تکامل خدمات بانکی و آغاز بانکداری الکترونیکی

 

کاربرد فنّاوری ارتباطات الکترونیکی در بخش بانکداری، برای اولین بار در سیستم های پرداخت بین بانکی و با بهره گرفتن از سیستم پرداخت Fed wire شروع شد. در سال ۱۹۱۸ میلادی در امریکا، ۱۲ بانک فدرال رزرو، حسابهای بانکی خود را با بکارگیری سیستم تلگراف اجاره ای به هم متصل و تسویه الکترونیکی حسابها را آغاز کردند. این موضوع از آن رو با اهمیت است که باعث کاهش فاصله ها می شود، به طوری که دستورالعمل های مختص تلگرافی برای تعدیل ترازهای بانک مرکزی، جایگزین ارسال فیزیکی پول و سکه گردید (مهریار و اکبرپور شیرازی،  ۱۳۸۶: ۷۷).

 

 

با تکامل تدریجی فنّاوریهای پردازش، ثبت و نگهداری اطلاعات و همچنین پیشرفت روالهای بانکداری و اهمیت یافتن مشتریان، در طول زمان تحولات شگرفی در نظام و سیستم های بانکداری به وجود آمده است که این تحولات را می توان مطابق جدول ۲-۱- به چهار دوره عمده تقسیم کرد، که در هر دوره نقش سیستم های رایانه ای و مکانیزه افزایش و نقش فعالیت های دستی و کاغذی کاهش یافته است.

 

 

 

 

 

 

جدول ۲-۱- دوره های تکامل بانکداری و ویژگیهای آنها

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

دوره	زمان	ویژگی
اول: خودکارسازی پشت باجه	دهه ۱۹۶۰	با بهره گرفتن از رایانه های مرکزی، اطلاعات و اسناد کاغذی تولید شده در شعب، به صورت دستهای به مرکز ارسال و شبانه پردازش روی آنها انجام می‏شود. در این دوره، عملیات خودکارسازی تاثیری بر رفاه مشتریان بانک‏ها و رقابت بین بانک‏ها بر جای نگذاشت.
دوم: خودکارسازی جلوِ باجه	دهه ۱۹۷۰	شعبه در حضور مشتری ثبت الکترونیکی عملیات بانکی را انجام میدهد. انتقال اطلاعات به صورت مؤثر در بین شبکه های بزرگ رایانه ای و پایانه های ورودی و خروجی به وجود آمد. هنوز تمامی کارها توسط کارمندان بانک و از طریق ورود اطلاعات و گردش حسابها به پایانه ها صورت میگرفت و فقط نیاز به استفاده انبوه از اسناد کاغذی تا حدودی برطرف شد. نرمافزارهای به کار گرفته شده در این دوره، کماکان غیر یکپارچه و جزیره ای بودند.
سوم: متصل کردن مشتریان به   حساب هایشان	دهه ۱۹۸۰	مشتری از طریق تلفن یا مراجعه به دستگاه خودپرداز (ATM) و استفاده از کارت هوشمند یا کارت مغناطیسی یا کامپیوتر شخصی به حسابهایش دسترسی پیدا می‏کنند و ضمن انجام عملیات دریافت وپرداخت، نقل و انتقال وجوه را به صورت الکترونیکی انجام میدهد. سیستم های جزیرهای مکانیزه در جلو و پشت باجه و همچنین سیستم های ارتباطی مشتریان با حسابهایشان مثل خودپرداز، تلفنبانک و فاکس- بانک توسعه مییابد. در این دوره هنوز نیروی انسانی در ارائه خدمات مؤثر است و وظیفه ایجاد هماهنگی بین سیستم های جزیره ای و نیازهای مختلف مشتریان را بر عهده دارد.
چهارم: یکپارچه سازی   سیستم ها و مرتبط کردن   مشتری با تمامی عملیات   بانکی	اواسط   دهه ۱۹۹۰   تاکنون	کلیه عملیات بانکی به صورت الکترونیکی انجام می‏شود. بانک و مشتریان می‏توانند به طور دقیق و منظم اطلاعات مورد نیازشان را کسب کنند. لازمه ورود به این مرحله امکانات و بسترهای مخابراتی و ارتباطی پیشرفته و مطمئن است. با جمع بندی بخشهای نرم افزاری و سخت افزاری، ارتباط واقعی بین بانک و مشتریانش برقرار می‏شود. به منظور رسیدن به یکپارچگی و ساماندهی سیستم های مکانیزه بانکی، بانک‏ها به یکی از دو جهت زیر تاکید دارند:     * تلاش برای استانداردسازی نرم افزاری و سخت افزاری در سیستم های رایانه ای موجود.   * تلاش برای ایجاد سیستم های یکپارچه صرف نظر سیستم های جزیرهای گذشته   در این دوره صرفه جویی واقعی در نیروی انسانی به وجود آمده و پول کاملاً حالت الکترونیکی پیدا می‏کنند.

 

 

 

۲-۲-۵-تعریف بانکداری الکترونیکی

 

اصولاً تجارت الکترونیکی بر پردازش و انتقال الکترونیکی داده ها شامل: متن، صدا و تصویر تاکید دارد و فعالیت‏های گوناگونی از قبیل مبادله الکترونیکی کالاها و خدمات و تحویل فوری مطالب دیجیتالی همراه با انتقال الکترونیکی را در بر می گیرد (سعیدی و همکاران، ۱۳۸۶: ۴۳). بانکداری الکترونیکی یکی از دستاوردهای تجارت الکترونیکی است که عبارت است از ارائه خدمات بانکی از طریق شبکه‏های رایانه ای عمومی و قابل دسترسی (اینترنت یا اینترانت) که از امنیت بالایی برخوردار باشند (الهیاری‏فرد، ۱۳۸۴: ۱۱). علاوه بر این برای بانکداری الکترونیکی تعاریف گوناگونی ارائه شده که از آن جمله می توان به تعاریف زیر اشاره کرد.

 

* فراهم آوردن امکان دسترسی مشتریان به خدمات بانکی با بهره گرفتن از واسطه های ایمن و بدون حضور فیزیکی (سعیدی و همکاران، ۱۳۸۶: ۹).

 

* استفاده مشتریان از اینترنت برای سازماندهی و یا انجام تغییرات در حسابهای بانکی خود (سقطچی، ۱۳۸۵ : ۶۲).

 

* ارائه مستقیم خدمات و عملیات بانکی به مشتریان از طریق شبکه های ارتباطی الکترونیکی (سقطچی، ۱۳۸۵: ۶۲).

 

* ارائه کلیه خدمات بانکی به صورت الکترونیکی و از طریق واسطه های ایمن و بدون نیاز به حضور فیزیکی مشتری (کهزادی، ۱۳۸۲: ۱۵).

 

* استفاده از شبکه های تحویل الکترونیکی خدمات بانکداری (سقطچی، ۱۳۸۵: ۶۳).

 

* بانکداری الکترونیکی عبارت است از انتقال الکترونیکی منابع و ارائه خدمات پول الکترونیکی (الهیاری فرد، ۱۳۸۴: ۴۱).

 

 

 

۲-۲-۶-مزایای بانکداری الکترونیکی

 

در تحقیقات مختلف حوزه بانکداری الکترونیکی به ویژگیها و مزایای بانکداری الکترونیکی اشاره شده است (سقطچی، ۱۳۸۵: ۶۴). برخی از این مزایا در کوتاه مدت، برخی در میان مدت و تعدادی در بلند مدت محقق می شوند. رقابت یکسان، نگهداری و جذب مشتری از جمله مزایای بانکداری الکترونیکی در کوتاه مدت (کمتر از یک سال) هستند. در میان مدت (کمتر از ۱۸ ماه) مزایای بانکداری الکترونیکی عبارتند از: یکپارچه سازی شبکه ها و پایگاه های مختلف، مدیریت اطلاعات، گستردگی طیف مشتریان، هدایت مشتریان به سوی شبکه های مناسب با ویژگیهای مطلوب و کاهش هزینه ها. کاهش هزینه پردازش معاملات، ارائه خدمات به مشتریان بازار هدف و ایجاد درآمد نیز از جمله مزایای بلندمدت بانکداری الکترونیکی هستند. به طور کلی مزایای بانکداری الکترونیکی را می‏توان از دوجنبه مشتریان و مؤسسات مالی مورد توجه قرار داد. از دید مشتریان می توان به صرفه جویی در هزینه ها، صرفه جویی در زمان و دسترسی به روش های متعدد برای انجام عملیات بانکی نام برد. از دید مؤسسات مالی می‏توان به ویژگیهایی چون ایجاد و افزایش شهرت بانک‏ها در ارائه نوآوری، حفظ مشتریان به رغم تغییرات مکانی بانک‏ها، ایجاد فرصت برای جست و جوی مشتریان جدید در بازارهای هدف، گسترش محدوده جغرافیایی فعالیت و برقراری شرایط رقابت کامل را نام برد.

 

 

 

 

 

جدول ۲-۲- مزایای بانکداری الکترونیکی از جنبه های مختلف

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

دیدگاه	مزایا
بانک‏ها و مؤسسات مالی	·  حفظ مشتریان علیرغم تغییرات مکانی بانک‏ها     ·  کاهش محدودیت جغرافیایی ارائه خدمات   ·  عدم وابستگی مشتریان به شعبه خاص   ·  افزایش قدرت رقابت   ·  مدیریت بهتر اطلاعات   ·  امکان ردگیری و ثبت کلیه عملیات مشتری   ·  امکان هدایت مشتری به سوی شبکه های   ·  مناسب   ·  امکان درآمدزایی بر اساس خدمات جدید   ·  کاهش اسناد کاغذی   ·  امکان جستجوی مشتریان جدید در بازارهای هدف   ·  افزایش قدرت رقابت   ·  امکان یکپارچه سازی	·   کانال های توزیع جدید     ·  افزایش بازدهی   ·  کاهش اشتباهات انسانی   ·  سهولت ارائه خدمات   ·  کاهش مراجعه مستقیم مشتریان به شعب   ·  امکان ارائه آسان خدمات سفارشی   ·  بهینه شدن اندازه موسسه   ·  کاهش هزینه ها   ·  کاهش هزینه ارائه خدمات   ·  کاهش هزینه پرسنلی   ·  کاهش هزینه پردازش تراکنشها   ·  کاهش هزینه های نقل و انتقال پول
مشتریان	·  محو شدن مرزهای جغرافیایی     ·  در دسترس بودن خدمات به صورت ۲۴ ساعته در تمامی روزهای هفته   ·  عدم نیاز به حضور فیزیکی (برخی انواع)   ·  کاهش هزینه استفاده از خدمات   ·  کاهش زمان دسترسی به خدمات   ·  افزایش سرعت ارائه و انجام خدمات   ·  افزایش کیفیت خدمات   ·  عدم وابستگی به شعبه خاص   ·  امکان مدیریت یکپارچه خدمات مورد استفاده   ·  افزایش امنیت تبادلات   ·  پاسخ سریع به مشکلات مشتریان   ·  امکان تهیه گزارشهای متنوع
جامعه	·  کم شدن هزینه نشر، توزیع و جمع آوری اسکناس     ·  افزایش امنیت تبادلات مالی   ·  رونق تجارت الکترونیکی

براساس تحقیقات مؤسسه دیتامانیتور مهمترین مزایای بانکداری الکترونیکی عبارتند از: تمرکز بر کانالهای توزیع جدید، ارائه خدمات اصلاح شده به مشتریان و استفاده از راهبردهای جدید تجارت الکترونیکی (کشتکار، ۱۳۸۶: ۵۹).

 

[۱] – Data Monitor