تعریف ریسک

بر طبق تعریف PMI ریسک رویدادی نامطمئن یا موقعیتی که اگر اتفاق بیافتد، بر هدف پروژه تاثیر مثبت یا منفی خواهد گذاشت. ریسک دلیلی دارد و در صورت اتفاق نیز تجربه­ای از آن حاصل خواهد شد. (PMBOK:2008)

هیمز (۱۹۹۸) بیان می­دارد که: شرایط ریسک به صورت شرایطی تعریف می­شود که در آن شرایط پیامدهای بالقوه می توانند به وسیله توزیع های نسبتاً معروف احتمال بیان شوند.

پریت­چارد (۱۹۹۷) نیز دو تعریف از ریسک ارائه می­دهد؛ اولی “تاثیر تجمعی احتمال رویدادهای غیرقطعی که ممکن است بر اهداف پروژه به طور مثبت یا منفی تاثیر بگذارند” و دومی “میزان قرارگرفتن در معرض رویدادهای منفی و پیامدهای محتمل این رویدادها. این رویدادها به وسیله سه فاکتور (معروف به فاکتورهای ریسک) توصیف می­شوند : رویداد ریسک، احتمال ریسک و مقداری که در معرض خطر بوده است.”

تعریف دیگری از ریسک وجود دارد که با تعاریف بالا مغایر است. این تعریف توسط نویل توربیت ارائه شده است. از نظر وی ریسک چیزی است که ممکن است اتفاق  بیافتد و در صورت وقوع، اثر نامطلوبی بر پروژه خواهد گذاشت. (یانگ و همکاران[۲]، ۲۰۰۸)ریسک به عنوان” اطمینان نداشتن نسبت به وقوع یک حادثه ” نیز تعریف شده است. (کول­ویل و گری[۳]، ۲۰۰۷)

صحبت از نداشتن اطمینان است، یعنی احتمالات در آن وجود دارد و احتمال در حقیقت عواملی هستند که این عوامل دست به دست هم داده وقوع یک حادثه یا عدم وقوع آن را تشکیل می دهند. بنابراین در این ارتباط دو واژه احتمال[۴] و عدم­اطمینان[۵] را نیز باید در تعاریف ارائه شده بالا در نظر گرفت. (دره شوری و عابدپور، ۱۳۸۴) ریسک و عدم­قطعیت می تواند در دو سر یک پیوستار دیده شود. این­مسئله به طور شماتیک در شکل ۲-۱۲ نشان داده شده است.

۲-۳-۲- تقسیم بندی ریسک­ها

ریسک­ها از جهات مختلفی تقسیم­بندی می­شود، یکی از این تقسیم­بندی­ها بر اساس توصیف عدم­قطعیت می باشد بر این اساس سه دسته ریسک معرفی می­شود: (ایرمیک[۶]، ۲۰۰)

۲-۳-۲-۱-  ریسک­های شناخته­شده[۷] : ریسک­هایی هستند که هم خودشان و هم تاثیرشان شناخته شده است.

۲-۳-۲-۲- نامعلوم­های شناخته­شده[۸] : ریسک­هایی هستند که وجودشان شناخته­شده می­باشد ولی حدود و تاثیر آنها در پروژه ناشناخته است.

۲-۳-۲-۳- نامعلوم­های شناخته­شده[۹] : آن دسته از ریسک­هایی هستند که نه وجودشان و نه تاثیرشان شناخته شده است.

ریسک­های شناخته­شده در نهادشان هیچ عدم­قطعیتی ندارند، نامعلوم­های شناخته­شده رویدادهایی هستند که از وجودشان آگاه هستیم ولی چگونگی تاثیرشان را نمی­شناسیم. نامعلوم­های ناشناخته نیز مواردی هستند که وجود آن برایمان قابل تصور نیست. در شکل ۲-۱۳ طیف عدم­قطعیت و محدوده مدیریت ریسک نشان داده شده است.

۲-۳-۳- مدیریت ریسک

برخی مدیریت ریسک را به صورت فرایند و تلاشی برنامه ­ریزی شده در جهت شناخت، ارزیابی، کاهش و توزیع صحیح ریسک­های یک پروژه تعریف می کنند. (حق نویس و ساجدی، ۱۳۸۹) استاندارد استرالیا/نیوزیلند مدیریت ریسک را چنین تعریف می­ کند: فرهنگ، فرایندها و ساختارهایی که در جهت مدیریت موثر فرصت­های بالقوه و تاثیرات نامطلوب هدایت می­شوند. (دپارتمان استاندارد استرالیا، بی تا)

در تعریف دیگری از PMI مدیریت ریسک فرایند سیستماتیک شناسایی، تجزیه و تحلیل و پاسخ به ریسک­های پروژه به منظور حداکثرکردن نتایج و وقایع مثبت و حداقل­کردن احتمال وقوع یا اثر پیامدهای منفی بر اهداف پروژه است. (PMBOK:2008)

۲-۳-۴- چرا باید ریسک مدیریت شود؟

هدف ار مدیریت ریسک شناسایی، تحلیل و پاسخگویی به هرگونه عدم­اطمینان پروژه است که شامل حداکثرسازی نتایج رخدادهای مطلوب و به حداقل رساندن نتایج وقایع نامطلوب است. مدیریت ریسک کارامد نیازمند سازمانی است که از فرهنگ ارزیابی ریسک برخوردار باشد. (مرتضوی، ۱۳۸۴) براساس استاندارد مدیریت ریسک استرالیا/نیوزیلند، دلایل پرداختن به مدیریت ریسک (شکل ۲-۱۴) به صورت زیر بیان می­شود: (اولاداپو و همکاران[۱۰]، ۲۰۰۹)

• کسب و کار خوب و اجرای درست وظایف مدیریت
• کمک به برنامه ­ریزی ریسک
• کاهش رخدادهای پر هزینه و پیش ­بینی نشده
• تخصیص موثر منابع
• کسب نتایج بهتر از پروژه­ها و برنامه­ها
• کسب اطلاعات بهتر برای تصمیم ­گیری
• ترغیب کارکنان برای شرکت در فعالیت­های سازمان در جهت کاهش ریسک
• هم تراز کردن فرصت و ریسک

[۱] Risk

[۲] Yang, Y., Sun, J., Tang, L.

[۳] Colwill, C., Gray, A.

[۴] Probability

[۵] Uncertainty

[۶] AIRMIC

[۷] Known risks

[۸] Known unknowns

[۹] Unknown unknowns

[۱۰] Oladapo, S., Zavarsky, P., Ruhl, R., Lindskog, D., Igonor, A.