منفی بر سلامت، عملکرد جسمی و ذهنی داشته باشد. تحقیقات اخیر از بهبود عملکرد با مصرف مکمل آهن( مصرف mg 100 سولفات آهن به مدت 6-4 هفته) بیشتر حمایت می­کند(4). جیمز و همکاران[6](2009) نشان دادند که مصرف روزانه mg100 سولفات آهن، کاهش آهن ایجاد شده توسط تمرین را جبران می­کند(34). در رابطه با نقش و تاثیر مصرف مکمل آهن به همراه تمرینات و فعالیت­های بدنی بر ترکیب خون دختران، اطلاعات اندکی موجود است و اکثر تحقیقات بر روی افراد دارای کم­خونی و کمبود آهن انجام شده و با توجه به شیوع مصرف مکمل آهن در ورزشکاران سالم این تحقیق بر روی افراد سالم انجام گرفت. همچنین در رابطه با تاثیر تمرینات بر متغیرهای خونی نتایج متناقضی ارائه شده و بخش عمده تمرینات از نوع استقامتی و تا حدودی مقاومتی بوده و اطلاعات کمی در حیطه تمرینات ترکیبی وجود دارد. ماهیت تمرینات ترکیبی به گونه­ای است که در کوتاه­مدت مشمول پاسخ­های دوگانه وابسته به هر یک از انواع فعالیت­های استقامتی و مقاومتی می­شود و تداخل و تناقض این پاسخ­ها چه بسا از بعد متغیرهای خونی نیز قابل ملاحظه باشد و اثر بالینی خود را در اجرای ورزشکاران مجری اینگونه تمرینات نشان دهد. مشاهده اثرات این تمرینات در بعد متغیرهای خون­شناسی به مربیان و ورزشکاران کمک خواهد کرد تا در برنامه­ریزی تمرینات برای ورزشکاران تحت نظارت خود به ملاحظات بیشتری از حیث آثار مطلوب یا نامطلوب خونی توجه داشته باشند(5). بنابراین با توجه به اهمیت انجام تمرینات استقامتی- مقاومتی هم­زمان برای ورزشکاران در زمان پیش از مسابقات، و نبود اطلاعات کافی در مورد اثرات این تمرینات به همراه مصرف مکمل آهن بر متغیرهای خون، این تحقیق بر آن است تا تاثیر 4 هفته تمرین استقامتی- مقاومتی همراه با مصرف مکمل آهن را بر سطوح هموگلوبین و فریتین دختران فعال بررسی نماید و به این سوال که آیا مصرف مکمل آهن برای ورزشکاران مفید و ضروری است و در جلوگیری از ایجاد کمبود آهن و کم­خونی موثر واقع می­شود یا خیر، پاسخ دهد.

1-3-ضرورت انجام پژوهش

زنان به خاطر الزامات تحمیل شده دوره قاعدگی، بیشتر در معرض خطر کم­خونی هستند(43). اکثر ورزشکاران زن نیز از کم­خونی یا کمبود آهن رنج می­برند و به همین دلیل معمولا مصرف مکمل آهن برای آنان توصیه می­شود. از آنجایی که تحقیقات بررسی­کننده تاثیر مصرف مکمل آهن به همراه تمرینات در ورزشکاران زن معدود است و بخصوص در زمینه تاثیر تمرینات ترکیبی به همراه مکمل آهن بر فاکتورهای هموگلوبین و فریتین، تحقیقی در داخل کشور یافت نشد، از این رو پژوهش حاضر بر آن شده است تا این موضوع را در زنان ورزشکار سالم مورد بررسی قرار دهد.

1-4-اهداف پژوهش

1-4-1-هدف کلی

1-4-2- اثر 4هفته تمرین استقامتی- مقاومتی و مصرف مکمل آهن بر برخی از شاخص­های هماتولوژیک خون دختران فعال

1-4-3-اهداف ویژه

تعیین اثر تمرین استقامتی- مقاومتی و مکمل آهن بر سطوح هموگلوبین خون دختران فعال.

تعیین اثر تمرین استقامتی- مقاومتی و مکمل آهن بر سطوح فریتین خون دختران فعال.

1-5-فرضیه­های پژوهش

1-5-1-فرضیه 1: مصرف مکمل آهن همراه با تمرین استقامتی– مقاومتی بر سطوح هموگلوبین دختران فعال اثر معنا­دار دارد.

1-5-2-فرضیه 2: مصرف مکمل آهن همراه با تمرینات استقامتی- مقاومتی بر فریتین خون دختران فعال اثر معنا­دار دارد.

1-6-محدودیت­های تحقیق

1-6-1-محدودیت­های قابل کنترل یا قلمرو تحقیق

1-دامنه سنی آزمودنی­ها 18 تا 30 سال بود.

2-جنسیت: آزمودنی­ها از میان دختران فعال انتخاب شدند.

3-شدت تمرین : در تمرین استقامتی، شدت 75-70٪ ضربان قلب بیشینه، و در تمرینات قدرتی، شدت 70٪ تا 85٪ یک تکرار بیشینه استفاده شد.

4-استعمال دخانیات، دیابت، بارداری کنترل شده بود.

5-سطح هموگلوبین بیشتر از g/dl12 و سطح فریتین بیشتر از ng/ml10 در نظر گرفته شد.

6-کلیه تمرینات در ساعات یکسانی از روز انجام شد و دارونما و مکمل در ساعات یکسانی از شب مصرف شدند.

7-کلیه اندازه­گیری­ها توسط یک نفر انجام شد.

1-6-2-محدودیت­های غیر قابل کنترل

1-تفاوت­های فردی و عوامل وراثتی آزمودنی­ها قابل کنترل نبود.

2-عواملی چون خواب، تغذیه، شغل، و قاعدگی قابل کنترل نبود.

1-7-پیش فرض­های پژوهش

1-وسایل و روش­های اندازه­گیری متغیرها از روایی و پایایی کافی برخوردار بودند.

2-آزمودنی­ها با کمال میل در تمرین شرکت کرده، کار خواسته شده را به طور صحیح و با شدت و مدت مورد نظر انجام دادند.

3-آزمودنی­ها مکمل و دارونما را در وقت معین شده و یکسان مصرف کردند.

4-انجام اندازه­گیری­ها توسط یک پژوهشگر و استفاده از وسایل یکسان خطای اندازه­گیری را به حداقل رسانده بود.

1-8-تعریف واژه­های عملیاتی

1-8-1-یک تکرار بیشینه(1RM) :

بیشترین نیرویی که یک عضله یا گروهی از عضلات در یک سرعت خاص تولید می­کنند(1). یک تکرار بیشینه بیشترین وزنه­ای است که قبل از بروز خستگی فقط یکبار جا به جا شود(72). آزمون یک تکرار بیشینه، روش استاندارد استفاده شده برای ارزیابی قدرت است. از آنجایی که این نوع ارزیابی زمانبر بوده و می­تواند آزمودنی را در معرض خطر بیشتری قرار دهد، بنابراین ارزیابی 1RM با آزمون­های زیر بیشینه رواج یافته است(36). در این تحقیق برای به دست آوردن یک تکرار بیشینه از فرمول زیر استفاده شده است(26).

{(تعداد تکرار. 0.02)-1}/میزان وزنه:حداکثر وزنه جابجا شده

1-8-2-ماکروسیتوز[7]:

حالتی که سلول­های قرمز خون بزرگتر از حد طبیعی هستند. کم­خونی ماکرو زمانی رخ می­دهد که سطوح هموگلوبین در خون کاهش یابد(37).

1-8-3-ضربان قلب بیشینه:

بیشترین ضربان قلب یک فرد که می­تواند بدون دخالت عواملی مانند استرس ورزشی به دست آید و به سن وابسته است و معمولا از فرمول سن -220 محاسبه می­شود که در این تحقیق نیز از همین روش محاسبه شده است(6).

1-8-4-همودیلوشن[8]:یک سازگاری است که در ورزشکاران در شروع یک برنامه هوازی رخ می­دهد. 15٪ افزایش حجم پلاسما در سه هفته اول تمرین هوازی (شدت vo2max 70٪) رخ می­دهد که تعداد گلبول قرمز افزایش ندارد٫ بنابراین یک کاهش اولیه در هموگلوبین وجود دارد(16).

1-8-5-مکمل آهن:یکی از مکمل­های معدنی است که به صورت کوتاه مدت برای بهبود وضعیت آهن در افرادی که سطح آن پایین است استفاده می­شود. دوز پیشگیرانه برای رفع کمبود معمولا 7-50 میلی­گرم در روز استفاده می­شود. آهن به دو حالت بیولوژیکی وجود دارد: شکل فروس(Fe+2)و شکل فریک اکسید شده(Fe+3)که جذب فروس بهتر است. رایجترین انواع مکمل­های آهن بدون هم عبارتست از: فروس سولفات٫ فروس فومارات٫ گلوکونات آهن٫ فروس سولفات گلیسین٫ و پلی­ساکارید(71)٫ که در این پژوهش از نوع فروس سولفات به مقدار 50 میلی گرم و ساخت شرکت روز دارو استفاده شده است.

1-8-6- هموگلوبین:پروتئینی که از گلوبین و هم تشکیل شده و به سلول­های قرمز خون رنگ می­دهد و وظیفه اصلی آن حمل و نقل اکسیژن از ریه­ها به بافت­های بدن است. سطح طبیعی هموگلوبین در خانم­ها g/dl12 و در آقایان g/dl14می­باشد(70).

1-8-7-فریتین:پروتئین اصلی ذخیره­سازی آهن درون­سلولی که به شکل محلول است٫ دارای یک حفره مرکزی است که در آن 4500 اتم آهن اکسید شده و ذخیره شده است. همچنین یک مولتیمر است که از 24 زیر واحد سنگین و سبک در نسبت­های متفاوت در بافت­های مختلف است(58). رنج طبیعی آن در سرم µg/L15-300 می­باشد(70).

2-1-مقدمه

در فصل حاضر ابتدا در بخش مبانی نظری پژوهش در مورد تغییرات متابولیسم آهن در طی تمرین و مکمل آهن و شاخصهای خونی مورد نظر بحث شده و سپس با مراجعه به پیشینه پژوهشهای موجود، به برخی از پژوهشهای انجام شده در زمینه موضوع پژوهش حاضر در داخل و خارج کشور اشاره شده است.

2-2-مبانی نظری پژوهش

2-3-مکمل آهن

آهن یکی از مهمترین مواد معدنی است و در ساختمان هموگلوبین، میوگلوبین، سیتوکروم­ها و در ترکیب آنزیم­ها وجود دارد که مسئول انتقال الکترون و تولید انرژی در چرخه تنفسی میتوکندری و چرخه اسیدسیتریک، مسئول تولید ماده لازم برای سنتز DNA است و در رشد عضله و عملکرد نقش دارد(76٫70٫2٫77٫33٫43٫75٫71). آهن برای عملکرد طبیعی سیستم عصبی، ایمنی و رفتاری نیز ضرورت دارد(43٫4).