مبحث چهارم: مقایسه جاسوسی رایانه ای با سایر جرائم مشابه

 

 

 

جاسوسی رایانه ای با توجه عناصر سه گانه اش با جرائمی که میتوانند کلاسیک یا رایانه ای باشند دارای تفاوت هایی است که در ادامه در دو دسته به آنها می پردازیم. دسته اول دارای عنوان مشابه با بزه مورد نظر ماست و دسته دوم دیگر جرائم رایانه ای مذکور در قانون جرائم رایانه ای است.

 

 

 

 

 

گفتار اول: تفاوت جاسوسی رایانه ای با جاسوسی سنتی[۱]

 

جاسوسی از دیر باز موجب نکوهش و سر افکندگی بوده است و قوانین کشورهای مختلف هم به جرم انگاری این عمل خیانتکارانه و مذموم پرداخته اند، قانونگذار ما هم در سال ۱۳۷۵ تحت عنوان تعزیرات و مجازاتهای باز دارنده مواد قانونی مختلفی را در مورد افشای اطلاعات، در اختیار دیگران قرار دادن اطلاعات، انتقال آنها در شرایط جنگی و موارد دیگر مقرر داشته است.

 

طبق این قانون جمع آوری اطلاعات طبقه بندی شده (سری، به کلی سری، محرمانه، خیلی محرمانه) با توجه به «آئین نامه طرز نگهداری اساد سری و محرمانه دولتی و طبقه بندی و نحوه مشخص نمودن نوع اسناد و اطلاعات» مصوب ۱۳۵۴و در اختیار دیگران قرار دادن این اطلاعات تحت عنوان جاسوسی در قوانین ما پیش بینی شده و  تا کنون پاسخگوی جرائم احتمالی در این حوزه بوده است.

 

اما با رشد روز افزون کاربران رایانه و رشد شبکه های اجتماعی مجازی، افزایش وبلاگ ها و سایت ها با موضوعات متنوع و هم چنین امکان انتقال داده توسط ایمیل یا چت و…… سبب شد تا این مجموعه عظیم نوین مجازی مورد توجه بیگانگان و طمع اطلاعاتی آنان قرار بگیرد و سرویس های اطلاعاتی بیگانه نیز در همین راستا سعی در فعالیت های جاسوسی دراین فضای مجازی نمودند.

 

همانطور که در قبل گفتیم قانونگذار هم درمواد ۷۳۱، ۷۳۲، ۷۳۳ قانون مجازات اسلامی یا همان مواد ۳، ۴، ۵ جرائم رایانه ای توانست با تدبیری موفق، این نوع جدید از جاسوسی را که تحت عنوان جاسوسی رایانه ای شناخته می شود پوشش دهد. البته قبلاً قانونگذار مادر قانون تجارت الکترونیک توانسته بود تا حدودی نوع دیگر این جاسوسی رایانه ای را تحت کنترل قرار دهد. (ماده ۶۴، ۷۵)

 

بدین ترتیب جاسوسی رایانه ای بطور کامل جرم انگاری  شده و مجازات آن مقرر شد اما یک سؤال اساسی باقی می ماند و آن این است، چرا با وجود اینکه قانون مجازات اسلامی پیش از این در مورد جرم جاسوسی جرم انکاری نموده بود یک بار دیگر و در مواد دیگر در قانونی جدید باز هم به جرم انگاری جاسوسی پرداخته؟  مگر این جرائم با هم چه تفاوتی دارند؟

 

آیا مواد جدید مواد قدیمی را نسخ کرده است؟

 

البته نظر به اینکه بحث جاسوسی در قانون مجازات اسلامی اختصاصاً توجه به امنیت داخلی و خارجی کشور دارد در نتیجه در این مقال فقط صحبت از اختلاف ما بین جاسوسی با جاسوسی رایانه ای علیه امنیت می کنیم زیرا در بحث جاسوسی رایانه ای با اهداف اقتصادی تجاری مذکور در قانون تجارت الکترونیک اهداف امنیتی دنبال نمی شود.

 

در پاسخ سئولات مطرح شده باید گفت اولاً مواد قانون جرائم رایانه ای مواد موجود در قانون مجازات اسلامی در خصوص جاسوسی را بصورت صریح یا ضمنی نسخ نکرده است و هر دو قانون در دادگاهها قابل اعمال هستند. ثانیاً طبیعتاً صرف ارتکاب جرم توسط رایانه نمی تواند موجب تصویب قانون جدید باشد. زیرا که مثلاً در ماده ۵۰۵ قانون مجازات اسلامی هم عنوان «به هر نحو دیگر» یا «به هر وسیله» وجوددارد که شامل رایانه هم می تواند بشود پس مسلماً تفاوت های دیگری وجود دارد که در ذیل به بررسی آن می پردازیم.

 

۱) قانونگذار در مواد ۳، ۴، ۵ قانون جرائم رایانه ای بحث از داده های سری (در حال انتقال یا ذخیره شده در سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده) می کند، اما در مواد ۵۰۱ (ق.م.ا) صحبت از نقشه ها، اسرار یا اسناد و تصمیمات مهم دولتی راجع به سیاست داخلی یا  خارجی و در مواد ۵۰۵ و ۵۰۶ صحبت از اطلاعات طبقه بندی شده است (بنا به طبقه بندی در آئین نامه طرز نگهداری اسناد سری و محرمانه دولتی و طبقه بندی و نحوه مشخص نمودن نوع اسناد و اطلاعات مصوب ۱۳۵۴). بدین ترتیب چون مواد قانون جرائم رایانه ای اختصاصاً به
داده های سری می پردازند در مورد جرائم احتمالی در حال حاضر قاضی به این مواد استناد
می کند.

 

۲) در ماده ۵۰۵ بیان شده است که اطلاعات طبقه بندی شده را «در اختیار دیگران قرار دهد» مفهوم دیگران کلی و مبهم است و ممکن است منظور مقنن کشور بیگانه یا فرد بیگانه یا فرد غیر صالح و…. باشد ولی ماده ۳ جرائم رایانه ای این نقض را جبران نموده با تعریفی بازتر نسبت به ماده ۵۰۵، برای اشخاص فاقد صلاحیت وصف دولت، سازمان، شرکت یا گروه بیگانه یا عاملان آنها را در بند (ج) آورده است.

 

۳) در ماده ۵۰۳ قانون مجازات هدف مرتکب را از ورود به اماکن ممنوعه قصد سرقت نقشه برداری یا کسب اطلاع دانسته و در نوع دیگر ماده صرف عکس برداری بدون اجازه را مورد توجه قرار داده است. پس مسلماً اگر قصد سرقت یا عکس برداری بدون اهداف جاسوسی برای مرتکب ثابت شود نمی توان مرتکب این جرم را جاسوس دانست در حالی که درماده ۴ قانون جرائم رایانه ای به پیروی از ماده ۳ صحبت از دسترسی به داده های سری کرده و مسلماً برای مرتکب آن فعل قصدی جز جاسوسی متصور نیست و از این حیث ماده ۴ کامل تر نسبت به ماده ۳ می باشد.

۴) در ماده ۵۰۶ صحبت از تخلیه اطلاعاتی ماًمورین آموزش دیده حافظ اطلاعات طبقه بندی است در حالی که در ماده ۵ قانون جرائم رایانه ای اشاره ای به تخلیه اطلاعاتی نشده و فقط قانونگذار مرتکب را موجب دسترسی به اطلاعات و داده های سری دانسته است.

 

۵) و شاید دلیل آخر اختلاف را بتوان اینگونه بیان کرد که زمانی با وجود یک ماده قانونی ماده دیگری تصویب می گردد که هدف افزایش مجازات باشد در اینجا هم همانطور که در متن قانون مجازات اسلامی مشخص است. مثلاً درماده ۵۰۵، مجازات فرد در صورتی که موفق به انتقال اطلاعات گردد ۲ الی ۱۰ سال حبس و در صورت عدم موفقیت ۱ الی ۵ سال حبس است اما در ماده ۳ قانون جرائم رایانه ای برای انتقال اطلاعات به افراد فاقد صلاحیت ۳ الی ۱۰ سال حبس و انتقال اطلاعات  به دولت، سازمان یا گروه بیگانه حبس از ۵ الی ۱۵ سال حبس پیش بینی شده که شدیدتر محسوب می شود.

 

همچنین این تشدید مجازات را نسبت به ماده ۵۰۶ در ماده ۵ قانون جرائم رایانه ای مشاهده می کنیم. زیرا در ماده ۵۰۶ مجازات تخلیه اطلاعاتی معادل یک تا ۶ ماه حبس است. اما درماده ۵ این مجازات به ۹۱ روز تا ۲ سال حبس یا جزای نقدی یا هر دو مجازات در مواقع لزوم تشدید مجازات تغییر پیدا کرده است.

 

در خاتمه اشاره ای کوتاه به تفاوت جاسوسی رایانه ای اقتصادی با جاسوسی سنتی می کنیم هر چند می دانیم در بحث جاسوسی با هدف اقتصادی در کمتر موردی پای امنیت ملی (داخلی و خارجی) با توجه به قانون تجارت الکترونیک درمیان است و بحث امنیت شغلی صاحبان مشاغل مطرح می باشد. هر چند در برخی موارد رسوخ به صنایع دولتی و کسب اطلاعات مجرمانه این صنایع می تواند ضربه ای به امنیت کشور باشد. مثل صنعت اسلحه سازی که تحت انحصار دولت می باشد و اطلاعات محرمانه موجود در این صنایع مسلماً بسیار مرتبط با امنیت کشور می باشد. تفاوت جاسوسی رایانه ای اقتصادی با جاسوسی سنتی نخست در موضوع جرم است.

 

موضوع جرم جاسوسی کلاسیک و سنتی، کسب اطلاعات سری نظامی – امنیتی است هر چند از طریق رایانه صورت گرفته باشد اما موضوع جاسوسی رایانه ای اقتصادی کسب اسرار
حرفه ای، تجاری، اقتصادی و صنعتی بنگاه ها و مؤسسات غالباً خصوصی است.

 

دوم آنکه در جاسوسی کلاسیک، قصد مرتکب انتقال اسرار تحصیل شده به شخص فاقد صلاحیت دسترسی به اطلاعات و اسرار و یا کشور بیگانه متخاصم است، لکن در جاسوسی رایانه ای اقتصادی قصد مرتکب میتواند کسب اطلاعات برای خود یا برای شخص ثالث باشد و بالاخره اینکه جاسوسی سنتی همانطور که در قبل گفتیم جرمی علیه امنیت و جاسوسی رایانه ای اقتصادی جرمی علیه فعالیت های تجاری است.

 

 

گفتار دوم: تفاوت جاسوسی رایانه ای با جرم دسترسی غیر مجاز[۲]

 

جرم دسترسی غیر مجاز در ماده یک قانون جرائم رایانه ای آمده است.

 

ماده یک «هر کس بطور غیر مجاز به داده ها یا سامانه های رایانه ای یا مخابراتی که به وسیله تدابیر امنیتی حفظ شده است دسترسی یابد، به حبس از نود و یک روز تا یک سال جزای نقدی از ۵ میلیون ریال تا ۲۰میلیون ریال یا هر دو مجازت محکوم خواهد شد».

 

جرم دسترسی غیر مجاز نیز مثل جاسوسی رایانه ای درذیل طبقه جرائم علیه محرمانگی
داده ها یا سامانه های رایانه ای و مخابراتی آمده و جرم انگاری شده است زیرا علیه موضوع «محرمانه بودن داده ها یا سامانه ها» که هدفی در جاسوسی رایانه ای است ارتکاب می یابد. این دو جرم تنها از طریق سامانه های رایانه ای و یا مخابراتی یا حامل های داده در بستر فضای سایبر محقق می شوند. علاوه بر تشابهی که در بالا گفتیم همانطور که می دانیم در خصوص جاسوسی رایانه ای علیه امنیت درماده ۳ ق جرائم رایانه ای سه گام برای تحقق رفتار مادی جرم در نظر گرفته شده اول دسترسی به سامانه های رایانه ای و مخابراتی که داده های سری در آنها انباشت یا نگهداری می شوند، گام دوم، دسترسی به داده های سری یا تحصیل یا شنود آنها و گام سوم، در دسترس قرار دادن برای کسانی که شایستگی آگاهی از محتوای داده های سری را ندارند. یا در دسترس قراردادن داده های سری یا افشای آنها به دولت یا نهادهای بیگانه یا عاملان آنها[۳] در گامهای پیش گفته دسترسی به سامانه های در بردارنده داده ها و نیز دسترسی به خود داده های سری، در اصل همان جرم دسترسی غیر مجاز هستند. از این رو می گوئیم پیکره اصلی جاسوسی رایانه ای جرم دسترسی غیر مجاز است.

 

علی رغم وجود این تشابهات باید گفت این بزه از لحاظ عناصر مادی و روانی و نیز نتیجه مجرمانه با جاسوسی رایانه ای متفاوت است، بطور مثال اول جاسوسی رایانه ای در زمره جرائم عمدی است و مرتکب آن باید آگاهانه از روی سوء نیت فعل یا افعال ذکر شده در ماده قانونی که درواقع سوء نیت عام اینگونه جرائم است را انجام دهد و مرتکب باید قصد حصول نتیجه مجرمانه یا سوء نیت خاص را دارا باشد تا بتوان او را مورد تعقیب کیفری قرار داد و شایسته مجازات دانست. اما در دسترسی غیر مجاز سوء نیت خاص لازم نیست و صرف دسترسی غیر مجاز است. حتی اگر مرتکب فقط کنجکاوانه به سامانه  داده ها دسترسی پیدا کند. اما اگر صرف دسترسی رخ دهد و هیچ نتیجه مجرمانه ای تحت عنوان جاسوسی شکل نگیرد عمل فقط دسترسی غیر مجاز است نه جاسوسی. این نکته هم باید بیان شود که اگر از رهگذر جرم دسترسی غیر مجاز مرتکب جرم جاسوسی رایانه ای بشود عمل تعدد مادی جرائم مختلف است. چرا که بین این دو جرم رابطه استلزام نیست و تنها راه جاسوسی دسترسی غیر مجاز نیست و ارتکاب جاسوسی از راه های دیگر نظیر مهندسی اجتماعی، افشای اطلاعات، سرقت اطلاعات، رهگیری داده ها و…. امکان دارد.[۴]

 

دومین تفاوت را می توان در موضوع جرم دانست چرا که موضوع جرم دستیابی غیر مجاز اعم از اسرار تجاری و غیر تجاری است در حالی که در جاسوسی رایانه ای همانطور که قبلاً گفتیم اسرار تجاری الکترونیکی موضوع جرم جاسوسی رایانه ای اقتصادی است و داده های سری و غیر تجاری، نظامی و امنیتی موضوع جرم جاسوسی رایانه ای علیه امنیت است.

 

در خلاصه باید گفت در بیشتر مواقع مرتکب جرم دسترسی غیر مجاز برای تفریح و حس برتری جویی دست به این بزه می زند و هدف خاصی را دنبال نمی کند در حالی که مرتکب جرم جاسوسی رایانه ای مسلماً هدف خاصی را دنبال می کند و برای رسیدن به هدف نهایی خود از هیچ کاری روی گردان نخواهد بود.

 

 

گفتار سوم: تفاوت جاسوی رایانه ای با شنود غیر مجاز

 

شنود غیر مجاز [۵] در زمره عنوان های کنایه ای همچون کلاهبرداری و پولشویی است و عنوانش به طوردقیق و ظاهری، رفتار بزهکارانه را بازگو نمی کند. هر چند بخشی از شنود که همان شنیدن گفت و شنودهای تلفنی است، واقعی و ظاهری است ولی شنود داده ها و اطلاعات و نیز امواج الکترومغناطیسی به معنای شنیدن با گوش نیست، بلکه به معنای دریافت کردن یا به اختیار گرفتن داده ها واطلاعات است که در این میان واژگان «بویش»[۶] و «ره گیری»[۷] نیر به کار می رود. بوییدن اطلاعات یا رهگیری اطلاعات هر دو یک معنا و دقیق تر هستند ولی چون هر دو رفتار، در بردارنده دانستن محتوا و مفهوم اطلاعات یا داده هاست ؛ سرانجام به همان شنود یا دریافت منجر می گردد.[۸]

 

بزه شنود غیر مجاز درماده ۲ قانون جرایم رایانه ای آمده است.

 

ماده ۲ می گوید:

 

«هر کس بطور غیر مجاز محتوای در حال انتقال ارتباطات غیر عمومی در سامانه های
رایانه ای یا مخابراتی یا امواج الکترومغناطیسی یا نوری را شنود کند، به حبس ۶ ماه تا ۲ سال با جزای نقدی از ده میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد».

 

جرم شنود غیرمجاز به همراه دسترسی غیر مجاز و جاسوسی رایانه ای در فصل سی ام مجازات اسلامی تحت عنوان جرائم محرمانگی داده ها و سامانه های رایانه ای و مخابراتی آمده است. این جرم نیز مانند دو جرم پیش گفته از طریق سامانه های رایانه ای و یا مخابراتی در بستر فضای سایبر محقق می شود. همچنین این بزه مانند جاسوسی رایانه ای قسمت اعظم عنصرمادی اش با دسترسی غیر مجاز محقق می شود.

 

این بزه جرمی عمدی است و مرتکب علاوه بر سوء نیت عام باید سوء نیت خاص که همان قصد دریافت یا تسلط یافتن بر محتوای داده های در حال انتقال است را دارا باشد.باتوجه به اینکه جرم شنود غیر مجاز بصورت فعل مادی مثبت محقق می شود می توان گفت رکن مادی اش همان زیر نظر گرفتن داده های رایانه ای در حین ارسال است. خلاصه آنکه جرم شنود غیر مجاز هم مانند دسترسی غیر مجاز می توانند به عنوان جزئی از رکن مادی جاسوسی رایانه ای قلمداد شود و هم خود بزه مستقلی باشد.

 

اما به رغم تشابهاتی که در بالا ذکر شد این بزه از جاسوسی رایانه ای در چند مورد متفاوت است. یکی از تفاوت های جرم شنود غیرمجاز با جاسوسی رایانه ای به رغم آنکه در هر دو مورد ممکن است هدف مرتکب کسب اطلاعات باشد. در این مورد است که جرم  جاسوسی از جرائمی است که هدف مرتکب در آن کسب اطلاعات – نوعاً نظامی – است و به منظور انتقال آن به کشور بیگانه برای صدمه زدن به امنیت ملی داخلی یا خارجی، حال آنکه در شنود غیر مجاز، هدف مرتکب تنها کسب اطلاعات است، خواه با قصد کسب مال صورت گرفته باشد، خواه از روی کنجکاوی و یا مقاصد دیگری غیر از کسب اطلاعات  و ارائه آن به بیگانگان. حال اگر شخص از طریق جرم شنود غیر مجاز مرتکب جرم جاسوسی رایانه ای شود عمل مرتکب مصداق تعددی مادی جرائم مختلف است.

 

اما شاید بتوان فرق برجسته بزه جاسوسی رایانه ای و شنود غیر مجاز را در مورد زیر بیان کرد. فرقشان در گونه داده هایی است که مرتکب دریافت می کند.[۹]، زیرا ما می دانیم باتوجه به ماده ۳ ق جرائم رایانه ای داده های سری موضوع جرم جاسوسی رایانه ای است. اما در شنود غیرمجاز با توجه به ماده ۳ قانون جرائم رایانه ای محتوای در حال انتقال موضوع این جرم
می باشد. محتوا خاص تر ازداده است و به داده های شنیداری، دیداری، نوشتاری، و مانند آن گفته می شود که در بردارند درون مایه یا پیام با معنایی است.[۱۰]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

گفتار چهارم: تفاوت جاسوسی رایانه ای با جعل رایانه ای

 

ماده ۶ قانون جرائم رایانه ای می گوید:

 

«هر کس بطور غیرمجاز مرتکب اعمال زیر شود جاعل محسوب می شود و به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال تا یکصد میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

 

الف) تغییر یا ایجاد داده های قابل استناد یا ایجاد یا وارد کردن متقلبانۀ داده ها به آن ها.

 

ب) تغییر داده ها یا علائم موجود در کارت های حافظه یا قابل پردازش در سامانه های رایانه ای یا مخابراتی یا تراشه ها یا ایجاد یا وارد کردن متقلبانه ی داده ها یا علائم به آنها.

 

این جرم در فصل دوم قانون جرائم رایانه ای تحت عنوان جرایم علیه صحت و تمامیت داده ها و سامانه های رایانه ای و مخابراتی آورده شده و نسبت به آن جرم انگاری صورت گرفته در حالی که جاسوسی رایانه ای در فصل اول و تحت عنوان جرائم علیه محرمانگی داده ها و سامانه های رایانه ای و مخابراتی آورده شده و این خود می تواند بیانگر تفاوت موجود میان این دو بزه باشد.

 

ماده ۶ در مقام بیان جعل رایانه ای است و موارد ذکر شده در بند های (الف) و (ب) بیانگر عنصر مادی جرم جعل رایانه ای می باشد.

 

در این ماده صحبتی از دسترسی غیرمجاز به داده های سری یا تحصیل و یا شنود داده های سری نیست پس در واقع عنصر مادی این دو بزه با هم متفاوت می باشد. رفتار مجرمانه جعل تغییر یا ایجاد داده های قابل استناد یا ایجاد یا وارد کردن متقلبانه داده ها به آنها یا تغییر داده ها یا علائم موجود در کارت های حافظه یا قابل پردازش در سامانه رایانه ای یا مخابراتی یا تراشه ها یا ایجاد یا وارد کردن متقلبانه داده ها یا علائم به آنهاست اما رفتار مجرمانه جاسوسی رایانه ای دستری به داده های سری یا تحصیل یا شنود آنها و در دسترس قرار دادن داده های مذکور برای اشخاص فاقد صلاحیت است و هیچ عمل دیگری مثل تحریف یا تغییر داده ها و یا وارد کردن داده های جدید در این رفتار مجرمانه شرط نیست پس این نیز می تواند یک وجه تمایز باشد.

 

بنابراین با توجه به مطالب بالا بحق قانونگذار هر دو این بزه را در دو فصل جداگانه گنجانده است.

 

گفتار پنجم: تفاوت جاسوسی رایانه ای با جرم تخریب و اخلال در داده ها یا سامانه های رایانه ای و مخابراتی

 

قانون جرائم رایانه ای در مبحث دوم از فصل دوم در مواد ۸، ۹، ۱۰، ۱۱ بزه تخریب و اخلال در داده ها یا سامانه های رایانه ای و مخابراتی را جرم انگاری کرده است.

 

رفتار مادی بزه تخریب و اخلال در داده ها یا سامانه های رایانه ای و مخابراتی بطور خلاصه حذف، تخریب یا مختل کردن یا غیر قابل پردازش کردن داده ها در سامانه های رایانه ای یا مخابراتی و نیز وارد کردن انتقال دادن، پخش، حذف کردن، متوقف کردن، دستکاری یا تخریب داده ها یا امواج الکترومغناطیسی یا نوری در سامانه های رایانه ای و مخابراتی و نیز مانع دسترسی به این داده هاست. اما در جاسوسی رایانه ای هیچ یک از این رفتارها شرط نیست و این وجه تمایز این دو بزه می باشد. و دومین وجه تمایز موقعیت این دو بزه در قانون جرائم رایانه ای می باشد زیرا بزه تخریب و اخلال در داده ها یا سامانه های رایانه ای و مخابراتی تحت عنوان جرائم علیه صحت و تمامیت داده ها و سامانه های رایانه ای و مخابراتی قرار دارد اما جاسوسی رایانه ای در فصل یک جرائم علیه محرمانگی داده ها آورده شده.

 

 

 

گفتارششم: تفاوت جاسوسی رایانه ای باجرائم سرقت و کلاهبرداری     رایانه ای

 

در این مبحث ابتدا جرم سرقت رایانه ای سپس کلاهبرداری رایانه ای با جاسوسی رایانه ای را مقایسه می کنیم.

 

 

 

بنداول: سرقت رایانه ای و تفکیک از جاسوسی رایانه ای[۱۱]

 

فصل سوم از قانون جرائم رایانه ای در ماده ۱۲ قانونگذار جرم سرقت رایانه ای را جرم انگاری کرده است.

 

موضوع جرم سرقت رایانه ای داده است. قابل توجه است که این داده ها باید دارای ارزش مالی باشند و این چالش ها لیست داشتن در حقوق سنتی ایران نیز مطرح است و اگر کسی چیزی را که دارای مالیت نیست سرقت نماید از نظر حقوق سنتی، سرقت رخ نداده و همین مطلب در فضای سایبر هم صادق است. یعنی اگر کسی مثلاً از تصویر یا فیلم خانوادگی دیگری که فقط ارزش معنوی برای صاحب آن دارد رو گرفت[۱۲] بردارد، سارق رایانه ای نیست.

 

این مسئله را می توان به عنوان وجه تمایز دو بزه سرقت و جاسوسی رایانه ای مطرح کرد چون در سرقت داده های ارزشمند مالی و در جاسوسی داده های سری و مهم برای امنیت ملی موضوع جرم هستند. رفتار مجرمانه در بزه سرقت رایانه ای مبتنی بر ربایش است. ربودن داده به معنی دست اندازی به داده دیگری است که یا با رو گرفتن است یا با برش[۱۳] و رو گرفت (کپی) باید در فضای سایبر انجام بگیرد به نحوی که بنا به نص ماده عین داده دراختیار صاحب آن باشد.

 

اما همانطور که می دانیم رفتار مجرمانه در جاسوسی سایبری متفاوت از ربایش است زیرا رفتار مجرمانه بزه جاسوسی رایانه ای بر پایه دسترسی غیرمجاز و تحصیل و شنود محتوای سری و در اختیار فرد فاقد صلاحیت گذاشتن این داده هاست.

 

بنابراین قانونگذار به جا میان این دو جرم تفاوت و تفکیک قائل شده و جاسوسی رایانه ای را در فصل جرایم علیه محرمانگی داده ها و سرقت رایانه ای را در فصل سوم، سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه آورده است.

 

 

 

بند دوم: تفکیک کلاهبرداری رایانه ای از جاسوسی رایانه ای

 

ماده ۱۳ قانون جرائم رایانه ای بزه کلاهبرداری رایانه ای را بیان کرده است.

 

ماده ۱۳ میگوید:

 

«هر کس به طور غیر مجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه ،وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند، علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال تا یکصد میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»

 

رفتار مادی بزه کلاهبرداری رایانه ای تحصیل وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی از طریق وارد کردن، تغییر، محو یا ایجاد داده ها یا مختل کردن سامانه ها است.[۱۴]

 

و این رفتار کاملاً با رفتار مجرمانه بزه جاسوسی رایانه ای متفاوت می باشد.

 

موضوع این بزه هم مال، وجه یا منفعت یا خدمات یا امتیازات است و از این مجرا کلاهبرداری جرم ضد اموال محسوب می شود.[۱۵]

 

بنابراین موضوع بزه کلاهبرداری متمایز از موضوع جرم جاسوسی رایانه ای که داده های سری است می باشد.

 

همچنین جایگاه این دو بزه در قانون جرائم رایانه ای کاملاً متفاوت است یعنی کلاهبرداری بطور ضمنی در فصل جرائم علیه اموال جرم انگاری شده و جاسوسی در قسمت جرائم علیه محرمانگی داده ها.

 

با توجه به مطالب بالا پی به تفاوت و تمایز آشکار این دو بزه می بریم.

 

همانطور که دیدیم جدای از تفاوت های موجود تشابهاتی هم میان جاسوسی رایانه ای با جرائم عنوان شده در این مبحث وجود دارد ، بخصوص در جرم جاسوسی سنتی و جرم دسترسی غیر مجاز این تشابهات مشهود تر است زیرا بطور مثال دسترسی غیر مجاز  رفتار اصلی در بزه جاسوسی رایانه ای میباشد و یا اینکه جاسوسی رایانه ای علیه امنیت وکلاسیک هر دو جرم علیه امنیت میباشند ، اما به رغم این وجوه اشتراک تفاوت های موجود بطور بسیار واضح و روشن جدا کننده بزه جاسوسی رایانه ای از سایر جرائم مشابه میباشند و به نظر نگارنده یکسان دانستن این جرائم علی الخصوص جاسوسی کلاسیک با جاسوسی رایانه ای رفتاری عبث و اشتباه است.

 

 

[۱] . برگرفته از http://www.iapl.ir/post-97

 

[۲] . قاسم خواه، مهدی، پایان نامه کارشناسی ارشد جزا، دسترسی غیرمجاز در فضای سایبر، ۱۳۹۰، دانشگاه شیراز.

 

[۳] . عالی پور، حسن، همان، ص ۱۹۳٫

 

[۴] . عالی پور ؛ حسن همان ص ۱۸۹-۱۸۸

 

[۵]. Illegal interception – Illegal hearing

 

[۶]. sniffing

 

[۷] . Interception

 

[۸] . عالی پور، حسن ، همان، ص ۱۷۷٫

 

[۹] . عالی پور حسن همان ص ۱۸۴

 

[۱۰] . عالی پور، حسن همان ص ۱۸۵

 

۱٫عالی پور،حسن،همان،ص۲۵۲-۵۲۹

 

[۱۲] .Copy

 

[۱۳] .Cut

 

۱٫عالی پور،حسن،همان،ص۲۸۰

 

۲٫همان،ص۲۸۳