پیشرفت هر جامعه به چگونگی کیفیت آموزش و پرورش آن جامعه بستگی دارد.کلاس ، مرکزی برای نظام پویای تعامل انسان است . هر روز هزاران رفتار کلامی وغیرکلامی به طورفردی وجمعی در کلاس اتفاق می افتدکه در جای خود قابل تأمل است .
فنون مدیریت کلاس به وسیله ی عوامل مشخص کننده ی موقعیت معلم ودانش آموز اندازه گیری می شوند و نگرش های دانش آموزان در کلاس رسمی و رشدآنان با مهارت های مدیریتی معلم در کلاس توسعه می یابد.
مدیریت کلاس اولین سطح مدیریت آموزشی است و پایه ی سطوح بالاتر مدیریت یعنی مدیریت مدرسه ، مدیریت ناحیه و مدیریت کل نظام آموزش و پرروش محسوب می شود و در شکل دادن به ساختار آموزش و فرایند تدریس و ساخت شخصیت وروند ذهنی ، عاطفی ، آموزشی و تربیتی دانش آموزان نقش اساسی دارد (صباغیان ،۱۳۸۰).
گرچه کارایی معلم براساس نگرش ، نیات و شخصیت از یک سو و همه جانبه بودن او بر اساس مهارت در توانمندسازی دانش آموزان از سوی دیگر سنگ بنای مدیریت کلاس درس است ، اما معلم به مهارت ها و فنونی سازمان دهنده نیاز دارد تا شرایطبهینه ای را برای تحقق یادگیری خلق کند (تاج الدین ، ۱۳۸۲).
پس بسیار شایسته است که مدیریت کلاس و اهم مطالب مربوط به آن بررسی شده و موانع و مشکلات مدیریت مؤثر بررسی شده و راهبردهایی جهت مقابله و رفع موانع مدیریت کلاس تحلیل و ارائه گردد تا بتوانیم با به کارگیری راهبردها بر مشکلات فائق آمده و محیط کلاس را به محیطی جذاب ، شاد و مثبت جهت حداکثر تعامل   ویادگیری تبدیل کنیم .
تعاریفی از مدیریت کلاس
موضوع مدیریت در کلاس درس یکی از مباحثی است که در ارتقای کیفی نظام آموزش و پرورش تأثیر به سزایی دارد. پیش از بیان تعریف های مدیریت کلاس ، بهتراست چند تعریف از مدیریت بیان شود.
پرداختچی (۱۳۷۲) مدیریت را کار کردن با افراد و به وسیله افراد و گروه ها برای تحقق اهداف سازمانی بیان می کند. چنان چه بخواهیم این تعریف را به مدیریت کلاس مربوط سازیم ، در این تعریف اهمیت مشارکت معلم به عنوان رهبر و راهنمای دانش آموزان بیشتر ملحوظ است . او هم چنین مدیریت را مجموعه ی فرایندهایی می داند که از طریق آنها منابع انسانی و مادی مناسب و مورد نیاز فراهم می گردد و ازطریق نفوذ به رفتار و افراد در جهت تحقق اهداف سازمان اثربخش می گردد. در این تعریف استفاده بهینه از ابزار و وسایل کمک آموزشی در جهت رشد یادگیری که هدف اصلی مدرسه و کلاس درس است تحقق می یابد.
صفوی (۱۳۷۲) مدیریت کلاس درس را >رهبری کردن امور کلاس درس از طریق :تنظیم برنامه ی درسی ، سازماندهی مراحل کار و منابع ، سازماندهی محیط به منظوربالا بردن کارایی ، نظارت بر پیشرفت دانش آموزان و پیش بینی مسایل بالقوه < می داند.
رئوفی (۱۳۷۷) مدیریت کلاس درس را این گونه تعریف می کند: >مدیریت کلاس عبارت است از هنر به کاربردن دانش تخصصی و بهره گیری از مهارت های کلاسداری در هدایت دانش آموزان به سوی اهداف مطلوب مورد نیاز دانش آموزان و جامعه <.
مدیریت کلاس کلیه ی تصمیم گیری ها و اعمالی را که برای نظم دادن به کلاس لازم است و تحت عنوان انضباط(۸۳) مطرح می شود، شامل می گردد. منظور از این گونه نظم ،مدیریت ، نگهداری و یا فراهم کردن محیطی است که در آن یادگیری صحیح همراه باکاهش مسایل و مشکلات برای دانش آموزان انجام می شود (گینات ، ۱۹۷۳، ترجمه سرتیپی ۱۳۷۱، ص ۳۰۵).
به نظر اسکریونر(۸۴) (۱۹۹۴) مدیریت کلاس درس به مفهوم >ایجاد شرایط لازم برای تحقق یادگیری است .< بر این اساس می توان نتیجه گرفت که مهارت های مدیریت کلاس درس سنگ بنای کل موفقیت در تدریس است .
اهداف عمده ی مدیریت کلاس درس
روش معلم در مدیریت کلاس براساس جهت گیری های انسانی در محیط کلاس است . معلم باید به دانش آموزان به عنوان افراد مجزا و مستقل نگاه کند و راه های مناسب برای پذیرش و اجرای رفتاری خاص را در هر دانش آموز پیدا نماید.
از نظر بیکرووستراپ (۸۵) (۲۰۰۰)، اهداف عمده ی مدیریت کلاس درس شامل موارد زیر است :
۱ – برنامه ریزی درسی بر پایه ی آمیزه ای از تنوع و هدف
۲ – ارائه دستورالعمل های شفاف به دانش آموزان در مورد فعالیت های درسی
۳ – هدایت و نظارت بر یادگیری و فعالیت های دانش آموزان
۴ – بکارگیری ابزارهای آموزشی و منابع یادگیری و تدریس
۵ – حرکت منطقی از یک مرحله از تدریس به مرحله دیگری از تدریس
۶ – زمان بندی فعالیت های کلاسی و ایجاد توازن در آنها
۷ – شروع و خاتمه هدفمند درس
پس دیده می شود اصطلاح مدیریت کلاس با اصطلاح نظم و انضباط معادل نبوده و مدیریت کلاس را می توان مجموعه ای از برنامه ریزی ها و اقداماتی دانست که معلم برای اطمینان یافتن از اثربخشی و کارایی یادگیری در کلاس انجام می دهد معلمانی که در امر مدیریت کلاس موفق هستند نظم و انضباط را در جایگاه مناسب آن در کل صحنه ی آموزش قرار می دهند. با اجرای طرح ها و برنامه های مدیریت کلاس معلم نه تنها امیدوار است که میزان یادگیری دانش آموزان فزونی یابد، بلکه هم چنین به آنان کمک می کند که متوجه ی رفتار خود باشند و آن را اصلاح نمایند (صیامی ، ۱۳۸۰).
عناصر مؤثر بر مدیریت کلاس
در مدیریت کلاس عوامل و عناصر گوناگونی دخیل هستند. مدیریت کلاس شامل روش های عادی مدیریتی ، آموزشی و رفتارهای تعاملی کلاس و عناصر دیگری است .بختیار نصرآبادی و نوروزی (۱۳۸۲) روی شش عنصر راه بردی مؤثر به شرح زیرتأکید دارند:
۱ – برنامه ریزی : معلمانی که برنامه ریزی می کنند انتظارات خود را به دانش آموزان منتقل می نمایند در نتیجه پیشرفت علمی و یادگیری آنان را بالاتر می برند.
۲ – وضع قوانینی ساده و مؤثر: هدف قوانین مدرسه و کلاس افزایش پیشرفت اجتماعی و علمی دانش آموزان است (کانجلوسی (۸۶)، ۱۹۹۰). معلمانی که مدیرانی مؤثر به حساب می آیند به فراگیرانشان یاد می دهند که چطور به قوانین عمل کنند وعمل به آن را ادامه دهند. در قوانین کلاسی کارهای عادی کلاس سازمان دهی می شود.سادگی در فهم و عمل به قوانین مؤثر است .
۳ – بازخورد مثبت در آغاز کار: معلمان موفق شیوه های تدریس و کنترل کلاس رادر آغاز سال تحصیلی با دانش آموزانشان به بحث و تبادل نظر می گذراند وفرصت هایی را فراهم می کنند تا دانش آموزان قوانین را با سؤال در مورد آنها خوب بفهمند (لومباردی (۸۷)، ۱۹۹۲، تاوبر(۸۸)، ۱۹۹۰)