الف- راهکارهاى فردى

کفو و همسان بودن: از شرایط مهم ازدواج، همسان بودن است. زن و مردى مى‌توانند در کنار همدیگر زندگى سعادتمندى را آغاز کنند که از نظر ظاهر و باطن به هم شباهت داشته باشند. قرآن در این زمینه مى‌فرماید: « و الطیبات للطّیبین و الطیّبون للطیّبات»^[۱] اولین مسئله در همسان بودن، ایمان و دیانت است. چه بسازن و مردى که هر دومسلمانند، ولى یکى مؤمن و دیگرى بى ایمان است. دومین مسئله داشتن تقوا است که در جنبه‌هاى رفتارى، رعایت حقوق متقابل در برخوردبا همسر و سایر افراد خانواده و نحوه اداره و تدبیر زندگى نمود مى‌یابد. سومین مسئله، داشتن عقل و هوش است. در اسلام در مورد سطح هوشى توصیه شده است که همسرى انتخاب کنید که توان عقلانى و شناخت زیادى داشته باشد (رضایى ۱۳۸۳،۵۵). جلوگیرى از ازدواج در سنین پایین درباره ازدواج در سنین پایین، دشوارى‌ها و گرفتارى هایى داشته که به طرح و بررسى آن مى‌پردازیم. پیامد جسمانى آمیزش در سنین پایین، به سبب آن که هنوز اندام‌هاى جنسى دختر نوجوان کاملاً رشد نیافته به وى آسیب وارد مى‌کند. پیامد روانى؛ برخى مى‌گویند با توجه به دگرگونى‌هاى روانى در سن نوجوانى، ازدواج در سن پایین، سبب ضرر بر عروس نوجوان مى‌شود؛ اما مخالفان افزایش سن ازدواج بیان مى‌دارند به نظر مى‌رسد که با توجه به دگرگونى‌هاى خاص دوران نوجوانى، این ایراد چندان منطقى نباشد. از نظر روانى، نوجوان در این دوران داراى احساسات جنسى و میل جنسى شدید است و از طرفى گروه همسالان براى او نقش مهمى دارند. او مى‌کوشد تا هویت مستقل براى خویش کسب کند و نیز داراى آشفتگى و هیجان‌هاى روحى است. ازدواج براى چنین فردى مى‌تواند مفید باشد. نیاز جنسى او را تأمین مى‌کند، هویت مستقلى به عنوان بانوى خانه براى او فراهم مى‌سازد و آشفتگى روحى او را تسکین مى‌دهد. در گذشته دختران را از سنین پایین آموزش مى‌دادند که چگونه از کودک نگهدارى کنند و خانه دارى نمایند. به همین جهت دخترانى که در سنین پایین ازدواج مى‌کردند، بسیارى از اوقات ازدواج موفقى داشتند؛ ولى اکنون برخى دختران که در سن بالا نیز ازدواج مى‌کنند به سبب آن که هیچ گونه آموزشى براى ورود به کانون خانواده نمى‌بینند مشکلات زیادى دارند. بى گمان، آموزش دختران حتى دوران نوجوانى، مى‌تواند توانایى همسردارى مناسب و نگهدارى و تربیت کودک را در او پدید آورد (مجله پیام زن، سال هشتم، شماره۲) بنابراین، جوانان علاوه بر بلوغ جنسى باید به بلوغ فکرى نیز رسیده باشند و آمادگى لازم را از هرجهت براى ازدواج داشته باشند. وقتى قرار است دو نفر یک عمر بایکدیگر زندگى مشترک داشته باشند، باید دیدگاه‌هاى مشترک، سلیقه‌هاى متناسب با هم، افکار، اخلاق و روحیاتى که به یکدیگر نزدیک بوده، داشته باشند و حساسیت‌هاى خانوادگى از دو سوى مورد توجه باشد. مگر نه این که ناسازگارى‌هاى اخلاقى، اغلب پس از ازدواج و برآورده نشدن برخى توقعات متقابل یا ناهنجارى‌هاى رفتارى زوجین یا فامیل‌هاى آنان بروز مى‌کند! شناخت قبلى و پرس و جوهاى پیش از عقد و کسب آگاهى از ویژگى‌ها و مشاوره با دیگران، راهى براى پیشگیرى از بروز اختلافات است. پرهیز زوجین از معاشرت‌هاى غیراخلاقى و ناپسند.

ب- راهکارهاى خانوادگى

رفع اختلافات از طریق بزرگان فامیل: یکى دیگر از فرامین اسلام در جهت محدود کردن طلاق و جلوگیرى از وقوع آن که متأسفانه در جوامع اسلامى فراموش شده است لزوم رجوع اختلافات زناشویى به حکمیت است. این حَکَم‌ها باید از بین خویشاوندان طرفین و نزدیکان آنها باشند، تا دامنه اختلافات به خارج از محیط خانواده کشانده نشود؛ زیرا اختلافات خانوادگى، همین که از حدود خانواده تجاوز کرد، باعث می‌شود، زن و مرد اعتماد قبلى را از دست داده و محبت و دوستى که لازمه زندگى زناشویى است، از بین برود. به همین جهت، خداوند در قرآن کریم مى‌فرماید:وَ إنْ خِفْتُمْ شِقاقَ بَیْنهِما فَابْعَثُوا حَکَماً مِنْ أَهْلِهِ وَ حَکَماً مِنْ أَهْلِها إنْ یُرِیدا إصْلاحاً یُوَفِّقِ اللهُّ بَیْنَهُما. ( نساء/ ۳۵ ) « آیه مذکور، اهمیت اصلاح و جلوگیرى از جدایى و اختلاف را با نکته‌اى بس لطیف یادآور شده است و مى‌فرماید: خداوند توفیق خود را شامل حال داورانى خواهد کرد که قصداصلاح داشته باشند.

-نداشتن توقع بى جاى اطرافیان: اطرافیان باید بدانند که نباید بدون اجازه زن و مرد جوان، وارد حریم زندگى آنها شوند. اگر یک مادر، پسرش را براى مرد بودن و شوهر بودن، درست تربیت کرده باشد، دیگر نبایدبعد از ازدواج در زندگى او دخالت کند. پدر و مادر باید فکر کنند که پسرش بعد از ازدواج وظایف دیگرى هم دارد. همچنین زن باید فکر کند که پدر و مادر شوهرش نهالى را بزرگ کرده و آن را به میوه دهى رسانده است و باید از او تقدیر کند. دخالت‌هاى بى جا در زندگى زوجین از سوى فامیل هر دو طرف (مرد یا زن) ناپسند وغلط است؛ ولى دلسوزى‌هاى صادقانه و اظهارنظرهاى دلسوزانه و از سر صدق و خیرخواهى نه دو به همزنى و انتقام گیرى و تلافى کردن و… لازم و کارساز است و خلأ کمبود تجربه را در زندگى‌هاى مشترکى که تازه پاگرفته اند، پر مى‌کند.

ج– راهکارهاى اجتماعى: برگزارى دوره‌هاى مناسب آموزش قبل از ازدواج. ایجاد واحدى آموزشى در دبیرستان که موضوعاتى چون آیین زندگى، سازگارى و تکامل را آموزش دهد، بسیار کارساز است. باید انگیزه‌هاى ازدواج، انتخاب و گزینه‌هاى مورد نظررا به جوانان آموزش داد. آموزش حقوق زوجین:تدوین و ارائه آموزش‌هاى عمومى و رسمى حقوق زوجین به نسل جوان، براى آشنایى و آمادگى قبول مسئولیت وظایف خود در خانواده مى‌تواند در استحکام و دوام آن مؤثر باشد. مشاوره رایگان:ایجاد و توسعه مراکز مشاوره و راهنمایى مخصوص خانواده، متشکل از کارشناسان علوم دینى، روان پزشکان و مددکاران اجتماعى، راهگشا خواهد بود. پرهیز خانواده‌ها از ازدواج‌هاى سرسرى و نسنجیده.

د) راهکارهاى فرهنگى

آموزش شیوه‌های صحیح رفتاری از طریق برگزاری دوره‌های آموزشی قبل از ازدواج تحت عناوین آموزش مهارت‌های زندگی، راهبردهای ارتقای کارکرد خانواده، حقوق وتکالیف زوجین، بهداشت باروری و… ؛ ترویج فرهنگ مراجعه خانواد هها به مراکز مشاوره خانواده در هنگام بروز اختلافات، تقویت بنیان‌های مذهبی و ارزش‌های دینی و اخلاقی در سطح جامعه، ترویج فرهنگ همسان گزینی و تأکید بر لزوم آشنایی و شناخت خصوصیات و ویژگی‌های اخلاقی، رفتاری زوجین قبل از ازدواج، نفی فرهنگ جنسیت سالاری در خانواده‌ها از طریق آموزش روش‌های صحیح تربیتی، فرهنگ سازی در جهت رعایت تقوا، عدالت و پایبندی به ارزش‌های اخلاقی توسط همسران و اجتناب از تعدد زوجات، آموزش شیوه‌ها و معیارهای صحیح همسرگزینی و اصلاح روش‌های سنتی ازدواج، ایجاد مراکز مشاوره به ویژه در دانشگاه‌ها جهت بهبود فرآیند همسریابی، پرهیز خانواده‌ها از دخالت‌هاى بدون آگاهى و بینش در زندگى فرزندان. پرهیز خانواده‌ها از ازدواج‌هاى تحمیلى براى فرزندان خود.

چ- راهکارهاى اجرایى: تصحیح و ارتقاى نظام حقوقى، اخلاقى و تربیتى خانواده مبتنى بر اصول و مبانى فرهنگ اسلامى ایرانى، تصحیح و ارتقاى شناخت و رفتار در مهارت‌هاى زندگى تمام اعضاى خانواده براساس آموزه‌هاى اسلامى ایرانى، زمینه سازى تبلور استعدادها و توانمندى‌هاى روانى، عاطفى، اجتماعى و معنوى اعضاى خانواده، بهبود وضعیت معیشتى خانواده و تأمین رفاه اجتماعى، توسعه و تقویت ارائه خدمات خاص به خانواده‌هاى آسیب پذیر جامعه، ساماندهی نظام ثبت ازدواج و طلاق خاصه در مناطق محروم حاشیه‌ای کشور که خرده فرهنگ‌ها حاکم هستند، ایجاد و گسترش مراکز مشاوره و مداخله در بحران‌ها و اختلافات خانوادگی، کاهش و کنترل آسیب‌های اجتماعی تهدیدکننده نهاد خانواده خاصه اعتیاد، بیکاری، فقر، خشونت و… در سطح جامعه، توانمندسازی اقتصادی خانواده‌ها به منظور کاهش فشارهای اقتصادی حاکم، کنترل مهاجرت بی رویه از مناطق روستایی و شهرهای کوچک به کلان شهرها، – رفع تبعیضات طبقاتی و توسعه امکانات و فضاهای آموزشی، هنری، تفریحی به منظورساماندهی اوقات فراغت خانواده‌ها خاصه در مناطق محروم، تقویت و توسعه طرح‌های پیشگیری از همسرآزاری و سازش خانوادگی با همکاری سازمان‌های غیردولتی، توانمندسازی و ایجاد فرصت‌های اشتغال و گسترش حمایت‌های بیمه‌ای از زنان، ایجاد ستاد پیشگیرى از طلاق در کشور با تصویب لایحه کاهش طلاق توسط مجلس و دولت، تشکیل ستاد ملى زن و خانواده در راستاى حمایت از ازدواج آسان و پیشگیرى ازوقوع طلاق، طراحى زمینه‌هاى عملى کاهش حضور و دخالت اخلال گرایانه اطرافیان در زندگى زوجین، پخش برنامه‌هاى آموزشى خانواده (مباحث بهداشتى، پزشکى، روانشناختى و تفاوت مرد و زن، مسائل اخلاقى و احکام ازدواج و طلاق) چرا که بسیارى از زوج‌هاى جوان پس ازازدواج با مسائل جدیدى روبرو مى‌شوند که براى حل آن نیاز به آگاهى دارند، از این رو صداو سیما مى‌تواند با پخش برنامه‌هاى مناسب آموزشى این آگاهى را به زوج‌هاى جوان بدهد. ترسیم دقیق و کارشناسانه پیامدهاى روانى، اجتماعى، فرهنگى و اقتصادى طلاق به ویژه براى زنان و کودکان جهت پرهیز عجله زوجین در اخذ تصمیمات فورى و نسنجیده براى طلاق. در پایان باید گفت طلاق یک بیمارى مزمن اجتماعى است که همانند بیمارى‌هاى مزمن جسمى عوامل خطر متعددى در وقوع آن دخیل است. خوشبختانه بسیارى از این عوامل شناخته شده اند، اما بدان علت که آنها را جدى نمى‌گیریم از ابتدا در هیچ ازدواجى به آن فکرنمى کنیم و هنگامى که زنگ خطر طلاق در گوشهایمان به صدا در مى‌آید نه تنها در بسیارى موارد به فکر درمان بر نمى‌آییم، بلکه فقط تنها راه درمان را جدایى و طلاق قرار مى‌دهیم. پس لازم است براى جلوگیرى از طلاق به دو اقدام مهم توجه داشته باشیم. ۱. اقدامات قبل از ازدواج از قبیل (توجه به سن مناسب ازدواج و اصول هم کفو بودن، جلوگیرى از ازدواج‌هاى تحمیلى، آموزش مهارت‌هاى زندگى به زوجین قبل از ازدواج، تحقیق و آشنایى با خانواده زوجین، آگاه سازى زوجین از وظایف زن و مرد در خانواده و… )، ۲. اقدامات بعد از ازدواج از قبیل (آشنا کردن زوجین با قوانین و اصول رفتارهاى جنسى توسط افراد صالح و آگاه، چرا که خیلى از طلاق‌ها بر سر مسائل جنسى است، تسهیلات لازم براى زوج درمانى و خانواده درمانى در صورت بروز تعارضات زناشویى، تدوین برنامه‌هاى آموزشى در زمینه مهار تهاى ارتباطى و شیوه‌هاى حل مسائل…).