اغلب اصطلاح سرمایه فکری مترادف ، با دارائی های ناملموس در نظر گرفته می‌شود .در حالیکه بر اساس تعریف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، سرمایه فکری نه بعنوان یک مترادف بلکه به عنوان یک زیر مجموعه پایگاه عمومی درائی های ناملموس یک کسب وکار در نظر گرفته می‌شود . از زمان گذشته تمایز بین دارائی ناملموس وسرمایه فکری مبهم بوده است . دارائی های ناملموس تحت عنوان “سرقفلی” ( ای.پی.سی ۱۹۷۰ ،ای.اس.سی ۱۹۹۷ ، آی.اس.سی ۱۹۹۸) و سرمایه فکری را بعنوان بخشی از سرقفلی درنظر گرفته اند. در همین اواخر تعدادی از طبقه بندی های معاصر این تمایز را به طور مشخص با تقسیم سرمایه فکری به حوزه های سرمایه بیرونی (مشتریان) ، سرمایه درونی (ساختاری) و سرمایه انسانی تعدیل کرده اند .(برای مثال اسویبای ۱۹۹۷ ، روؤس و همکاران ۱۹۹۷،استوارت، ۱۹۹۷، ادونیسون و استن فلت ۱۹۹۹، ادوینسون و مالون۱۹۷۷) منابع مهمی که ادبیات سرمایه فکری رابازنگری کرده اند عبارتند از بونتیس (۱۹۹۹)، روس و همکاران (۱۹۹۷) ، بروکینگ (۱۹۹۶) و استوارت( ۱۹۹۷). جدول ۱-۱ : سیر پیشرفت سرمایه فکری دوره زمانی سیر پیشرفت مدیریت سرمایه فکری اوایل دهه ۱۹۸۰ -ایده عمومی ارزش ناملموس (اغلب”سرقفلی” نامیده میشد). اواسط دهه ۱۹۸۰ -ایجاد عصر اطلاعات و افزایش شکاف بین ارزش دفتری با ارزش ابزاری در بسیاری از شرکتها اواخر دهه ۱۹۸۰ -نخستین تلاش برای تدوین صورت حسابهایی که سرمایه فکری رااندازه گیری مینماید(اسویبای،۱۹۸۸) -ابتکار عمل در اندازه گیری نظام مند سرمایه فکری و گزارش به گروه های بیرونی(سلمی و اسکاندیا:اس.سی.اس.آی۱۹۹۵) اوایل دهه ۱۹۹۰ -درسال ۱۹۹۰ اختصاص پست سازمانی((مدیر سرمایه فکری))در سازمان(اسکاندیا ای.اف.اس-لیف ادوینسون) -معرفی مفهوم کارت امتیاز دهی متوازن(کاپلان و نورتن،۱۹۹۲) -معرفی ((سازمان دانش آفرین)) (نونوکاوتاکیشی،۱۹۹۵) اواسط دهه ۱۹۹۰ -درسال ۱۹۹۴ ابزار شبیه سازی سلمی با نام تانگو روانه بازار شد که در آموزش مدیران درباره اهمیت عوامل ناملموس به کار می آید. -درسال ۱۹۹۵ سلمی از((ممیزی دانش)) برای یک ارزیابی مفصل از وضعیت سرمایه فکری شرکت استفاده می نماید. -انتشارکتابهای پرفروش ازسوی صاحبنظران نهایت سرمایه فکری(کاپلان ونورتون،۱۹۹۶/ادوینسون ومالان ۱۹۹۷) -کار ادوینسون ومالون، درباره فرآیند و چگونگی اندازه گیری سرمایه فکری بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. اواخر دهه ۱۹۹۰ -دراواخر دهه ۱۹۹۰ سرمایه فکری موضوع مورد پسند محققان، کنفرانس های علمی،مقالات و نشریات مختلف قرار گرفته و پروژه های زیادی در سطح وسیعی انجام می گیرد. اگرچه تعاریف و مفهوم سازیهای ارائه شده درمورد سرمایه فکری تماماً یکسان نیستند با این وجود رشته سرمایه فکری به سمتی در حال حرکت است که شاهد یک همگرائی درمفهوم آن باشیم . بطور کلی محققان ودست اندرکارن رشته سرمایه فکری، روی سه جزء سازنده آن اتفاق نظر دارند : سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری، و سرمایه رابطه ای الف) سرمایه انسانی : سرمایه انسانی نشاندهنده موجودی دانش افراد یک سازمان است. ( بنتیس و همکاران ، ۲۰۰۲) سرمایه انسانی را بعنوان قابلیت جمعی یک سازمان برای استخراج بهترین راه حل ها از دانش افرادش توصیف می نماید. (روس وروسی ۱۹۹۷) نیز بحث می کنند که کارکنان سرمایه فکری را از طریق شایستگی ونگرش و چالاکی فکری شان ایجاد می کنند. بروکینگ ( ۱۹۹۶) نیز معتقد است که دارائی انسانی یک سازمان شامل مهارتها، تخصص، توانائی حل مسئله و سبک های رهبری می شود. با وجود اهمیت روز افزون سرمایه انسانی اکثر سازمانها هنوز طبق روال سنتی، پولی را که برای توسعه منابع انسانی صرف می کنند در صورتحسابهای مالی به عنوان یک قلم هزینه، نه یک سرمایه گذاری گزارش می کنند ( زرلندر، ۱۹۹۷، جانس و همکاران، ۱۹۹۸). بنابراین، یک پی آمد مهم رویه های گزارش دهی مدیریت سنتی این است که شرکتهای ممکن است راغب به کاهش سرمایه گذاری در زمینه آموزش و توسعه منابع انسانی شان شوند. ب) سرمایه ساختاری /سازمانی : یوندت(۲۰۰۰) سرمایه سازمانی را به عنوان دانش نهادی شده متعلق به یک سازمان می داند که در پایگاه های داده، دستورالعملها و غیره ذخیره می شود. اغلب از آن بعنوان سرمایه ساختاری یاد می کنند. روس و همکاران (۱۹۹۷) معتقدند سرمایه ساختاری عبارت است از ((هرآنچه که در شرکت باقی می ماند پس از آنکه کارکنان به هنگام شب به خانه می روند)). به عقیده آنها سرمایه ساختاری در برگیرنده سرمایه سازمانی، نظیر دارائی فکری، نوآوری، فرآیندها و دارائی فرهنگی و نیز سرمایه نوسازی و توسعه، نظیر حق ثبت محصولات و تلاش های آموزشی، می شود .طبق نظر استوارت(۱۹۹۷) سرمایه ساختاری عبارت است از دانش موجود در تکنولوژی اطلاعات، حق ثبت محصولات، طرحها و مارکهای تجاری. طبق نظر بونتیس (۱۹۹۸) اگر یک سازمان دارای سیستم ها و رویه های کاری ضعیفی باشد، سرمایه فکری کلی به حداکثر توانایی بالقوه اش دست نخواهد یافت. در حالیکه سازمانهایی با سرمایه ساختاری قوی دارای یک فرهنگ حمایتی می شوند که به افراد امکان می دهد، کارهای جدید انجام دهند، باشکست روبروشوند ویاد بگیرند. سرمایه ساختاری تابعی از سرمایه انسانی است. چراکه سرمایه انسانی یک عامل تعیین کننده شکل سازمان است.(چن و همکاران ۲۰۰۴). ج) سرمایه مشتری/ رابطه ای : بروکینگ (۱۹۹۶) در بخش دارائی های بازار به مشتریان، وفاداری آنها و کانال های توزیع که مرتبط با سرمایه مشتری است اشاره می نماید.همچنین استوارت (۱۹۹۷) راظهارمی دارد که سرمایه مشتری عبارت ازاطلاعات بازاری استفاده درجذب وحفظ مشتریان است. بنتیس (۱۹۹۹) وبعلاوه روس و همکاران (۱۹۹۷) اظهار می نمایدکه سرمایه رابطه ای شامل روابط باذینفعان درون و بیرون سازمان است. این مطالعات شواهد بیشتری را درباره اهمیت سرمایه مشتری به عنوان یک جزء کلیدی سرمایه فکری کلی یک سازمان فراهم می سازد. بطور کلی سرمایه مشتری، که بعنوان یک پل واسطه ای در فرایند سرمایه فکری عمل می نماید، عامل تعیین کننده اصلی در تبدیل سرمایه فکری به ارزش بازاری و در نتیجه عملکرد کسب و کار سازمان است. بنابراین، رشد سرمایه مشتری به حمایت از سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری بستگی دارد (چن وهمکاران،۲۰۰۰).

• بونتیس در سال ۱۹۹۸ به سه نوع سرمایه انسانی، ساختاری و مشتری اشاره کرد(Sa´nchez, etal., 2007) . در ادامه اجزای مدل معرفی شده اند.

   

  • سرمایه ساختاری داراییها غیرانسانی یا قابلیتهای سازمانی است که برای پاسخ به نیازهای بازار مورد استفاده است. به بیان دیگر این سرمایه شامل همه دانش غیر انسانی در یک سازمان است که شامل پایگاه داده ها، چارتهای سازمانی و فرآیندها و استراتژیها است که به سازمان ارزشی فراتر از مواد آن می دهد.

   

  

   

  سرمایه ارتباطی دانش درون روابط یک سازمان با محیط خود شامل مشتریان، عرضه‌کنندگان، مجامع علمی و غیره است. به عقیده بونتیس مهمترین جزء یک سرمایه ارتباطی، سرمایه مشتری است.  زیرا  موفقیت یک سازمان ناشی از سرمایه مشتری آن است.

   

  • سرمایه انسانی سطح دانش فردی است که کارکنان یک سازمان دارای آن می‌باشند. این دانش معمولاً بصورت ضمنی است و ذخیره دانش اعضای یک سازمان است که شامل شایستگها و طرزفکرهای کارکنان است.

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

  ماهیت	روابط بازار	فرایندهای سازمانی	فکر یا هوش انسانی
  حوزه	بیرون سازمان	روابط	ذهن افراد
  پارامترها	پایدار	کارایی و قابلیت دستیابی	حجم مناسب بودن آن
  مشکل بودن کدگذاری	بالاترین سطح از لحاظ مشکل وبدون کدگذاری	متوسط	بالا

  شکل شماره ۱۳-۲ : مدل سرمایه فکری بونتیس

   

  ۲-۵-۱۴- مدل سرمایه فکری مریتوم گاید لاین[۱]

   

  یکی دیگر از مدل های سرمایه فکری  است که برای مدیریت و گزارش دهی سرمایه فکری بکار می‎رود. این مدل دارای دو بخش است: یک بخش  برای چگونگی مدیریت سرمایه فکری و بخش دیگر چگونگی گزارش دهی سرمایه فکری که شامل اطلاعاتی درباره ساختار و محتوای این گزارش است. این مدل بوسیله اتحادیه اروپا طرح شده است (Nordic Industrial Fund, 2001).

   

  این مدل سرمایه فکری ترکیبی از منابع انسانی، سازمانی و ارتباطی در سازمان است. اگر این منابع به درستی سازماندهی شوند، ارتباط بین این عوامل موجب ارزش آفرینی می شود. بایستی توجه داشت که مدیریت و گزارش دهی سرمایه فکری بر اساس نیاز هر شرکت تدوین شود. بنابراین هر شرکت بایستی فرایند مختص خود را توسعه دهد. اجزا مدل عبارتند از:

   

  • سرمایه انسانی:

  به عنوان دانشی تعریف می شود که کارکنان دارند و با رفتن کارکنان از شرکت جابجا می شود. این سرمایه شامل دانش، مهارت، تجربه، توانایی افراد است. برخی از این دانش ها بسیار تخصصی و برخی عمومی هستند.

   

  • سرمایه ساختاری:

  دانشی مربوط به شرکت است و در انتهای روز کاری در شرکت باقی می ماند. این سرمایه شامل رویه ها، سیستم ها، فرهنگ و پایگاه داده است. بخشی از سرمایه ساختاری ممکن است از طریق قانون به عنوان حقوق مالکیت معنوی محافظت شود.

   

  • سرمایه ارتباطی:

  منابعی را شامل می شود که به ارتباطات بیرونی شرکت  مربوط است. مانند مشتریان، عرضه کنندگان مواد اولیه یا شرکای تحقیق و توسعه. این سرمایه ارتباط شرکت با ذی نفعان (مانند سرمایه گذاران، اعتباردهندگان، مشتریان و عرضه کنندگان مواد اولیه) را شامل می‎شود.  همچنین نگرش کلی آنها در مورد شرکت را نیز شامل می شود.

   

  

   

  مدیریت سرمایه فکری پیشنهادی این مدل شامل سه مرحله به شرح زیر است:

   

  • شناسایی نامشهود ها

   

  • اندازه گیری

   

  • ارزیابی

   

   

   

   

   

   

   

   

  شکل شماره ۱۴-۲ : مدل سرمایه فکری مریتوم گاید لاین (۱)

   

  در فاز اول شرکت ها بایستی دارایی های نامشهود کلیدی مرتبط با اهداف استراتژیک را شناسایی کنند. دارایی های نامشهود به خلق ارزش در شرکت ها کمک می کنند. این دارایی ها در بر گیرنده شایستگی های کلیدی و توانمندی های شرکت است. همچنین توانمندی‎هایی نیز وجود دارند که بایستی آنها را توسعه داد یا مزیت رقابتی خود را برای دستیابی به اهداف استراتژیک بهبود داد. این دارایی ها به عنوان شبکه ای از دارایی های نامشهود وجود دارند. مثالهایی از این دارایی های نامشهود عبارتند از: توان انطباق با تغییرات بازار، توان جذب منابع انسانی، ظرفیت نوآوری، رویکردهای مشتریان. در پایان این فاز دارایی های نامشهود کلیدی شناسایی شده و شبکه روابط تدوین می شود.

   

  در فاز دوم شرکت به شاخص های ویژه برای سنجش هر نامشهود نیاز دارد. این شاخص ها می‎توانند عمومی باشند(بنابراین بین شرکت ها و صنایع قابل مقایسه خواهند بود. مانند نسبت هزینه‎های تحقیق و توسعه به میزان فروش. این شاخص ها می توانند مختص یک صنعت باشند (بنابراین امکان مقایسه در درون همان صنعت وجود دارد. مانند درصد کارکنان ستادی در یک بانک). همچنین این شاخص ها می توانند مختص یک سازمان باشند (در نتیجه مقایسه دو شرکت مشکل خواهد شد. مانند درصد کارکنان دارای توانمندی بالا).

   

  شاخص های پیشنهادی می توانند علاوه بر هزینه ها، شاخص های عملکردی نیز باشند. این شاخص ها می توانند  مالی و یا غیر مالی باشند. بنابراین برای منابع نامشهود و فعالیت های نامشهود (برای هر دو) مفید باشند. مانند پیمایش رضایت شغلی کارکنان، وفاداری مشتریان.

   

  فاز سوم شامل ارزیابی و کنترل اثرات سرمایه گذاری در دارایی های نامشهود است. برای این فاز، شرکت بایستی اثرات بر کاربران (استفاده کنندگان) درونی و بیرونی توجه کند.

   

  برای ارزیابی، لازم است بین فعالیت هایی که برای اهداف زیر طرحی شده اند تمایز قائل شد:

   

  • توسعه منابع داخلی یا کسب منابع نامشهود، برای مثال فعالیت جذب کارکنان جدید یا دانش ویژه یا کسب فناوری اطلاعات جدید.

   

  • افزایش ارزش منابع نامشهود موجود برای مثال فعالیت های آموزشی.

   

  • ارزیابی اثرات فعالیت های قبلی برای مثال رضایت کارکنان یا مشتریان.

  شکل ۱۵-۲ : شبکه دارایی های نامشهود

   

   

   

  شکل ۱۶-۲ : مدل سرمایه فکری مرتیوم گایدلاین (۲)

   

  در شکل بالا چشم انداز شرکت، منابع یا فعالیت ها و سیستمی از شاخص ها عبارتند از:

   

  • الف) چشم انداز شرکت (اهداف استراتژیک، شایستگی های کلیدی و منابع نامشهود) که اهداف و استراتژی اصلی شرکت و عوامل پیش برنده کلیدی (یا منابع نامشهود کلیدی) را برای دستیابی به آن اهداف در بر می گیرند.

   

  • ب) خلاصه یا چکیده ای از منابع یا فعالیت ها. این بخش منابع و فعالیت های نامشهود شرکت را در بر می گیرد تا ارزش ها بهبود داد.

   

  • ج) سیستمی از شاخص ها برای سنجش منابع و فعالیت های نامشهود تا بتوان میزان موفقیت در دستیابی به اهداف مکتوب مشخص شود.

  جدول ۱۱-۲ : شاخص های شرکت  مریتوم

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

  	نامشهودها	شاخص	نوع
  ۱	افراد آموزش دیده	تعداد افراد دارای تحصیلات بالا، متوسط و ابتدایی	غیر مالی
  ۲	فعالیت های آموزشی	مجموع تعداد ساعات آموزشی مدیران/ مجموع ساعات آموزشی	غیر مالی
  		مجموع هزینه های آموزشی به ازا هر کارمند کلیدی	مالی
  		میانگین رضایت کارکنان از توسعه شایستگی ها	غیر مالی
  ۳	پیمایش کارکنان	میانگین رضایت هر کارمند از فعالیت های آموزشی	غیر مالی
  		هزینه پیمایش	مالی
  		میانگین رضایت از رهبری	غیر مالی
  ۴	پتنت	تعداد پتنت ثبت شده طی سال قبل	غیر مالی
  ۵	فعالیت های تحقیق و توسعه	هزینه های تحقیق و توسعه	مالی
  ۶	تحلیل نرخ بازگشت سرمایه تحقیق و توسعه	تحقیق و توسعه به صورت درصد بازگشت	مالی
  ۷	وفاداری مشتری	درصد مشتریان بلند مدت( پنج سال و بیشتر) به تعداد کل مشتریان	غیر مالی
  		درصد بازگشت سرمایه بر اساس مشتریان بلند مدت	مالی
  ۸	بازاریابی مستقیم	هزینه های بازاریابی به عنوان درصدی از کل هزینه ها	مالی
  ۹	پیمایش مشتریان	میانگین رضایت مشتریان از کالاها و خدمات	غیر مالی
  		هزینه پیمایش	مالی
  		میانگین رضایت مشتریان از جلسه با نمایندگان شرکت	غیر مالی
  ۱۰	سرمایه انسانی انعطاف پذیر	درصد کارکنان دارای ساعات کار نامتعارف	غیر مالی
  		Cost of teleworking as a percentage of total labour costs	مالی
  ۱۱	چرخش شغلی	درصد کارکنانی که هر سال چرخش شغلی دارند	غیر مالی
  ۱۲	انعطاف پذیری سرمایه ساختاری	درصد پروژه هایی که بر اساس همکاری بین واحدی انجام    می شود.	غیر مالی
  		میانگین رضایت کارکنان از کار در سازمان	غیر مالی
  ۱۳	کد بندی رویه های متداول	درصد حوادث بحرانی که دارای رویه مشخص هستند	غیر مالی
  ۱۴	استفاده از کد بندی رویه های متداول	درصد حوادث بحرانی که از رویه تبعیت می کنند	غیر مالی
  ۱۵	انعطاف پذیری سرمایه ارتباطی	میانگین مدت زمان دریافت سفارش و تحویل کالا به مشتری	غیر مالی
  ۱۶	انتخاب و اقدام برای مشتریان اصلی	درصد مشتریان منتخب در نمونه مربوط به رضایت مشتریان	غیر مالی
  		میانگین رضایت مشتریان کلیدی	غیر مالی

   

   

   

   

   

   

  [۱] The Meritum Guidelines

• مار و اسچوما[۱] سرمایه فکری را بصورت گروهی از داراییهای دانشی تعریف می‌کنند که به یک سازمان تعلق دارد و به عنوان ویژگی سازمانی محسوب می‌شود. سرمایه فکری با افزودن ارزش، به بهبود وضعیت رقابتی سازمان منجر می‌شود. مار و اسچوما در این مدل سرمایه فکری به ۶ طبقه تقسیم کرده اند.

   

  • روابط با ذینفعان

  در بر گیرنده انواع روابط یک شرکت با ذینفعان خود است.  این روابط ممکن است شامل مشارکت و قرارداد توزیع  و یا ایجاد روابط با مشتریان از قبیل وفاداری مشتری و تصویر ایجاد شده از مارک و غیره باشد.

   

   

   

   

   

  • منابع انسانی

  داراییهای دانشی است که بوسیله کارکنان به شکل تحصیلات،  مهارت، شایستگی، تعهد و انگیزش و وفاداری، یا بصورت دانش فنی، تخصص فنی و توانایی های حل مشکل و خلاقیت و طرز فکرها و و غیره باشد.

   

  • زیرساخت های فیزیکی

  در برگیرنده داراییهای زیرساختی مانند ساختمانها و تکنولوژی ارتباطی و اطلاعاتی مانند پایگاه داده و شبکه‌ها مانند اینترنت و غیره است.

   

  • فرهنگ سازمانی

  شامل ارزشهای سازمانی و فلسفه‌های مدیریت است. فرهنگ سازمانی در جهت کارایی و اثربخشی سازمانی دارای اهمیت  است. زیرا  فرهنگ سازمانی  چارچوبی مشترک برای تفسیر و تعبیر وقایع سازمانی بوسیله افراد را  فراهم می‌سازد.

   

  

   

  • رویه ها و عملیات سازمانی

  شامل عملیات رسمی و غیررسمی درون سازمان  مانند دستورالعمل های فرآیند ، قوانین ضمنی و رویه‌های غیررسمی وقوانین ضمنی رفتار و سبک مدیریت و غیره است.

   

  • دارایی یا مالکیت معنوی

  مجموع داراییها دانشی از قبیل حق امتیازها، کپی‌رایت‌ها و برند ها  و طرح و اختراعات به ثبت رسیده و رموز(رازها) تجاری و فرآیندهایی که مالکیت آن بوسیله قانون در اختیار شرکت قرار داده شده است(Marr et al., 2001).

   

  ۲-۵-۱۲- مدل سرمایه فکری (دارایی های نامشهود) سانچز

   

  شرکت‌ها به منظور مدیریت سرمایه فکری می‌توانند از یک الگوی مشترک پیروی کنند که این الگوی مشترک باعث خلق یک سیستم مدیریت سرمایه فکری برای آنها می‌شود. این الگو شامل سه مرحله است:

   

  1. شناسایی نامشهودها

   

  1. اندازه‌گیری نامشهودها

   

  1. مدیریت نامشهودها

  در مرحله اول، شرکتها ‌بایستی سرمایه های فکری مرتبط  با اهداف استراتژیک شرکت را شناسایی کنند برای این کار ابتدا شرکت‌ها ‌بایستی اهداف استراتژیک خود و سپس داراییهای نامشهود مرتبط با آنها را شناسایی کنند. هنگامی که این مرحله تمام شد، شبکه‌ای از داراییهای نامشهودی که مرتبط با اهداف استراتژیک است شناسایی خواهند شد.

   

  مرحله دوم با جستجوی معیارهای مناسب برای اندازه‌گیری داراییهای نامشهود شروع می‌شود. در این مرحله شرکت‌ها بایستی بر روی کیفیت، قابلیت کاربرد و امکان‌پذیری شاخص‌ها و ارتباط آنها با دارائی نامشهود تمرکز کنند و در مرحله سوم بایستی فعالیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های نامشهود اثرگذار بر روی این دارائی نامشهود را شناسایی و مدیریت کنند و این فعالیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مشهود را با اهداف استراتژیک سازمان مرتبط سازند.

   

  در شکل زیر، یک نمونه از شبکه داراییهای نامشهود آمده است.

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

  در این مدل، جهت رفت (→) شناسایی و جهت برگشت(        ) مدیریت است.

   

  شکل ۱۲-۲ : مدل جامعی برای تجزیه‌ و تحلیل دارائی نامشهود

   

   

   

  این مدل را بایستی در  دو مقطع زمانی بکار برد. به بیان دیگر ابتدا شرکت در زمان t₁، سطح داراییهای نامشهود را اندازه‌گیری می‌کند. سپس یکسری فعالیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های نامشهود با هدف  اثرگذاری بر سطح این داراییهای نامشهود را انجام می شود . در نهایت بعد از انجام این فعالیت، دوباره سطح داراییهای نامشهود خود را دربازه زمانی t₂ اندازه‌گیری می شود.

   

  یک نمونه از این فعالیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها نامشهود تاثیرگذار بر روی داراییهای نامشهود در زیر آورده شده است (Sanchez etal., 2000).

   

  جدول۱۰-۲ :  نمونه ای از اجزا سرمایه فکری

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

  دارایی‌های نامشهود	سرمایه انسانی	سرمایه ساختاری	سرمایه مشتری
  	تجربه، تحصیلات و انعطاف‌پذیری	نوآوری‌ها، پتنت ،  اختراع‌ها و انعطاف‌پذیری	سهم بازار، تصویر شرکت
  سرمایه‌گذاریها نامشهود	آموزش	کیفیت، هزینه‌های نوآوری	رضایت مشتری
  	سیستم‌های پاداش	فرآیندها	بازاریابی

  [۱] Marr and Schiuma ,2001

• بر اساس دیدگاه  چن[۱] سرمایه فکری از چهار بعد تشکیل شده است:

   

  ۱-سرمایه انسانی       ۲- سرمایه مشتری    ۳- سرمایه نوآوری           ۴- سرمایه ساختاری

   

  به عقیده وی این ساختار سرمایه فکری بسیار ضعیف و شکننده است. البته در صورتیکه  روابط بین مولفه ها در سرمایه فکری  تعریف شود، بهتر می توان تئوری سرمایه فکری را تببین کرد.

   

  در این مدل، سرمایه انسانی پایه و  اساس سرمایه فکری است. دانش، مهارتها و تواناییهای کارکنان و طرز فکرهای کارکنان درباره کسب و کار است. به زعم وی سرمایه انسانی می‌تواند دانش را بوسیله تبدیل به سه جزء دیگر سرمایه یعنی سرمایه ساختاری، مشتری و نوآوری، به ارزش بازار و تجاری تبدیل کند . تعریف اجزای  سرمایه‌های فکری از نظر آقای چن به شرح زیر است :

   

  • سرمایه انسانی

  دانش ضمنی در ذهن کارکنان است. سرمایه انسانی منبعی مهم از نوآوری، بازآفرینی یک شرکت است و سرمایه انسانی بصورت ترکیبی از شایستگی‌ها، طرز فکر و خلاقیت کارکنان تعریف می‌شود.

   

  شایستگی کارکنان در واقع بخش سخت‌افزاری سرمایه فکری است که شامل دانش، مهارتهای و استعدادها کارکنان است. منظور از دانش، دانش فنی و دانش آکادمیک است. مهارتها ی کارکنان توانایی انجام وظایف و تکالیف عملی کارکنان است که از طریق ممارست یا تحصیلات بدست می آید.

   

  شکل شماره ۱۱-۲ : مدل ابعاد سرمایه فکری و روابط بین ابعاد آن از دیدگاه چن

   

  طرز فکر یا نگرش بخش نرم‌افزاری سرمایه فکری است که در برگیرنده انگیزه کار و رضایت شغلی است که به عنوان پیش‌نیاز برای بروز شایستگی‌ها کارکنان است. خلاقیت، کارکنان را قادر می‌سازد تا از دانش خود استفاده کنند و بطور مستمر نوآوری داشته باشند و بنابراین عامل مهمی در گسترش و ایجاد سرمایه فکری یک شرکت است.
  

   

  • سرمایه ساختاری

  با سیستم و ساختارهای یک شرکت سروکار دارد و در واقع رویه های یک کسب و کار است. یک شرکت با سرمایه ساختاری قوی می‌تواند شرایط مساعد و مناسب را برای استفاده و بهره‌برداری از سرمایه انسانی را فراهم کند و به سرمایه انسانی اجازه دهد تا از توان بالقوه خود استفاده کند. بنابراین موجب افزایش سرمایه نوآوری و مشتری می‌شود. سرمایه ساختاری را می‌توان بصورت فرهنگ، ساختار سازمانی، یادگیری سازمانی و فرآیندهای عملیاتی و سیستم‌های اطلاعاتی تقسیم کرد.

   

  هرکدام از اجزاء سرمایه ساختاری می‌توانند بر روی سه سرمایه دیگر و بخصوص سرمایه انسانی تأثیر بگذارند و متقابلاً از آنها تأثیر بپذیرند. برای مثال یک فرهنگ قوی می‌تواند عامل مهمی در انگیزش کارکنان باشد.

   

  • سرمایه نوآوری

  این سرمایه می‌تواند شامل محصولات جدید، تکنولوژیهای جدید، بازار جدید و مواد و یا ترکیب جدید باشد. با افزایش اهمیت دانش، سرمایه نوآوری به رکن مهمی از سرمایه فکری تبدیل می‌شود و این سرمایه می‌تواند به سه جزء موفقیتهای نوآوری، مکانیسم‌های نوآوری و فرهنگ نوآوری تقسیم شود.

   

   

   

  • سرمایه مشتری

  ارزش دانش درون کانالهای بازاریابی یک سازمان است که یک شرکت از طریق انجام کسب و کارخود، آنرا خلق و ایجاد می‌کند .در مقایسه با سه سرمایه دیگر این سرمایه دارای اثرات مستقیم بیشتر بر روی تحقق ارزش یک شرکت است. این سرمایه بصورت فزاینده‌ به عامل مهمی در کسب و کارها تبدیل شده است (Chen et al., 2004).

   

  [۱] Chen, 2004

• این مدل بوسیله بروکینگ مؤسس شرکت مشاوره ای تکنولوژی بروکر ارائه شده است. اجزا این مدل عبارتند از:

   

  1. دارایی بازاری

   

  1. دارایی انسانی

   

  1. دارایی مالکیت معنوی

   

  1. دارایی زیر ساختی

  دارایی بازاری: توان سازمان در رابطه با دارایی های نامحسوس شامل وفاداری مشتری، کانالهای توزیع، فرانشیز، نام شرکت(شهرت) و غیره است. اهمیت این سرمایه در ایجاد توان لازم برای کسب مزیت رقابتی در بازار است.

   

  

   

  دارایی انسانی: شامل تجارب جمعی، خلاقیت، توان حل مشکل، توانایی مدیریتی و مدیریت کارکنان است. این دارایی ها متعلق شرکت نیست تا هر گونه که می خواهد آن را تغییر دهد. کارکنان قرن جدید بایستی آموزش دیده و متعهد به فرایند یادگیری پیوسته باشند و بایستی به کارکنان دانشی تبدیل شوند.

   

  دارایی مالکیت معنوی: شامل حق کپی رایت، دانش فنی، حق طراحی، موارد محرمانه شرکت است. اهمیت این دارایی  در این نکته است که شرکت نمی خواهد رقبایش از این نوع دارایی یا دانش بهرمند شوند.

   

  دارایی زیرساختی: شامل تکنولوژی ها، تکنیکها و فرایندهایی است که به سازمان امکان حیات و فعالیت می دهد. برای مثال فرهنگ سازمانی، فلسفه شرکت، پایگاه داده و ساختار مالی. این سرمایه در برگیرنده دارایی هایی با ماهیت متنوع است.

   

  این مدل بدلیل توجه به ارزش بازار شبیه مدل اسکاندیا است. ارزش بازار مجموع ارزشهای قابل شمارش  یا دارایی های محسوس و سرمایه فکری است. (Sa´nchez-Can˜ izares etal, 2007)

   

  در این مدل ارزش شرکت برابر است با:

   

   

   

   

   

  ارزش شرکت= دارایی های محسوس + دارایی های نامحسوس

   

  شکل شماره ۷-۲ : اجزا سرمایه فکری در مدل تکنولوژی بروکر(بروکینگ)

   

   

   

  ۲-۵-۷- مدل امپریال بانک کانادا[۲]

   

  این مدل بوسیله هربرت سنگ انگ[۳] ارائه شده است. در این مدل بر ابعاد مدیریت دانش یعنی دانش صریح و نهفته تاکید شده است. این مدل دانش نهفته را سرمایه فکری می داند و آن را به عنوان اولین ایجاد کننده پویای دانش در شرکت می داند.اجزا این مدل عبارتند از:

   

  سرمایه انسانی: توانمندی های افراد

   

  سرمایه مشتری: وفاداری و مزایای حاصل از مشتریان

   

  سرمایه ساختاری: شامل توان سازمان برای پاسخ  به ملزومات و نیازهای بازار

   

  در هر یک از این مولفه ها، دو سطح دانش وجود دارد. دانش صریح که بصورت رسمی است.

   

  سطح دوم دانش نهفته شامل شهود، دورنماها[۴]، عقاید و ارزشهای فردی می باشد که در تجارب افراد تاثیر دارد. به زعم هربرت سنگ انگ دانش نهفته در سطح بالاتر از دانش صریح قرار دارد. دانش نهفته در هر یک از اجزا سرمایه فکری، شامل موارد زیر است.

   

  دانش نهفته در سرمایه انسانی شامل عقاید، ارزشها و ملاحظات و مقتضیات افراد است.

   

  دانش نهفته در سرمایه مشتری شامل نگرش عمومی و انفرادی مشتریان درباره ارزش کالاها و خدمات است.

   

  دانش نهفته در سرمایه ساختاری شامل شیوه کلی تفکر سازمان، فرهنگ سازمانی( شامل هنجارها و ارزشها)

   

  در این مدل فرهنگ سازمانی دارای نقش مهمی است و در سرمایه ساختاری قرار دارد. در واقع اجزای سرمایه فکری شامل موارد زیر است.(Sa´nchez-Can˜ izares etal, 2007)

   

  سیستم: روشی که به کمک آن فرایندهای سازمان  انجام می شود.

   

  ساختار: توزیع وظایف و تعریف پست هر یک از اعضا سازمان

   

  استراتژی: اهداف شرکت و راه دستیابی و تحقق این اهداف

   

  فرهنگ: عقاید فردی، ایده های مشترک یا عمومی، ارزشها و هنجارهای درون سازمان

   

  شکل ۸-۲ : مولفه های سرمایه ساختاری مدل امپریال بانک کانادا

   

  ۲-۵-۸- مدل ارزیابی دارایی های نامشهود

   

  مدل ارزیابی دارایی های نامحسوس ابزاری است که بوسیله اسویبی[۵] برای اندازه‎گیری دارایی نامحسوس از طریق سیستمی از شاخص ها ابداع شده است. در این مدل برای اندازه گیری از دو فرایند استفاده می شود .(Sa´nchez-Can˜ izares etal, 2007)

   

  • در جهت بیرون: با هدف اطلاع رسانی به سازمانهای دیگر برای ارتباط با شرکت (ارباب رجوع،ذی نفعان و عرضه کنندگان مواد اولیه)

   

  • در جهت درون: بمنظور اطلاع رسانی به مدیران درباره میزان پیشرفت سازمان

  مولفه های اصلی این مدل عبارتند از:

   

  • شاخص های شایستگی: در برگیرنده رقابت بین حرفه ای ها در سازمان است. برای مثال برنامه ریزی یا نمایش راه حلها. این مولفه بسیار مهم است و سایر مولفه ها بر اساس آن شکل می گیرند.

   

  • شاخص های ساختار درونی: دانش ساختار یافته سازمان مانند حق پتنت، مدل ها، سیستم اطلاعاتی، فرهنگ و نیز افرادی که فعالیت اصلی آنها حفظ  این ساختار است.

   

  

   

  • شاخص های ساختار بیرونی: همه ارتباطات با سازمان های بیرونی مانند مشتریان، تامین کنندگان مواد اولیه ، برند، و تصویر شرکت در خارج از سازمان.

  در ادامه اسویبی سه نوع شاخص دیگر پیشنهاد داده است.

   

  شاخص های رشد و نوآوری: بیانگر توانمدیهای آینده شرکت است.

   

  شاخص های کارایی: اطلاعات و بهره وری دارایی های محسوس

   

  شاخص های ثبات : درجه پایداری این دارایی ها در سازمان

   

  وی این شاخصها را در جدول زیر با هم ترکیب کرده است.

   

   

   

   

   

   

   

  جدول ۸-۲ : شاخص های سنجش در مدل ارزیابی دارایی های نامحسوس

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

  ارزیابی دارایی های نامحسوس
  	شایستگی	ساختار درونی	ساختار بیرونی
  شاخص های رشد و نوسازی	سابقه کار در این حرفه     میزان تحصیلات   هزینه های آموزش   توسعه شایستگی های حرفه ای   میزان جابجایی شایستگی ها	سرمایه گذاری در روش ها و سیستم های جدید     سرمایه گذاری در سیستم اطلاعات   کمک مشتری به ساختار درونی   (Customer contribution to the inner structure)   ارائه خدمات و کالاهای جدید	سودآوری حاصل از هر مشتری     رشد ارگانیک   فروش به مشتریان جدید
  شاخص های  کارایی	میزان افراد حرفه ای ها/ سهم ارزش   ارزش افزوده هر فرد حرفه ای     ارزش افزوده هر کارمند   سود شرکت به ازا هر فرد حرفه ای   سود شرکت به ازا هر کارمند	استقرار فرایند های جدید     Rate of supporting personal   فروش هر فرد پشتیبان  Sales per supportive person	شاخص موفقیت/ شکست     سود هر مشتری   فروش به هر مشتری
  شاخص های ثبات	میزان جابجایی افراد حرفه ای     ارشدیت   نسبت پرداختها Relative pay	سن سازمان     میزان جابجایی کارکنان ستادی   ارشدیت   نسبت افراد تازه کار	نسبت مشتریان بزرگ     شاخص رضایت مشتریان   نسبت وفاداری مشتریان   قدمت ساختار    Antiquity  structure

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

  
  
  

   

   

   

   

  شکل شماره ۹-۲ : مدل ارزیابی دارایی های نامحسوس

   

   

   

  ۲-۵-۹- مدل اینتلکتوس[۶]

   

  این مدل در سال ۲۰۰۲ بوسیله یک انجمن علمی[۷] با هدف اندازه گیری سرمایه فکری ابداع شده است. در این مدل سرمایه فکری در بر گیرنده پنج مولفه است. هر مولفه نیز به تعدادی  متغیر یا بعد و هر بعد به تعدادی شاخص تقسیم شده است. اجزا این مدل عبارتند از:

   

  • سرمایه انسانی: دانشی که گروه ها و افراد دارای آن هستند. مانند توانایی تولید[۸] که در جهت چشم انداز سازمان مفید است.

   

  • سرمایه ساختاری: شامل دارایی دانشی و نامشهود است که از طریق فرایندهای سازمان بدست می آید. این سرمایه با رفتن افراد از سازمان، باقی خواهد ماند. این سرمایه دو بعد دارد، که عبارتند از:

   

  • سرمایه سازمانی: موارد مشهود، نامشهود، روشن و نهفته را بوجود می آورد. این سرمایه فعالیتهای اثربخش سازمان را توسعه می دهد.

   

  • سرمایه تکنولوژی: شامل طرز کار و فعالیت سیستم های عملیاتی و فنی سازمان است.

   

  • سرمایه ارتباطی: دانش ارتباط با بازار و جامعه است. این سرمایه دو بعد دارد، که عبارتنداز:

   

  • سرمایه تجاری: ارزش ارتباطی با سازمانهای اصلی و مهم در فرایند تجاری

   

  • سرمایه اجتماعی: ارزش ارتباطی با سایر سازمانهای جامعه

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

  جدول ۹-۲ : مدل اینتلکتوس

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

  نوع سرمایه	شاخص ها		نوع سرمایه	شاخص ها
  سرمایه سازمانی	فرهنگ     ساختار   یادگیری سازمانی   فرایندها		سرمایه تجاری	ارتباط با مشتریان     ارتباط با عرضه کنندگان مواد اولیه   ارتباط با سهامداران و ذی نفعان   نهادها و سرمایه گذاران   ارتباط با رقبا   ارتباط با نهادهای بهبود کیفیت  و ارتقایی
  سرمایه تکنولوژیکی	Efforts in I+D+i     تدارک تکنولوژی   مالکیت فکری و صنعتی   نتایج نوآورانه		سرمایه اجتماعی	ارتباط با سازمانهای دولتی     ارتباط با رسانه های ارتباطی   ارتباط با نهادهای حفاظت محیط زیست   روابط اجتماعی   شهرت شرکت

   

   

  [۱] . Technology Broker

   

  [۲] . Model of the Canadian Imperial Bank

   

  [۳] Herbert Saint-Onge,1996

   

  [۴] perspectives

   

  [۵] Svieby,1997

   

  [۶] Intellectus  Model

   

  [۷] Forum of Central Investigation on (the Society of Knowledge)

   

  [۸] Capacity to Generate