گفتار چهارم: اثرات اقتصادی- خانوادگی

اثرات اقتصادی تعدد زوجات معمولاً بعد از فوت شوهر ظاهر می شود. زیرا اگر مردی یک زن داشته باشد، در صورتی که دارای فرزند باشد یک هشتم ارث می برد و درصورتی که مرد فرزندی نداشته باشد همسر او یک چهارم ارث می برد حال اگر تعداد زنان او بیشتر باشد، حتی اگر چهار زن باشند، باز همان یک هشتم (با وجود فرزند برای مرد و یک چهارم در صورتی که مرد فرزندی نداشته باشد) بین همه آن ها تقسیم می شود. همچنین همین وضع درمورد فرزندانش هم صادق است، یعنی اگر فردی یک زن داشته باشد، طبیعی است که دارای فرزندان کمتری باشد، اما اگر دارای دو زن باشد، تعداد فرزندان او بیشتر می شود طبیعی است که اگر تنها یک زن داشت، تعداد فرزندان به یک چهارم کاهش می یافت و بالطبع به فرزندانش ۴ برابر وضع کنونی سهم الارث می رسید

گفتار پنجم: اثرات اجتماعی

اولین تاثیر اجتماعی ازدواج مجدد بر زن اول تحقیر زن از سوی اقربا و آشنایان و متهم شدن او به عدم شایستگی در اداره زندگی است. زیرا در فرهنگ ایرانی با تجدید فراش مرد این اتهام وارد می شود که زن اول نتوانسته است شوهرش را راضی نگهدارد و به عبارت دیگر مردم او را در هوسرانی شوهرش مقصر می دانند، از دو حیث، اول آنکه به لحاظ جنسی متهم به سرد مزاجی و عدم تمکین نسبت به شوهر می شود و دوم آنکه به لحاظ عاطفی او را در فراهم کردن محیط موافق و مورد دلخواه شوهر بداخلاق و بدسلیقه قلمداد می کنند. از طرفی نیز بسیاری از زنان فامیل نسبت به او احساس ترحم کرده و راه دلسوزی را در پیش می گیرند و این خود بیشتر نمک به زخم او خواهد پاشید.

گذشته از اعضای خانواده، آثار و پیامدهای ناشی از ازدواج مجدد می تواند اجتماع را تحت تأثیر قرار داده و تبعاتی را در جامعه به همراه داشته باشد. افزایش جرایم اجتماعی، تزلزل اجتماعی و عدم ثبات جامعه، فروپاشی خانواده، به عنوان مهم ترین و اولین نهاد اجتماعی پایه، افزایش هزینه های اجتماعی برای جلوگیری کنترل جرایم و ناهنجاری ها و انحرافات ناشی از این کار، افزایش کودکان خیابانی و سایر آسیب های اجتماعی همچون فرار از منزل، تکدی گری، قتل، خودکشی، اعتیاد، قاچاق و … افزایش تعداد زنان خودسرپرست و مشکلات معیشتی، روانی اجتماعی و اخلاقی آنان و سایر نابسامانی های شخصیتی، اجتماعیو رفتاری و فرزندان آنان ازجمله عوارض اجتماعی ناشی ازچندهمسریو ازدواج مجدد می باشند.

– ارتکاب به جرم و بزهکاری: از آنجا که یکی از کارکردهای خانواده، ارضاء تمایلات جنسی بوده است، با فروپاشی خانواده، فرد با فقدان ارضاء جنسی مواجه می شود. چنانچه فرصت ازدواج و تمتع جنسی از طریق مشروع میسر نشود و فرد چنین نیازی را به دلیل تجربه جنسی قبلی شدیدتر از گذشته احساس نماید، به سوی انحرافات جنسی و فساد اخلاقی (روسپیگری) کشیده می شود. احتمال وقوع این شرایط علی الخصوص زمانی که فرد با مشکلات اقتصادی و تأمین معاش دست به گریبان باشد، شدت می یابد و فرد مطلقه را به سوی مفاسد مالی و اخلاقی سوق می دهد.

مبحث دوم:مسئولیت وضمانت اجراها

یکی از حقوقی که برای مرد در نظر گرفته شده است این است که با رعایت قانون همسر دوم برگزیند ، ولی آیا در صورت بروز این کار شوهر میتواند از انجام مسئولیت ها و وظایف خود نسبت به خانواده اول بی تفاوت باشد یا میتوان خسارت های ناشی از کار وی را مطالبه کرد و ضمانت اجرا موثری وجود دارد؟

در اثر نکاح دائم رابطه زوجت بین زن و شوهر ایجاد میگردد و تکالایفی برای هردو بوجود می آید، ازجمله تکالیفی که قانون در نظر گرفته است مواد ۱۱۰۳ قانون مدنی در خصوص حسن معاشرت و۱۱۰۴ در خصوص تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد میباشد هم چنن یکی دیگر از وظایف و مسئولیت های شوهر، پرداخت نفقه مطابق ماده۱۱۰۶ قانون مدنی می باشد هم چنین در سند نکاحیه شروطی برای هر دو طرف وجود دارد حال میخواهیم بدانیم در صورتی که مرد از انجام مسئولیت های خود امتناع ورزد یا به هر دلیلی نتواند از عهده آنها براید آیا راهی برای جبران خسارات وارده وجود دارد یا خیر

هرگاه شخصی به دیگری خسارت وارد نماید باید از عهده خسارت وارد آمده برآید و آن را جبران نماید و در هرموردی که شخص ناگزیر از جبران خسارت دیگری باشد، می گویند؛ در برابر او مسئولیت مدنی دارد این مسئولیت ناشی از اراده و اختیارات انسان است

از آنجا که هدف اصلی مسئولیت مدنی جبران خسارت می باشد ابتدا به تعریف خسارت و معرفی انواع آن میپردازیم

گفتار اول: معانی و مفاهیم خسارت

بند اول: معنای لغوی

برای مشخص شدن معنا و مفهوم لغوی خسارت ناگزیر به مراجعه به فرهنگها و لغت نامه های فارسی، عربی و انگلیسی می باشیم. در ذیل واژه خسارت و ضرر در لغت نامه های فارسی معانی ذکر گردیده است. که در این بند به بیان آنها می پردازیم.

در فرهنگ صبا ذیل واژه خسارت چنین آمده است : « زیان بردن، زیان دیدن، زیان کاری، زیان[۱].» و در این فرهنگ زیان به معنای : « نقصان، ضرر، آسیب، ضد سود»[۲] آمده است.

در فرهنگ معاصر فارسی نیز خسارت اینگونه معنا شده است:

« پولی که در برابر آسیب یا زیان دریافت یا پرداخت می شود؛ غرامت»[۳] و در بیان معنای خسارت گرفتن چنین آمده است : « دریافت کردن غرامت»[۴] در این کتاب در بیان معنای غرامت آمده است : « مالی که به عنوان خسارت دریافت یا پرداخت می شود»[۵].

در همین کتاب در بیان معنای ضرر چنین آمده است: « زیان»[۶] و زیان به معنای : « از دست دادن چیزی سودمند، آسیبی که موجب از دست رفتن چیز سودمندی می شود، چیز سودمندی که از دست برود.»[۷]

همچنین آقای موسوی بجنوردی در تعریف خسارت بیان می دارد:

ضرر مادی محقق شده که امری وجودی و قابل اثبات است.

ضرر مادی محقق نشده محتمل الوقوع که خود از لحاظ امکان پیش بینی دو قسم است:

الف) از دست دادن منافع اعم از منافع مستوفات و غیر مستوفات.

ب) ضرر معنوی اعم از ضرر تحقق یافته و ضررهای محتمل الوقوع

در فرهنگ عمید نیز « خسارت» در لغت، به معنای ضرر کردن و زیان بردن و « خسارت معنوی» یعنی باطنی، حقیقی وآنچه منسوب به معناست.[۸]

جناب آقای دکتر میر محمد صادقی نیز در کتاب خود یعنی واژه نامه حقوق اسلامی فارسی به انگلیسی از خسارت با عنوان: « Damage : Los » یاد نموده اند.[۹] همچنین ایشان در همین کتاب از واژه ضرر با عنوان : « Loss: Detriment: Damage: Prejudice »[۱۰] نام برده اند.

بند دوم معنای حقوقی

جناب آقای دکتر جعفری لنگرودی در کتاب خود یعنی ترمینولوژی حقوق ذیل واژه خسارت چنین آورده است : « مدنی – فقه ) الف – مالی که باید از طرف کسی که باعث ایراد ضرر مالی به دیگری شده به متضرر داده شود.

ب- زیان وارد شده را هم خسارت می گویند.

همچنین ایشان در بیان معنای ضرر نیز چنین آورده اند : ( فقه) در این معانی به کار می رود:

الف- صدمه جانی زدن به خود و دیگری خواه به صورت ضرب و جرح باشد خواه به صورت قتل.

ب- تجاوز به حیثیت دیگران و لطمه زدن به حیثیت خود.

ج- تعرض به ناموس دیگران.

د- اتلاف و ناقص کردن اموال خود و دیگران و تجاوز به مال غیر مانند غصب و خیانت در امانت و اختلاس.

ه- ممانعت از وجود پیدا کردن نفعی که وجود آن حاصل شده است.

مرحوم میرزای نایینی نیز ضرر را فوت آنچه که انسان واجد آن است ( نفس یا آبرو یا مال و جوارح) دانسته و عدم النفع را نیز بر حسب عرف با این شرط که مقتضی آن کامل باشد، ضرر محسوب نموده اند. در قانون مدنی و قانون مسئولیت مدنی تعریفی از ضرر و زیان نشده است. اما ماده نهم قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امورکیفری درمقام احصای انواع آن برآمده کهدرباره آن صحبت خواهد شد.

خوانساری که از شاگردان میرزا مرحوم نایینی است می نویسد: ضرر عبارت است از فوت چیزی که انسان آن را واجد است، خواه نفس باشد یا عرض یا مال یا عضوی از اعضای بدن … آیت الله مکارم شیرازی نیز در تعریف ضرر می نویسد: ضرر از دست دادن هر چیزی است که ما واجد آنیم و از آن نفع می بریم از مواهب حیات یا نفس یا مال یا عرض …

[۱] – محمد بهشتی، فرهنگ صبا، انتشارات صبا، چاپ پنجم، بهار ۱۳۷۸، ص ۴۱۰

[۲] – همان منبع ، ص ۵۵۱.

[۳] – غلامحسین صدری افشار نسرین و نسترن حکمی،فرهنگ معاصر فارسی یک جلدی ، انتشارات فرهنگ معاصر،چاپ چهارم، تهران ۱۳۸۳، ص ۵۳۴

[۴] – همان منبع

[۵] – همان منبع، ص ۹۱۴

[۶] – همان منبع، ص ۸۶۹

[۷] – همان منبع، ص ۷۱۴

[۸] – حسن عمید، فرهنگ عمید، ( دوره دو جلدی)، جلد دوم، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۰، ص ۱۸۲۹

[۹] – حسین میر محمد صادقی، واژه نامه حقوق اسلامی فارسی به انگلیسی، نشر میزان، چاپ چهارم، ۱۳۷۳، ص ۸۴

[۱۰] – همان منبع، ص ۱۲۳