پنجم : ارکان متشکله جرم جعل اسناد هویتی

الف ) رکن قانونی

منظور از عنصر قانونی این است که ابتدا فعلی را که شخصی انجام داده به موجب قانون جرم شناخته شده باشد تا زمینه تعقیب و مجازات فراهم گردد . ( اصل قانونی بودن جرم و مجازات ) .

با توجه به مفاد ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی‌مشخص است که تعریف جامع و کاملی از جعل اسناد ارائه نشده ، بلکه به مصادیق آن اشاره گردیده است . نظر به اینکه برخی از مصادیق ذکر شده در قانون مذکور ( مانند بکار بردن مهر دیگری ) نمی‌تواند در قالب اسناد هویتی عینیت یابد . بر این اساس برای آنکه بتوان به برداشت مشخص از جعل اسناد هویتی رسید ، به ماده ۱۰ قانون تخلفات و جرائم و مجازات های مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه نیز اشاره می‌گردد .

طبق ماده ۱۰ قانون تخلفات و جرائم و مجازات های مربوط به اسناد سجلی : ” هر کس در شناسنامه یا اسناد سجلی خود یا دیگری هرگونه خدشه ( از قبیل تراشیدن یا خراشیدن یا قلم بردن یا الصاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن ) وارد نماید ، به پرداخت جزای نقدی از ۱۰۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰۰ ریال محکوم خواهد شد . در صورتی که اقدامات ذکر شده به قصد متقلبانه انجام یافته باشد مرتکب به مجازات جعل در اسناد رسمی‌به کیفیت مقرر در قوانین جزایی محکوم می‌شود‌” .

حال با توجه به اینکه شناسنامه مهمترین سند سجلی است و از طرفی کاملترین سند هویتی نیز محسوب می‌گردد و به عبارتی نقطه اشتراک قوی بین اسناد هویتی و اسناد سجلی خواهد بود ، لذا می‌توان برای ارائه تعریف مناسب برای جعل اسناد هویتی به متن ماده ۱۰ قانون تخلفات ، جرائم و مجازات های مربوط به اسناد سجلی استناد داشته و جعل اسناد هویتی را با استنباط از این ماده قانونی ، به این نحو تعریف نمود .

” جعل اسناد هویتی عبارت است از ساختن متقلبانه شناسنامه یا اسناد مبین هویت افراد از زمان ولادت تا وفات یا قلب حقیقت در یک سند هویتی بصورت تقلبات مادی و محسوس از قبیل تغییر دادن کلمات یا عبارات به انحاء مختلف به قصد اضرار بغیر به طرق پیش بینی شده در قانون ” .

از این تعریف با عنایت به ماده ۱۰ قانون جرائم و مجازات اسناد سجلی ، می‌توان این چنین نتیجه گرفت که قانونگذار در این ماده نظر به جعل مادی داشته است و این جرم علاوه بر عنصر قانونی شامل سه رکن اصلی است :

تغییر حقیقت در سند هویتی بصورت مادی و به یکی از صور پیش بینی شده در قانون ( رکن مادی )

قصد متقلبانه ( رکن معنوی )

اضرار به غیر یا امکان یا قابلیت اضرار به غیر ( رکن ضروری )

ب ) رکن مادی

” تغییر حقیقت در سند هویتی به صورت مادی و به یکی از صور پیش بینی شده در قانون “

صور مختلف عمل مادی قلب حقیقت در سند از نظر قانون به شکل جعل مادی آشکار می‌گردد و یکی از طرق ارتکاب جعل مادی ، دخل و تصرف متقلبانه در کلمات یا عبارت سند هویتی است که بطور صحیح تهیه و تنظیم شده است . به نحوی که آن را کاملاً مجعول و غیر واقعی می‌سازد.

پس جعل سند هویتی عبارت است از هر تغییری مادی که پس از تنظیم سند صورت می‌گیرد و ممکن است به صورت های ذیل انجام شود .

خراشیدن یا تراشیدن

مقصود از خراشیدن ، محو یا از بین بردن یک جزء از کلمه است و تراشیدن شامل محو و از بین بردن تمام یک کلمه است که معمولاً با آلات مخصوص مانند تیغ یا چاقو و امثال اینها صورت می‌گیرد . بدین ترتیب خراشیدن یا تراشیدن از بین بردن جزئی از کلمه یا تمام آن است که ارتکاب آن برای تحقق عنصر مادی جعل سند هویتی کافی است .

الحاق یا قلم بردن

عبارت است از اضافه نمودن کلمه یا علائم مخصوص به سند هویتی ، به طوری که مفهوم آن سند را تغییر دهد مانند اینکه در شناسنامه بعد از نام و نام خانوادگی شخص ، کلمه ای دیگر را اضافه کند که نام خانوادگی شخص تغییر کند. این موضوع بیشتر مورد عمل جاعلین می‌باشد ، زیرا عمل تراشیدن و خراشیدن و محو کردن هم غالباً به منظور الحاق صورت می‌گیرد[۱] .

الحاق معمولاً به سه صورت انجام می‌شود :

تغییر رقم یا حروف

الحاق در محل تراشیدگی و خراشیدگی و محل پاک شده

الحاق کلمات یا سطور در بین دو سطر مثل اضافه کردن کلمه در بالای سطر به منظور تغییر دادن اسم ، در قلم بردن چیزی مستقلاً به نوشته اصلی اضافه نمی‌شود بلکه در متن سند قلم برده[۲] و تغییر مورد نظر ایجاد می‌شود .

محو یا اثبات یا سیاه کردن

– محو عبارت است از پاک کردن و از بین بردن تمام یا جزئی از نوشته سند هویتی به هر وسیله ای غیر از تراشیدن و خراشیدن ، این وسیله ممکن است مداد پاک کن یا جوهر پاک کن یا ادویه شیمیایی و نظایر آن باشد .

– اثبات عبارت است از بین بردن و محو علامت بطلان بر روی یک سند به طوری که باعث اعتبار دادن به امر باطل گردد . مثلاً پاک کردن مهر باطل شد روی یک شناسنامه یا سند هویتی ، از مصادیق اثبات است .

– سیاه کردن که عبارت است از ناخوانا کردن کلمه یا عبارت متن اصلی از یک سند هویتی بوسیله ایجاد عمدی لکه جوهر یا مواد شیمیائی یا سایر مواد رنگی.

غیر از مصادیق ذکر شده ، موارد دیگری هستند که جعل اسناد هویتی محسوب می‌شوند . مانند ساختن شناسنامه یا هر نوع سند هویتی دیگر و یا الصاق متقلبانه نوشته ای از شناسنامه ای به شناسنامه دیگر و اقدامات مشابه آن .

[۱] ولیدی ، محمد صالح ، حقوق جزای اختصاصی جرائم بر ضد امنیت و آسایش عمومی‌، ص ۲۳۲ ، چاپ ۳۷۹

[۲] سلیمان پور ، محمد ، پیشین ، ص ۶۱ .