مدل تورستن

تورستن خلاقیت را شامل چهار عنصر اصلی می داند:

۱ـ سیاسی: به این معنا که یک فرد چقدر می تواند به سرعت تعداد زیادی ایده یا پاسخ ایجاد کند. یعنی تا چه اندازه از قدرت تولید ایده ها و جواب های فراوان دارا می باشد. میزان سرعت پرداختن به انبوهی از راه حل حل مسئله و انتخاب راه حلی مبتکرانه از بین آنها می باشد. معمولا از پرداختن به کارهای جدید لذت می برند و خواستار روبه رو شدن با مسائل پیچیده می باشند و از کسب تجارب جدید استقبال می کنند( خادم حسینی، ۱۳۸۶).

۲ـ انعطاف: به این معنا که فرد چقدر می تواند چارچوب های قبلی را کنار گذاشته و چارچوب های جدید را پذیرفته و و ایده ها و روش های متنوع ایجاد کند. توانایی لازم برای تغییر جهت فکری یا توانای تولید ایده های متنوع می باشد. توانایی به کاربردن مطالب جدید در امور مشگل، استقبال از انجام آزمایشات و اکتشافات علمی و توانایی مدیریت بحران های غیرمنتظره و ناگهانی را دارا هستند.

۳ـ ابتکار: به این معنا که چقدر فرد توانایی تولید ایده یا محصول نو و بدیع را دارد. توانایی تولید ایده یا محصول نو و بدیع: یعنی پاسخ های فرد قبلا دیده نشده باشد و جدید و نو باشد. در هنگام حل یک مسئله از راه حل هایی نو و جدید استقبال می کنندو از ساختن چیزهای جدید لذت می برند.

۴ـ بسط با جزئیات: به این معنا که چقدر فرد توانایی توجه کامل به جزئیات مربوط به یک ایده را دارد به عبارتی افراد خلاق تر به جزئیات یک ایده توجه بیشتری نشان می دهند. توانایی توجه به جزئیات وابسته به یک ایده، یعنی افراد خلاق به جزئیات یک ایده توجه بیشتری نشان می دهند. از پرداختن به جزئیات مسائل استقبال می کنند واز پیچیدگی کار لذت می برند( پیرخالقی، ۱۳۸۴).

۲ـ۳ـ۵ـ۴ـ مدل رندسیپ

رندسیپ خلاقیت، را قدرت و نوانایی ایجاد وخلق مفاهیم جدید با به کارگیری آن در شکل جدید از طریق مهارت های ذهنی تعریف کرده است(هویدا و همکاران،۱۳۹۰: ۱۳۰). توانایی تلفیق ایده ها به شیوه های منحصر به فرد، برای برقراری ارتباط غیرمعمول بین ایده های مختلف عنوان کرده اند. رندسیپ خلاقیت را به طور کلی و به عنوان تک عامل در نظر می گیرد، و آن را به صورت نموداری از (خیلی خلاق، خلاقیت بالای متوسط، خلاقیت متوسط، کمتر از متوسط  تا غیرخلاق) دسته بندی می کند(شیخ مونسی و همکاران، ۱۳۸). ایوانسویچ  و ماتسون در کتاب مدیریت و رفتار سازمانی در فصل « تصمیم گیری» پرسشنامه و مدل خلاقیت رندسیپ را به عنوان ابزاری کامل برای سنجش خلاقیت عنوان کرده اند( ایوانسویچ و ملتسون[۱]، ۱۹۷۹)، همچنین قابلیت کاربرد و عملیاتی بودن و  منسجم بودن و عدم پراکندگی به عنوان مدلمورد نظر برای خلاقیت در این پژوهش در نظر گرفته شده است.

[۱] -Ivancevich  and  Mattson

افراد خلاق از ویژگیهایی برخوردارند، که  تمامی آنها اکتسابی است و به شیوه تربیت، تحصیل، کوشش شخصی و شرایط محیطی بستگی مستقیم دارد، این ویژگی ها به شرح زیر است:

۱- کنجکاو و پرسشگرند و علاقه به یادگیری دارند.

۲- روحیه نقادی دارند.

۳- آرامش و آسودگی خیال دارند.

۴ . شوخ طبعی و بذله گوی مثبت دارند.

۵-  در گفتار و عمل بی تکلف هستند.

۶- به آینده امیدوارند و دلگرمی دارند.

۷- ارتباطی عمیق و صمیمی دارند.

۸- هوش سرشار و دارای اعتماد به نفس زیادی هستند.

۹- در انجام امور پیشقدم هستند .

۱۰- مسئولیت پذیرند.

۱۱- به جزئیات توجه بسیار دارند.

۱۲- نظرات غیر عادی و غیر مرتبطی دارند.

۱۳- قوه تخیل قوی تری نسبت به دیگران دارند.

۱۴ . اصرار و استقامت و تمرکز دارند.

۱۵ . میزان آگاهی لازم از زمینه ای که خلاقیت در آن واقع می شود دارند.

۱۶ . از انجام کارهای روزمره و تکراری آزرده می شوند .

۱۷ . توانایی فکر کردن و پرداختن به چند ایده را در یک زمان دارند.

۱۸ . از انجام تکلیف فراتر می روند .

۱۹ . همواره در جستجوی انجام کارها با روش های غیر معمول هستند.

۲۰ . از اینکه نسبت به دیگران متفاوت به نظر برسند نگرانی ندارند.

۲۱ . ریسک پذیر اند. پشتکار و تلاش مستمری دارند.

22. گرایش به مقولات و کارهای پیچیده دارند.برای پذیرش افکار نا متعارف قدرت و آمادگی دارند و نیز تحمل انجام دارند.

۲۳ . واقع بینی نسبی دارند. از ظرفیت بالایی برای تحمل ناملایمات برخودارند.

۲۴ . قدرت تجسم آینده و برنامه ریزی حتی بلند پروازانه را دارند( حقیقت جوو ناظم، ۱۳۸۶).

نمودار۲-۳- ویژگی های افراد خلاق

۲-۳-۷- تاثیر خلاقیت فردی روی سازمان

یکی از راه های موفق موجود برای سازمانها در راستای نوآوری و خلاقیت بیشتر، سرمایه‌ گذاری  آنها در جهت ارتقای توانایی کارکنانشان در راستای خلاق تر شدن می باشد. سازمانی که صرفاً با تکیه بر طرحها و نقشه ها، رفتارهای معین و ثابت کار می کند،یک نظام اجتماعی بسیار آسیب پذیر است. امروزه، کار بیشتر مبتنی بر دانش و کمترسخت گیرانه شده است، در این زمینه، کارکنان می توانند از طریق توانایی در خلق ایده های جدید و استفاده از این ایده ها به عنوان بلوک های ساختمانی برای ایجاد محصولات، خدمات و فرایندهای کاری جدیدتر و بهتر، به ارتقای عملکرد شرکت کمک نمایند. بسیاری از متخصصین و افراد آکادمیک این دیدگاه را تایید می کنند، که ابتکارات و نوآوری های فردی در رسیدن به موفقیت های سازمانی بسیار موثر است( مقیمی، رهبر و اسلامی، ۱۳۸۶).

خلاقیت گروهی :

مشارکت همه جانبه، و به ویژه فکری کارکنان سازمان جهت تحقق اهداف آن سازمان ضرورتی اساسی است، چنانچه افراد خلاق و صاحب اندیشه تعالی سازمان با تفکر و خلاقیت مشارکتی سازمان را یاری دهند، انواع مسائل سازمانی راحت­تر و سریع تر حل خواهد شد. تفکر و خلاقیت مشارکتی، موجب هم افزائی تفکر وخلاقیت تک­تک افراد سازمان می شود. لازمه توسعه این تفکر فرهنگ سازی، اصلاح فرهنگ سازمانی، و مدیریت فرهنگ خلاقیت و نوآوری در سازمان می باشد. موانعی همچون فقدان انگیزه و عدم اعتماد به کار گروهی، عدم توجه به نظرات کارکنان، نقد ناپذیری، محافظه­کاری و مدیریت مستبدانه، از مهمترین موانع تفکر و خلاقیت مشارکتی محسوب می گردد.

مهندسی مجدد فرهنگ سازمانی، آموزش و فرهنگ سازی، مهندسی مجدد نظام های مدیریتی از جمله نظام پیشنهادات، تقویت کار گروهی و تقدیر از کارکنان خلاق، از جمله مهمترین راهکارهای توسعه فرهنگ خلاقیت مشارکتی در سازمان می باشد.(آقایی، ۱۳۸۰).

ایده پردازی گروهی

بهترین راه حل برای داشتن ایده ی خوب آن است که ایده های زیادی داشته باشیم . پس ایده پردازی گروهی یعنی جمع آوری تعداد زیادی ایده از افراد گروه ، در مدت زمانی کوتاه . این روش بر اساس عادات تفکر خلاق انفرادی پایه ریزی شده که شبکه ای از تفکر را ایجاد میکند و مزیت دیگر آن عدم تصمیم گیری سریع در مورد صحت ایده ها است و بیشتر تأکید بر کمیت ایده ها دارد در این روش افراد علاوه بر پرورش ایده خودشان ، دیگران را نیز در بهبود ایده شان یاری می دهند و یا ایده ها را برای رسیدن به ایده ای بهتر ترکیب می کنند( آسبورن[۱]، ۱۹۸۹ ).

۲-۳-۸- کارهای لازم برای ایجاد خلاقیت و نوآوری گروهی

انتخاب افراد خلاق ( طبق ویژگی هایی که افراد خلاق مطرح شد می توان آنان را انتخاب کرد )، تشویق و هم افزایی ، خلاق گروهی : هم افزایی یا سینرژی یعنی کمک به ساخته شدن ایده های دیگران و یا بارور کردن آنها است. بسیاری از ایده ها اگر به ذهن دیگری منتقل و کاشته شود، بهتر از ذهنی که در آن جوانه زده رشد و نمو می کند.

آموزش تیم : توسعه یک سازمان نوآور با فرهنگ خلاقیت تیمی مستلزم وجود نیروی انسانی آزموده است، و این آموزش ها باید در زمینه فنون و مهارتهای تفکر مثل تجزیه وتحلیل، قدرت تصور، ارزشیابی، چگونگی عملکرد ذهن، باشد( امیرحسینی، ۱۳۸۴: ۱۲).

اطلاع رسانی در زمینه های نوآوری: دادن فرصت هایی به کارکنان تا در مورد اهمیت ایده های جدید برای بهبود محصولات، فرآیند ها و کاهش هزینه ها صحبت کنند. همچنین باید معیار انتخاب ایده ها مشخص گردد، و از افراد خلاق و گروه های خلاق به طور صحیح تجلیل به عمل آید.

[۱] -Asburn

اصول مدیریت برای نوآوری شامل ۳ اصل عمده است:

۱ – جداسازی افراد از یکدیگر، جورکردن افراد با هم
۲ – نظارت و گوشزدکردن
۳ – پاداش به افرادی که چندین نقش را ایفا می کنند( جلیلیان، مرادی و کاکامامورایی، ۱۳۸۹).

۲-۳-۱۰- شرایط ایجاد خلاقیت و نوآوری:

۱- فضای خلاق :

مدیریت باید همیشه آماده شنیدن ایده های جدید از هرکس در سازمان باشد. در واقع سازمان باید در جستجوی اینگونه فکرها باشد. به کارگیری،سیستم مدیریت استعداد، ابزار موثری در سازمان به شمار می رود. مدیران با بـه کارگیری این ابزار می توانند مهارتهای کارکنان مستعد را به طرز صحیحی گسترش دهند. ممکن است شما باافراد مستعد زیادی برخورد کنید، که در سازمانی مشغول بکارند ولی نمی توانند نتایج قابل توجهی تولید کنند. این به خاطر فقدان سیستم مدیریت استعداد مناسب روی می دهد.                                                           ۲-دادن وقت برای خلاقیت:

موسسات برای این منظور می توانند شرایط خاصی را برای کارکنان مهیا سازند.

۳-برقراری سیستم پیشنهادات :

یکی از روش های ترغیب خلاقیت برقراری سیستم دریافت پیشنهادات است بدین ترتیب روشی برای ارائه پیشنهادات فراهم می شود( آقایی، ۱۳۸۵).

۴-ایجاد واحد مخصوص خلاقیت:

گاهی گروه خاصی از کارکنان برای نوآوری و خلاقیت استخدام می شوند و در بعضی از سازمانها این گروه را واحد تحقیق و توسعه می نامند. این گونه واحدها وقتشان را صرف یافتن ایده های جدید برای ارائه خدمات یا ساختن محصول، فناوری می کنند و گاهی تحقیق محض انجام می دهند(همان).

۲-۳-۱۱- روش های افزایش خلاقیت:

کسب تجربه با دقت در جزئیات و ایجاد پرسشهای زیاد، در مورد نحوه انجام کار ها و محیط اطراف و نیز مطالعه، گوش دادن و خوب دیدن ، مسافرت، تماسهای شخصی بویژه با کودکان و تغذیه و تهییج تصور بازیهای فکری مانند: حل معما و جدول، بازی شطرنج، مسابقه بیست سؤالی

سرگرمی ها و هنر های زیبا در قالب کارهای دستی، نقاشی،  مجسمه سازی، نواختن موسیقی

مطالعه و خواندن بیوگرافی انسانهای موفق، مطالعه کتب تخصصی و عمومی

نویسندگی و نوشتن آنچه به اندیشه می آید.

تمرین در حل خلاق مسائل (تدبیر برای حل مسائل مشخص حقیقی)

کار گروهی با رعایت قواعد آن

در پیرامون و محیط کار خود اشیاء گوناگون داشته باشید.

خود را در نقش یک « تولید» تصور کنید و نقش آن تولید رابازی کنید.

به طبیعت نگاه کنید و الهام بگیرید.

تمام فرضیات خود را به شکل پرسش مطرح کنید( حسینی، ۱۳۸۶).

۱- عوامل فردی

عوامل روانشناختی و فیزیولوژیکی فردی متعدّدی وجود دارند که ممکن است سازگاری اجتماعی را تحت تأثیر قرار دهد. ویژگی­های ظاهری، مانند جذابیت­های فیزیکی و مهارت­های حرکتی از جمله متغیرهایی هستند که در پذیرش فرد از سوی همسالان نقش مهمّی دارند. همین طور، هوش، از جمله عوامل روان شناختی است که می ­تواند بر سازگاری اجتماعی افراد تأثیر گذار باشد. برخی دیدگاه­ها هوش بالا را موجب ناسازگاری می­دانند. به علاوه دیدگاه­هایی وجود دارد که هوش متوسط را عامل یازگاری مطلوب معرفی می­ کنند. ویژگی­های شخصیتی نیز بر سازگاری افراد تأثیرگذار هستند. از جمله­ی این عوامل، میزان تحملی است که فرد می ­تواند در برابر به تأخیر انداختن ارضای فوری نیازهایش از خود نشان دهد. افرادی که از سازگازی بالایی برخوردارند، قادرند درنگ­هایی را که در مسیر برآورده شدن نیازهایشان پدید می­آیدف تحمل می­ کنند (مکتبی، ۱۳۷۸).

۲-  عوامل خانوادگی

خانواده مهم­ترین نقش را در اجتماعی شدن کودک به عهده دارد، زیرا مفهوم ((خود)) که عامل مهمّی در رشد شخصیت و تعادل روانی کودک در سال­های نخستین زندگی شکل گرفته و در اثر نحوه­ی رفتار و واکنش اعضای خانواده در کودک ایجاد می­شود. روابط میان اعضای خانواده اگر بر پایه­ احترام و توجّه به استقلال و همدلی باشد در کودک میل به ارتباط با دیگران افزایش می­یابد (احدی، ۱۳۷۵، به نقل از مکتبی، ۱۳۸۷). از سویی، وجود والدین رکن اساسی خانواده است. والدین با فراهم آوردن محیطی امن و سالم، رشد روانی مطلوب فرزندان را میسر می­نمایند. در چنین شرایطی، عدم حضور هر یک از والدین در محیط خانواده، می ­تواند آثار نامطلوبی بر رشد طبیعی فرزندان و سازگاری آن­ها بر جای گذارد (خدری و عسکری، ۱۳۹۰). همین طور، نوع روابط میان اعضای خانواده، شیوه­ی تربیتی والدین، اندازه­ خانواده و نیز ترتیب تولد فرزندان از جمله عوامل مؤثر در سازگاری اجتماعی فرد به شمار می­روند (احدی، ۱۳۷۵، به نقل از مکتبی، ۱۳۸۷).

۳- عوامل اجتماعی

یکی از منابعی که به وقوع فرایند سازگاری کمک می­ کند، حمایت اجتماعی است. حمایت اجتماعی شامل منابع اجتماعی است که افراد آماده­ی دریافت آن هستند ال روابطشان را بهبود ببخشند (لورا، گراهام و نااُمی، ۲۰۰۷، به نقل از خوش کنش، اسدی، شیرعلی پور و کشاورز، ۱۳۸۹). برای نمونه، حمایت­های اجتماعی دریافتی از سوی گروه همسالان، به فرد نحوه­ی تحمّل ناکامی را که شاخص سازگاری مطلوب است می­آموزد تا از این طریق بتوانند با شناسایی افکار و هیجان­های دیگران، واکنش­های مناسبی از خود نشان دهند. همچنین گروه همسالان به عنوان یکی از عوامل اجتماعی تأثیرگذار بر سازگاری افراد به ویژه نوجوانان، این امکان را برای آن­ها قراهم می­آورند که چگونگی کنترل رفتار اجتماعی را بیاموزند، مهارت­های مربوط به سن خود را یاد بگیرند، احساس­های خود را با هم در میان بگذارند و خود را برای یک نیروی فعّال جامعه بودن آماده کنند. از دیگر عوامل اجتماعی تأثیرگذار بر سازگاری اجتماعی، محیط­های آموزشی هستند. از نقش­های مهم محیط­های آموزشی آماده سازی دانش آموزان به منظور افزایش قدرت سازگاری و رویارویی با دنیای در حال تغییر است. در این میان، رسانه­های گروهی نیز نقش بسیار مهمّی در اجتماعی شدن افراد دارند. این ابزارها با در اختیار نهادن الگوهای علمی متفاوت به مردم، با تبلیغ رفتارهای و بیان دیدگاه­های گوناگون درباره­ی موضوع­های مختلف، شیوه­ی زندگی افراد و نحوه­ی سازگاری آن­ها را به صورت مثبت یا منفی تحت تأثیر قرار می­ دهند (مکتبی، ۱۳۸۷).

۴- عوامل مذهبی و اخلاقی

فردی که به اصول اخلاقی اعتقاد دارد از یک سری روس­های سازگاری خاص خود برخوردار است که از آن جمله می­توان به خویشتن داری، مثب نگری، توکل به خواوند هنگام مواجهه شدن با مشکلات اشاره نمود. انسان اخلاقی نیازهای خود را به صورت متعادل برآورده کرده و از هرگونه افراط و تفریط اجتناب می­ کند (به نقل از مکتبی، ۱۳۸۷).

[۱]. Social support

[۲]. Laura

[۳]. Graham

[۴]. Naomi