بند چهارم – فواید اتقان اسناد سجلی

فواید ثبت احوال متعدد و متنوع و اهمیت آن بسیار است اهم فواید آن عبارتند از :

اثبات وضیعت فرد : افراد در مواقع مختلف ناچار می شوند وضعیت خود را اثبات کنند برای مثال در زمینۀ حقوق مدنی کسی که از پدر و مادر خود مطالبۀ نفقه می کند یا شخصی می خواهد سهم الارث خود را بگیرد باید فوت مورث و نسب خود را ثابت کند همچنین زن یا شوهری که می خواهد سهم الارث خود را از ترکه همسر درگذشته اش به دست آورد باید ازدواج خود و نیز فوت همسرش را به اثبات برساند، مردی که که یک بار ازدواج کرده و همسرش را طلاق داده است برای اینکه بتواند بدون اجازه دادگاه ازدواج کند باید وقوع طلاق را ثابت کند

همچنین از سند ثبت احوال (شناسنامه) برای اثبات اهلیت شخص و رسیدن او به سن کبر استفاده می شود . برای شرکت در انتخابات، استخدام، صدور گذرنامه، نظام وظیفه، و ورود به مدارس دانشگاه ها و استفاده از مزایای تأمین اجتماعی ، هرکس باید وضعیت خود را ثابت کند در ایران مخصوصاً مساله نظام وظیفه در وضع نخستین قانون ثبت احوال مورد نظر بود چه در واقع قانون سجل احوال مصوب ۱۳۰۴ مقدمۀ قانون نظام وظیفه اجباری بود که دو روز بعد از آن ، یعنی در تاریخ شانزدهم خرداد ۱۳۰۴ به تصویب رسید .

تأمین دلیل : اسناد ثبت احوال یک دلیل پیش ساخته ای به دست می دهد که شخص می تواند برای مقاصد مختلف از آن استفاده کند. اگر قانون، ثبت احوال را الزامی قرار نداده بود اثبات وضعیت بسیار دشوار می شد و اشخاص ناگزیر بودند در این باره به شهادت شهود متوسل شوند که همیشه قابل اعتماد نیست و هرقدر فاصله آن با واقعه مورد شهادت دورتر باشد دقت و اطمینان به آن کمتر خواهد شد

شناسایی وضع حقوقی و احوال شخصی فرد برای اشخاص ثالث : اسناد ثبت احوال نه فقط برای کسی که سند سجلی مربوط به اوست و می تواند وضعیت خود را ثابت کند، سودمند و مفید است بلکه برای اشخاص ثالث که با او روابط حقوقی دارند نیز مفید است زیرا گاهی دلایل موجهی ایجاب می کند که از وضع حقوقی و احوال شخصی او آگاه باشند مثلاً کسی که می خواهد با دیگری قراردادی ببندد ممکن است در اهلیت طرف معامله شک کند در این صوورت بجاست که شناسنامه او را ببیند یا زنی که می خواهد با مردی ازدواج کند بجاست که از زن داشتن یا نداشتن او ، از اینکه آیا زن خود را طلاق داده یا نه ، آگاه باشد بدین منظور می تواند به شناسنامه مرد یا دفتر ثبت احوال رجوع کند همچنین دولت در این زمینه ذینفع است زیرا بنا به عللی اعم از سیاسی، اداری، مالیاتی، نظامی، مصلحت دولت اقتضاء می کند که از وضع اشخاصی که تبعه و تحت حکومت او هستند مطلع و آگاه شود .در قدیم که اجتماعات کوچک بود و شهرنشینی گسترش امروز را نداشت و مردم در محیط های کوچکی زندگی می کردند و اغلب یکدیگر را می شناختند و به ندرت تغییر اقامتگاه می دادند، اسناد ثبت احوال نمی توانست به اندازه امروز اهمیت داشته باشد زیرا وقتی افراد یکدیگر را بشناسند نیازی به اثبات وضعیت نیست و یا اگر نیازی بدان باشد ، این کار دشوار نخواهد بود و در این شرایط، احتیاجی به ثبت احوال اجباری احساس نمی شود. اما در عصر شهرنشینی و اجتماعات بزرگ که مردم کمتر یکدیگر را می شناسند و کمتر می توانند به یکدیگر اعتماد کنند ، وجود ثبت احوال برای شناسایی و پی بردن به وضعیت اشخاص لازم است .

برخورداری از مزایای سند رسمی : نظر به اهمیت ثبت احوال در عصر جدید ، قانونگذار اسناد سجلی را از اسناد رسمی به شمار آورده است که انکار و تردید درباره آنها پذیرفته نیست و مراجع قانونی باید به آنها ترتیب اثر دهند و آنها را معتبر بشناسند ، مگر اینکه ثابت شود سند مجعول است یا به جهتی از جهات قانونی از اعتبار افتاده است (ماده ۱۲۹۲ ق م ).

تسهیل تهیه انواع آمار : اسناد ثبت احوال از لحاظ تهیه آمار که در زندگی اقتصادی اجتماعی و قضایی امروز نقش مهمی را ایفاء می کند ، حائز اهمیت است . اسناد ثبت احوال اطلاعات دقیقی درباره جمعیت ، درصد افزایش و کاهش آن ، میزان مرگ و میر ، آمار ازدواج و طلاق ارائه می کند بر هیچکس پوشیده نیست که تحصیل چنین آمارهایی می تواند در اخذ تدابیر اقتصادی ، اجتماعی ، و حقوقی سودمند و در وضع قوانین مناسب ، مؤثر باشد[۱].

بند پنجم – انواع اسناد ثبت احوال

با توجه به قوانین و مقررات موضوعه ، اسناد زیر از اسناد ثبت احوال به شمار می آیند :

سند ثبت ولادت : اوراقی که ولادت افراد در آن به ثبت می رسد (ماده۸ ق ث ا مصوب ۱۳۵۵ و ماده ۹۹۳ ق م )

سند ثبت مرگ : اوراقی که برای ثبت مرگ در نظر گرفته شده است (ماده ۸ ق ث ا . و ماده ۹۹۳ ق م )

دفتر ثبت کل وقایع که در آن ولادت،ازدواج،طلاق،رجوع،بذل مدت،مرگ زوج و زوجه، ولادت و مرگ فرزندان و مرگ صاحب سند از روی مندرجات اسناد ولادت و مرگ و اعلامیه ها و سایر مدارک ذیربط ثبت می گردد (ماده ۱۰ ق ث ا )

شناسنامه : شناسنامه نیز از مهمترین اسناد ثبت احول است برابر تبصره ماده ۱۳ ق ث ا برای هر طفل ایرانی باید شناسنامه صادر و تسلیم کردد به موجب تبصره ۱ ماده ۱۵ شناسنامه افرادی که به سن ۱۵ سال تمام می رسند باید ملصق به عکس همان سال گردد و طبق تبصره ۲ همان ماده ((شناسنامه اولیه باید در سی سالگی تمام با عکس همان سال صاحب آن تجدید شود .

کارت شناسایی : طبق ماده ۳۸ قانون ثبت احوال در نقاطی که دولت مقتضی بداند و اعلام کند کسانی که سن آنان از ۱۵ سال به بالا است باید دارای کارت شناسایی بوده ، و همیشه آن را همراه داشته باشد

دفتر رسمی ازدواج و عقدنامه یا قباله نکاح که به اشخاص داده می شود

دفتر رسمی طلاق

دفتر نام خانوادگی که برای این نام پیش بینی شده است و حق تقدم اشخاص نسبت به نام های خانوادگی مشخص می کند .

رونوشت شناسنامه : که به وسیله مأموران اداره ثبت احوال صادر می شود .

بند ششم – مصادیق اسناد سجلی

از مجموع اقسام اسناد سجلی به غیر از شناسنامه و کارت شناسایی ملی که در اختیار آحاد مردم است، سایر اسناد سجلی نظیر سند ثبت ولادت سند ثبت فوت دفتر ثبت کل وقایع و ……از اسناد و سوابق موجود در ادارۀ ثبت احوال محسوب شده که در خارج از محدودۀ اداری ثبت احوال نه در دسترس بوده و نه می‌توان از آن ها استفاده نمود بنابراین جعل در اسناد سجلی به دو صورت متصور است :

جعل در اسناد سجلی به معنای خاص شامل شناسنامه و کارت شناسایی ملی که ممکن است توسط صاحب آن یا اشخاص غیر انجام شود

جعل در اسناد سجلی به معنای عام آن شامل کلیه اسناد موجود در اداره ثبت احوال که جعل آن صرفاً توسط مأمورین اداره ثبت احوال می تواند انجام شود

۱ سیدحسین صفائی و سید مرتضی قاسم زاده، پیشین، ص ۱۲۳