پرورش رشد شناختی

 

۲-۳-۴-۲-۱-خلاقیت

خلاقیت در طول تاریخ همواره ستوده شده است. خلق اسطوره ها در گروه های مذهبی و فرهنگی و نقاشی های ماقبل تاریخ در غارها نمایانگر این میل انسان به خلاق بودن است (دافی، ۱۳۸۱: ۱۹). در طول تاریخ خلاقیت و توانایی خلق یک اثر، موهبتی الهی بوده و هنرمندان و معماران خلاق، افرادی منسوب به خدایان لقب می گرفتند (آنتونیادس،۱۳۸۳: ۴۰). به طور کلی خلاقیت توانایی حل مساله ای است که فرد قبلا حل آن ها را نیاموخته است. پس پاسخی مشابه ممکن است برای فردی خلاق باشد و برای دیگری غیر خلاق (حسینی، ۱۳۷۸: ۲۹-۳۱).

گرچه برای تعریف کردن خلاقیت راه ها و روش های مختلفی وجود دارد و هر کس آن را به شکلی تعریف می کند ولی هیچ تعریف واحد و ساده ای که مقبولیت همگان را داشته باشد نداریم، با این حال واژه هایی هستند که ما را در این جهت به حرکت در می آورند. به طور کلی، اغلب توانایی دستیابی به چیزی را به شکلی نو و بدیع، خلاقیت می گویند. خلاقیت به عنوان یک فرایند فکری، راه حلی برای یک مسئله، یک محصول یا یک تلاش ارائه می دهد (قاسم زاده، ۱۳۶۸: ۵۲). به تعریف دیگر، خلاقیت توانایی ایجاد یک نظریه ی بدیع یا تطبیق دادن نظرات دیگران است. گارانر معتقد است که توانایی حل مسائل یا تولید کالایی، به طور منظم به شکلی بدیع در ضمن قابل قبول برای جامعه است (سرپرست، ۱۳۸۶: ۶۴).

اهمیت خلاقیت و از طرفی عدم وجود تعریف دقیقی از آن سبب شده تا عده ای از نظریه پردازان حوزه روانشناسی با شناخت عوامل تأثیرگذار بر آن به چیستی خلاقیت بپردازند. یکی از مهم ترین عوامل تأثیرگذار در بروز رفتار خلاق پس از عامل ذاتی و درونی، محیط و عوامل محیطی می باشد. ارنست ویل معتقد است یکی از روش های مهم متبلور کردن خلاقیت ایجاد فضای محرک، مستعد و به طور کلی خلاق است. او بر این باور است که به وجود آوردن محیط خلاق مهم ترین عامل برای عرضه اندیشه های جدید و بکر است (سعیدی کیا، ۱۳۸۵: ۵۲ ).

اهمیت تأثیر محیط تا آنجاست که حتی می تواتند از یک فرد عادی یک شخصیت ممتاز و استثنایی بسازد. ( جلایی پور، ۱۳۷۵، ص ۱۰ ). بهبود شرایط خانه و مدرسه ( شرایط محیطی ) کودک بسیار آسان تر از تغییر شخصیت ( انگیزه های درونی ) او است و این موضوع اهمیت طراحی محیط مناسب برای کودکان را دو چندان می کند. اولین قدم برای بالا بردن تفکر خلاق، تغییر انتظارات در محیط کلاس درس است، به عبارت دیگر ما باید بتوانیم، برای یادگیری تجارب متغیر و متنوع در برنامه درسی خود زمانی را فراهم آوریم. دومین قدم، برای بالا بردن تفکر خلاق، در هم شکستن « فکر قالبی » در شاگردان است، ما چگونه می توانیم در محیطی که مسائل از طریق فعالیتهای غیر خلاق و همگرا به نتیجه می رسند، انتظار فعال بودن و واگرا فکر کردن را داشته باشیم (مفیدی، ۱۳۸۶: ۱۸۵). بنابراین باید برای تدریس خلاقیت در طرح ریزی هر برنامه دو شرط اساسی وجود داشته باشد.

۱- پذیرش این فرضیه که خلاقیت ذاتی نبوده و هدیه و موهبت ویژه ای نیست که به افراد انتخاب شده ای اختصاص داده شده باشد.

۲- تغییر محیط و فضای کلاس به گونه ای که در قالب آن راه حلهای همگرایی تقویت نشود و رشد نیابد (همان: ۱۸۶).

از انجا که یکی از مهمترین ابزارهای پررورش خلاقیت در سنین پیش دبستان وسال های اولیه ی کودکی بازی است، در ادامه به بازی و اهمیت آن در رشد اجتماعی پرداخته می شود.

 

۲-۳-۴-۲-۲-بازی

بازی تخیل را القا می کندو تخیل، خلاقیت را و خلاقیت، کاوش را و کاوش، اکتشاف را، اکتشاف، حل مسأله را باعث می شود و حل مسأله، مهارت های جدید را و مهارت های جدید باعث اعتماد به نفس می شوند و اعتماد به نفس، باعث احساس امنیت می شوند و احساس امنیت، بازی بیشتری را طلب می کند (جکمن، ۱۳۹۰: ۷۳).

به هر گونه فعالیت جسمی یا ذهنی هدفداری که به صورت فردی یا گروهی انجام پذیرد و موجب کسب لذت در کودک شود، بازی می گویند (مطلق زاده، ۱۳۷۸). نگرش های نظری در مورد بازی کودکان، به دو دسته نظریه های کلاسیک (نظریه مازاد انرژی، نظریه تجدید انرژی، نظریه تفریح و بازآفرینی، نظریه آماده شدن برای دوران بزرگسالی) و نظریه های مدرن (کاهش تشویش و اضطراب، نظریه شناخت از خود، ایجاد فرصت برای دستیابی به مهارت ها، تثبیت آموخته های قبلی و یادگیری مسایل نو) تقسیم می شوند (ایزدپناه جهرمی، ۱۳۸۳).

تا سن شش سالگی، همه ی آنچه که کودک یاد می گیرد، از طریق بازی و تجربه است بازی بخشی از فرآیند خلاق است. کودکانی که در دوران نخست زندگی بازی های تخیلی می کنند، در سال های آینده زندگی خود دارای تفکر خلاق و توان بیشتر در حل مسائل خواهند بود (میرزاآقایی، ۱۳۸۱: ص ۲۰). در این میان، بازی های تقلیدی نقش مؤثری در پرورش خلاقیت کودکان دارند. هر چه که توانایی یک محیط برای بازی های تقلیدی کودکان بالاتر باشد، شاهد خلاقیت بیشتری در کودکان خواهیم بود. مطالعات انجام گرفته بر روی کودکان دبستانی ارتباط مستقیمی بین تنوع عملکردهای زمین های بازی و افزایش بازی های تقلیدی کودکان را نشان می دهد.

متأسفانه، به علت زندگی شهرنشینی و عدم وجود مکان های امن و مناسب بازی برای کودکان، امروزه بازی کردن برای کودکان در مقایسه با نسل قبلی کمتر به صورت اتفاقی و خودبه خودی صورت می گیرد. کودکان در حال حاضر معمولاً برای بازی نیاز به نوعی عامل مشوق و محرک دارند در حالی که برای نسل های قبلی، وجود هر چیزی به صورت ناخودآگاه پتانسیلی برای بازی به شمار می رفت. با این حال شاهد آنیم که کودکان همچنان از تحرک و بازی در طبیعت استقبال می کنند. بنابراین همراه کردن فضاهای معماری و بستر طبیعت، انگیزه ی کودک را برای بازی و یادگیری خودانگیخته در محیط بیشتر می کند.

باتوجه به اهمیت بازی در رشد اجتماعی کودکان بویژه در محیط های بازی، در ادامه رشد اجتماعی کودک در حین بازی بررسی می گردد.