریمانی و آسیایی ( 1386) در پژوهشی به تعیین ارتباط هوش هیجانی ، سبک های اسنادات و خودکارآمدی با رضایت از زندگی در زنان شاغل شهرستان بجنورد پرداختند. نتایج نشان داد که بین هوش هیجانی و خودکارآمدی با رضایت از زندگی رابطه مثبت معنادار وجود دارد. اما بین سبک های اسنادات و رضایت از زندگی رابطه معنی داری دیده نشد. بنظر می رسد که هوش هیجانی و هوش معنوی زمینه ساز دست یابی انسان به معنای زندگی هستند معنای زندگی از سه جنبه هدف داری ، ارزشمندی و کارکرد زندگی یکی از مهمترین پرسش های بشر و به گفته برخی فیلسوفان مهمترین پرسش بشر است (احمدی،1388).  بنابراین هدف پژوهش حاضر پاسخ گویی به این سئوال است که آیا بین هوش هیجانی و هوش معنوی با رضایت از زندگی رابطه وجود دارد؟

اهمیت و ضرورت پژوهش
در دهه های اخیر مفهوم معنویت و کاربردهای آن در دنیا و بخصوص در جوامع غرب اهمیت زیادی یافته است، به طوری که مفاهیمی همچون خدا، مذهب، معنویت و … که موضوعاتی خصوصی قلمداد می‌شدند، وارد تحقیقات علمی و مباحث آکادمیک در حوزه علوم انسانی شده‌اند. هوشی که انسانها از طریق آن مسائل مربوط به معنا و ارزشها را حل کرده، زندگی و فعالیت‌های خود را در زمینه‌ای وسیع‌تر، غنی‌تر و معنا دارتر می‌دهند و به کمک آن تشخیص می‌دهند که کدام اقدامات یا کدام مسیرها معنادارتر از دیگری باشند.

بنابراین اهمیت و ضرورت طرح معنویت و به ویژه هوش معنوی از جهات مختلف در عصر جدید احساس می‌شود. یکی از این ضرورت‌ها در عرصه‌ی انسان شناسی توجه به بعد معنوی انسان از دیدگاه دانشمندان، به ویژه کارشناسان سازمان جهانی بهداشت است که اخیراً انسان را موجودی زیستی، روانی، اجتماعی و معنوی تعریف می‌کند. ضرورت دیگر طرح این موضوع ظهور دوباره کشش معنوی و نیز جست و جوی درک روش‌تری از ایمان و کابرد آن در زندگی روزانه است. پژوهش دربارۀ معنویت امروزه در رشته‌های متنوع از قبیل پزشکی، روان‌شناسی، عصب‌شناسی و علوم شناختی در حال پیشرفت است. برخلاف هوش معنوی، هوش هیجانی موضوعی پر طرفدار در پژوهش‌های مربوط به تفاوت‌های فردی در روانشناسی امروزی بوده و حجم وسیعی از پژوهش‌ها را به خود اختصاص داده است به گونه‌ای که نتایج بدست آمده از این پژوهش‌ها حاکی از آن است که هوش هیجانی عامل مؤثر و تعیین کننده در بر آینده های زندگی واقعی افراد است . اصطلاح هوش هیجانی را می‌توان برای بیان کیفیت و درک احساسات افراد، همسوی با احساسات دیگران و توانایی اداره و مطلوب خلق و خو بکاربردو در حقیقت این هوش مشتمل بر شناخت احساسات خویش و دیگران و استفاده از آنها برای اتخاذ تصمیمات مناسب در زندگی است. هوش هیجانی یا توانایی هدایت هیجان‌های شخصی در تعاملات فردی، پیش‌بینی کننده موفقیت افراد در زندگی و نحوه برخورد مناسب با استرس‌هاست و نحوه استفاده از هیجانات به بهترین شکل برای داشتن زندگی ایده آل که موجب رضایت فرد از زندگی شود. با توجه به اینکه رضایت از زندگی به عنوان یکی از مؤلفه‌های شناختی در بهزیستی ذهنی و همچنین به عنوان یک متغیر روان شناختی مهم متأثر از عواملی هم چون هوش 

دول 4-32:  توزیع فراوانی ودرصداولویت‌ها درطرح‌های همکاری بین کتابخانه‌ای کتابخانه‌های نهاد رهبری غرب کشور 88

جدول 4-33: خروجی آزمون فریدمن جهت سنجش اولویت‌ها درطرح‌های همکاری بین کتابخانه‌ای کتابخانه‌های نهادرهبری غرب کشور 89

جدول 4-34:  توزیع فراوانی ودرصدمیزان تعداد دستگاه کامپیوترموجود درکتابخانه‌های نهاد رهبری غرب کشور 89

جدول 4-35:  توزیع فراوانی ودرصدمیزان استفاده ازنرم افزارکتابخانه‌ای درکتابخانه های نهاد رهبری غرب کشور 90

جدول 4-36:  توزیع فراوانی ودرصدامکانات دسترسی اعضاء به کتابخانه ومنابع آن درکتابخانه‌های نهاد رهبری غرب کشور 90

جدول 4-37:  توزیع فراوانی ودرصدموجودیت منابع الکترونیکی (E- books )درکتابخانه‌های نهاد رهبری غرب کشور 91

جدول 4-38:  آزمون تی – استیودنت تک نمونه‌ای نتایج بدست آمده ازموجودیت منابع الکترونیکی (E- books )درکتابخانه‌های نهاد رهبری غرب کشور 91

ادامه‌ی فهرست جداول

عنوان                                                                                         شماره صفحه

جدول 4-39:  توزیع فراوانی ودرصد برخورداربودن کتابخانه‌های نهاد رهبری دانشگاه‌های غرب کشور از امکانات وتجهیزات جانبی برای کتابخانه 92

جدول 4-40:  توزیع فراوانی ودرصد بهره مند بودن کتابخانه‌های نهاد رهبری دانشگاه‌های غرب کشورازمواردفناوری اطلاعاتی برای به اشتراک گذاری منابع کتابخانه 92

جدول 4-41:  توزیع فراوانی ودرصدارزیابی ازامکانات وتجهیزات موجود درکتابخانه‌های نهاد رهبری برای پیاده سازی طرح‌های همکاری مناسب. 93

جدول 4-42: آزمون تی – استیودنت تک نمونه‌ای نتایج بدست آمده ازامکانات وتجهیزات موجود درکتابخانه‌های نهاد رهبری برای پیاده سازی طرح‌های همکاری مناسب  93

جدول 4-43:  توزیع فراوانی ودرصدایجادهماهنگی درهمکاری بین کتابخانه‌ای درکتابخانه‌های نهاد رهبری دانشگاه‌های غرب کشور 94

جدول 4- 44:خروجی آزمون فریدمن جهت ایجادهماهنگی درهمکاری بین کتابخانه‌ای درکتابخانه‌های نهادرهبری دانشگاه‌های غرب کشور 95

جدول 4-45:  توزیع فراوانی ودرصدجهت برقراری همکاری مؤثربین کتابخانه‌هادرکتابخانه‌های نهاد رهبری دانشگاه‌های غرب کشورکه کدام یک از شرایط واقدامات تأمین شود 95

جدول 4- 46:خروجی آزمون فریدمن جهت برقراری همکاری مؤثربین کتابخانه‌هادرکتابخانه‌های    نهاد رهبری دانشگاه‌های غرب کشورکه یکی ازشرایط واقدامات تأمین شود 96

جدول 4-47: توزیع فراوانی ودرصدنقش انجمن‌های حرفه‌ای درتوسعه همکاری بین کتابخانه‌ای، کتابخانه‌های نهادرهبری دانشگاه‌های غرب کشور 97

جدول 4-48: آزمون تی – استیودنت تک نمونه ای نتایج بدست آمده ازنقش انجمن‌های حرفه‌ای درتوسعه همکاری بین کتابخانه‌ای، کتابخانه‌های نهادرهبری دانشگاه‌های غرب کشور 97

جدول 4-49:  توزیع فراوانی ودرصدمواردمهم دراستفاده مشترک ازمنابع درکتابخانه‌های نهادرهبری دانشگاه‌های غرب کشور 98

جدول 4- 50: خروجی آزمون فریدمن جهت مواردمهم دراستفاده مشترک ازمنابع درکتابخانه‌های نهادرهبری دانشگاه‌های غرب کشور 99

جدول 4-51:  توزیع فراوانی ودرصدمواردپراهمیت درموردفهرست نویسی تعاونی درکتابخانه‌های نهاد رهبری دانشگاه‌های غرب کشور 99

ادامه‌ی فهرست جداول

عنوان                                                                                         شماره صفحه

جدول 4- 52: خروجی آزمون فریدمن جهت درموردفهرست‌نویسی تعاونی درکتابخانه‌های نهادرهبری دانشگاه‌های غرب کشور 100

جدول 4-53:  توزیع فراوانی ودرصداولویت هادرمواردپراهمیت موفقیت اشتراک منابع درکتابخانه های نهادرهبری غرب کشور 101

جدول 4-54:خروجی آزمون فریدمن جهت سنجش مواردپراهمیت موفقیت اشتراک منابع درکتابخانه‌های نهادرهبری غرب کشور 101

جدول 4-55:  توزیع فراوانی ودرصدمنابع مهم درهمکاری واشتراک منابع کتابخانه‌های نهاد رهبری دانشگاه‌های غرب کشور 102

جدول 4- 56:خروجی آزمون فریدمن جهت منابع مهم درهمکاری واشتراک منابع کتابخانه‌های نهاد رهبری دانشگاه‌های غرب کشور 103

جدول 4-57:  توزیع فراوانی ودرصدراهکارهای موردنظردرایجادطرح‌های همکاری مابین کتابخانه‌های نهادرهبری دانشگاه‌های غرب کشور 104

جدول 4- 58 : خروجی آزمون فریدمن جهت راهکارهای موردنظردرایجادطرح‌های همکاری مابین کتابخانه‌های نهاد رهبری دانشگاه‌های غرب کشور 105

جدول 4-59:  توزیع فراوانی ودرصداولویت‌هادرخصوص پیشنهاد موارد برای ضرورت ایجاد طرح‌های همکاری درکتابخانه‌های نهادرهبری. 106

جدول 4- 60 : خروجی آزمون فریدمن جهت پیشنهاد موارد برای ضرورت ایجاد طرح‌های همکاری درکتابخانه‌های نهاد رهبری. 106

جدول 4- 61: آزمون همبستگی پیرسون بین میزان تحصیلات وشناخت نسبت به طرح‌های همکاری. 108

جدول 4- 62.آزمون تی– استیودنت جهت مقایسه میانگین عوامل مربوط به آمادگی وشناخت نسبت به طرح‌های همکاری. 109

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                         شماره صفحه

نمودار 4-1: توزیع فراوانی ودرصدتعدادکارمندان کتابخانه‌های مورد بررسی وجنسیت آنها درکتابخانه‌های نهاد رهبری غرب کشور. 68

نمودار 4-2: توزیع فراوانی ودرصد نوع دانشگاههای مورد بررسی به لحاظ کتابخانه‌های نهاد رهبری درغرب کشور 69

نمودار4-3: توزیع فراوانی ودرصدسال تاسیس دانشگاه‌های موردبررسی به لحاظ کتابخانه‌های نهاد رهبری در غرب کشور 70

نمودار 4-4: توزیع فراوانی ودرصد تعداداعضاءکتابخانه‌های نهاد رهبری دردانشگاه‌های غرب کشور. 71

نمودار 4-5: توزیع فراوانی ودرصدرشته تحصیلی مسئولین کتابخانه‌های نهاد رهبری دردانشگاه‌های غرب کشور 72

نمودار 4-6: توزیع فراوانی ودرصدسطح تحصیلاتی مسئولین کتابخانه‌های نهادرهبری دردانشگاه‌های غرب کشور 73

نمودار 4-7: توزیع فراوانی ودرصداشتراک مواد درکتابخانه های نهاد رهبری غرب کشور. 77

نمودار 4-8: توزیع فراوانی ودرصدگرایشات موضوعی منابع درکتابخانه‌های نهاد رهبری دانشگاه‌های غرب کشور 80

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1. مقدمه
گسترش دانش بشری، محدودیت امکانات مالی و فیزیکی کتابخانه­ها و افزایش روزافزون بهای منابع اطلاعاتی، کتابخانه­ها را در زمینه تهیه‌ی منابع اطلاعاتی مورد نیاز کاربران خود با مشکل مواجه ساخته است؛ به گونه­ای که امروزه هیچ کتابخانه­ای نمی­تواند نیازهای اطلاعاتی مراجعان خود را به تنهایی برآورده سازد. و خودکفا بودن کتابخانه­ها، به مفهوم در اختیار داشتن همه‌ی مدارک، نه امکان پذیر و نه مقرون به صرفه است. از این رو سیاست کتابخانه­ها از مالکیت بر منابع، به دسترسی به منابع اطلاعاتی تغییر کرده است. همکاری بین کتابخانه­ای اصطلاحی جامع برای طیف گسترده‌ای از فرآیندهایی است که درجریان آن گروهی از کتابخانه­ها برای بهره­برداری بیشتر از منابع خود در شکل­های گوناگون مانند فهرست نویسی تعاونی، تبادل اطلاعات کتاب‌شناختی، فهرستگان، اشتراک منابع ، امانت بین کتابخانه­ای آی. ال.ال[1] و مانند آن با یکدیگر به همکاری می­پردازند. همکاری بین کتابخانه­ای ممکن است یک منظوره و یا چند منظوره باشد. در همکاری یک منظوره، کتابخانه­های عضو تنها از یک نوع همکاری مانند فهرست نویسی تعاونی و یا امانت بین کتابخانه­ای بهره می­برند. در حالی که در همکاری چند منظوره، این کتابخانه­ها در دو یا چند زمینه با یکدیگر همکاری می­کنند. سابقه همکاری بین کتابخانه­ای در جهان ظاهراً به نخستین کنفرانس کتابداران در 1853 باز می­گردد که در آن پیشنهادی مبنی بر فهرستگان ملی ان، یو، سی[2] مطرح گردید، اما اقدامات اساسی و برنامه­ریزی شده در این زمینه پس از جنگ جهانی دوم آغاز شد. همکاری بین کتابخانه­ای از جنبه­های مختلف قابل تأمل و بررسی است. مهم‌ترین آنها همکاری در سازماندهی منابع و مجموعه‌سازی است (بهمن آبادی، 1389، 1).

به نظر می‌رسد همکاری در بین کتابخانه‌ها در هر نوع و اندازه‌ای که باشد تفاوت ندارد. اگر کتابخانه‌های همکار با هم، هم موضوع باشند یعنی اکثر منابع و اطلاعات موجود در کتابخانه‌ها در یک حوزه‌ی خاص باشد بهتر می‌توانند در طرح‌های همکاری مشارکت داشته باشند و حتی الامکان در به اشتراک گذاری منابع خود نیز راه‌‌هایی در پیش بگیرند. تا ضمن بهره‌مندی از مزایا و امکانات مشارکت در همکاری، به کاربران و استفاده کنندگان خود خدمات بهتر ارائه دهند. در مورد اشتراک منابع، هنگامی که منابع خود را به اشتراک می‌گذارند کاربران هر کتابخانه می‌توانند از منابع و اطلاعات دیگر کتابخانه‌ها نیز استفاده نمایند. از طریق مجموعه‌سازی، خدمات تحویل مدرک، امانت بین کتابخانه‌ای و اشتراک منابع در کتابخانه‌های کوچک، مانند کتابخانه‌های نهاد رهبری دانشگاه‌ها به مجموعه اطلاعات، در رابطه با انتظارات و نیاز جامعه کمک می‌شود. و این پدیده، در بین کتابخانه‌ها سبب می‌شود به شبکه‌ای نمودن آنها نیز در آینده‌ی نزدیک بتوان اندیشید. که از طریق شبکه، اطلاعات و منابع سریع‌تر و قابل دسترس‌تر در اختیار کاربران قرار گیرد. جامعه‌ی استفاده کننده در این کتابخانه‌ها را دانشجویان، اساتید و پژوهشگران تشکیل می‌دهند که با این اقدام کارایی کتابخانه‌ها در جهت تهیه منابع و اطلاعات مورد نیاز آنان به صورت شایسته انجام می‌شود.

1-2. بیان مسئله
همکاری میان کتابخانه­ها عبارت است از: «کار مشترک میان دو یا چند کتابخانه به منظور تهیه و تدارک خدمات بهتر برای مراجعان با استفاده از امکانات و فناوری مناسب» (نشاط، 1382، 7).

همکاری میان کتابخانه­ها ممکن است مربوط به دو کتابخانۀ عمومی در دو شهر کوچک مجاور هم به قصد امانت گرفتن متقابل کتاب برای شهروندان هر دو شهر یا ارتباط و همکاری چند کتابخانه‌ی دانشگاهی در همان مجموعه باشد که با توجه به موافقت­نامه­ای مشترک، اقدام به مجموعه‌سازی می­کنند تا بدین طریق ورود کتاب­های تکراری را کاهش دهند و از بودجۀ خود به نحو مؤثرتر و کارآمدتری استفاده کنند. این همکاری می­تواند به منظور تهیه‌ی کارت­های فهرست‌نویسی برای جامعۀ کتابداری باشد که در سطح وسیع انجام می­گیرد. ایجاد هماهنگی در مجموعه‌سازی و همکاری­های بین کتابخانه­ای در تهیه انواع مختلف منابع یکی دیگر از اقداماتی است که به منظور مقابله با مشکلات رشد سریع اطلاعات و عدم تسهیلات مالی، نیروی انسانی و فضا پیش بینی شده است. البته به رغم مشکلات مذکور نباید خدمات جامع و کامل اطلاع‌رسانی به مراجعان و پژوهشگران در کتابخانه­ها دچار وقفه و اخلال شود (همان، 10).

امانت بین کتابخانه­ای نوع دیگری از همکاری بین کتابخانه­ای است که در حیطه‌ی اشتراک منابع مطرح می‌شود. در نظام امانت بین کتابخانه­ای مراجعان هر کتابخانه می­توانند به شکل غیر مستقیم به منابع اطلاعاتی سایر کتابخانه­ها دسترسی پیدا کنند. هنگامی که کتاب یا مدرک توسط یکی از اعضای کتابخانه به امانت رفته یا به دلایل دیگری دسترسی به آن امکان پذیر نباشد و یا اصولاً کتابخانه فاقد آن مدرک باشد، می­تواند آن را به صورت امانت از کتابخانۀ دیگری درخواست کند. این درخواست به صورت کتبی و یا از طریق تلفن، پست تصویری، پست الکترونیکی، و جزء آن طبق شرایط و ضوابط خاصی صورت می‌گیرد. طرح­های امانت بین کتابخانه­ای معمولاً موفقیت آمیزترین رویکردهای همکاری بین کتابخانه­ای هستند. نظام امانت بین کتابخانه‌ای به شیوه‌ی جدید، با پیشرفت حرفه‌ی کتابداری در آمریکا و در اواخر قرن نوزدهم شکل عملی به خود گرفت (دایره المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی،1385،1888، ج 1).

با مشاهداتی که در منابع گوناگون صورت گرفته، با توجه به روند رو به رشد تولیدات علمی که تولید کننده اصلی اطلاعات کشورهای پیشرفته هستند، برای افزایش میزان همکاری بین کتابخانه­ای، روش داد وستد، می‌تواند راهگشا باشد. اما برای ایجاد طرح همکاری بین کتابخانه­ای نیاز به یک بستر مناسب است. هرچند که تاکنون پژوهش‌های زیادی در این خصوص صورت گرفته، اما با جدیدیت پیگیری نشده است و در حال حاضر به طور محدودی همکاری بین کتابخانه‌ای وجود دارد. ایجاد نظام همکاری در بین کتابخانه‌ها می‌تواند راه مناسبی باشد برای اینکه بتوانیم همانند کشورهای پیشرفته دست به تولید اطلاعات بزنیم. با اینکه روزانه شاهد بسیاری از نوآوری‌ها در عرصه‌های گوناگون علمی در کشورمان هستیم، ضرورت دارد که در کتابخانه‌ها تبادل اطلاعات به صورت گسترده انجام شود. اگر  بتوانیم نظام همکاری را راه‌اندازی نماییم البته این بار به شکل کاربردی به این مسئله پرداخته شود، می‌شود زمینه‌های مطالعاتی بیشتری را بوجود آورد. ما نیز با انجام تحقیق حاضر درصدد هستیم در بین کتابخانه‌های نهاد رهبری دانشگاه‌های غرب کشور نظام همکاری ایجاد شود.

1-3. متغیرها
1-3-1. متغیر مستقل: راهکارها
1-3-2. متغیر تابع: طرح­های همکاری (امانت بین کتابخانه­ای، اشتراک منابع)
1-4. اهمیت و ضرورت تحقیق
کتابخانه‎های دانشگاهی یکی از مراکز مهم اطلاع‌رسانی در جامعه پژوهشی و علمی می‎باشند. از لحاظ منابع و اطلاعات باید به گونه‎ای باشند که پژوهشگران و محققان جامعه کتابخانه دانشگاهی بتوانند به منابع و اطلاعات مورد نظر خود دستیابی سریع داشته باشند. اهمیت و ضرورت تحقیق حاضر، مشخص نمودن وضعیت کتابخانه‎های نهاد رهبری مستقر در دانشگاه‎های غرب کشور و رسیدن به راهکارهای ایجاد طرح‌های همکاری بین کتابخانه‌ای می‌باشد. منظور از طرح همکاری، امانت بین کتابخانه‌ای و اشتراک منابع  است و هم‌چنین شناسایی منابع و امکانات موجود در کتابخانه‌هاست که با بررسی آنها بتوانیم طرح همکاری را ایجاد نماییم. از آنجایی که این کتابخانه‌ها در محیط دانشگاه قرار دارند و مراجعه کنندگان آنان را دانشجویان و پژوهشگران تشکیل می‎دهند، لذا باید از جایگاه و اهمیت ویژه‎ای برخوردار باشند. در حالیکه هر کدام از این کتابخانه‎ها دارای منابع اندکی هستند به گونه‎ای که در اکثر موارد پاسخگوی نیاز مراجعان نمی‎باشند. با همکاری و مشارکت، کتابخانه‌ها منابع اطلاعاتی را به صورت امانت در اختیار کاربران و مراجعان خود قرار ‎می‌دهند. و این در حالی است که در هزینه‎های خرید منابع نیز صرفه جویی بوجود می‎آید. صرفه جویی به معنی اینکه چون توان خرید منابع را ندارند، از امکانات موجود طرح همکاری می‌توانند استفاده نمایند.کتابخانه‎های نهاد رهبری از جمله کتابخانه‎های هم موضوع می‎باشند که به راحتی می‎توانند منابع و اطلاعات خود را به اشتراک گذاشته و از خدمات آن بهره‎مند شوند که در نهایت رضایت مراجعان و استفاده کنندگان از کتابخانه را برآورده سازند.