۱تعریف و اهمیت مهارت های زندگی

 

سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۹۴ مهارت زندگی را این گونه تعریف می کند : مهارت های زندگی یعنی توانایی لازم برای رفتار مثبت و سازگارانه که به فرد توان رویارویی موثر با چالش های زندگی روزانه را می دهد ( طارمیان ، ۱۳۷۸) .

 

 

طبق نظر بروکز[۱] (۱۹۸۴) ، مهارت های زندگی رفتارهای آموخته شده و اکتسابی هستند که برای زندگی اثر بخش که شامل آگاهی و ایجاد شرایط لازم جهت رشد چنین رفتارهایی می باشد ، ضروری اند ( گینتر ، ۱۹۹۹).

 

اگر چه دو اصطلاح مهارت های زندگی و مهارت های اجتماعی هر دو بر اهمیت مهارت های رشدی اساسی زندگی تاکید دارند . اما بین آنها تمایز عمده وجود دارد . مهارت های اجتماعی زیر مجموعه مهارت های زندگی است و شامل عملکرد بین فردی می باشد که از دو بخش درون فردی و بین فردی تشکیل شده است . از جمله این مهارت های اجتماعی ، مهارت جرات ورزی و حل مساله می باشند . عده ای دیگر مهارت های اجتماعی را بر حسب اصلاحات رفتاری قابل مشاهده مانند تماس چشمی و ارتباطات کلامی و غیر کلامی مطرح می کنند (داردن و گازدا[۲] ، ۱۹۹۶) .

 

۲-۲-۲ اهمیت مهارت های زندگی از لحاظ سلامت روانی

 

رشد انسان در زمینه های روانی ، اجتماعی ، جسمانی ، جنسی ، شغلی ، اخلاقی و عاطفی صورت می گیرد . هر یک از این زمینه ها نیازمند مهارت و توانایی می باشد . در واقع می توان گفت که تکامل مراحل رشدی وابسته به مهارت و برتری در مهارت زندگی است زمانی که افراد مهارت های زندگی اساسی را کسب نمایند در عملکرد بهینه خود پیشرفت کنند آموزش مهارتها نقش اساسی را در بهداشت روانی ایفا می کند و زمانی که در یک مقطع رشدی مناسب ارائه شود نقش برجسته ای خواهد داشت . به طور یقین می توان گفت که بسیاری از نوروزها و سایکوزها ناشی از نقص در رشد مهارت های اساسی زندگی است . در واقع آموزش مهارت زندگی نقش درمانی دارد ( گینتر ، ۱۹۹۹).

 

آموزش مهارت های زندگی ،‌در برنامه های گوناگونی موثر و مفید بوده است، از جمله :          برنامه های پیشگیری از سوء مصرف مواد (بوتوین، ۱۹۸۴؛ پنتز[۳]، ۱۹۸۳) بارداری نوجوانان (زابین[۴] ۱۹۸۶؛ شینکه ، ۱۹۸۶) ، ارتقای هوش (گونزالس[۵] ۱۹۹۰) ، پیشگیری از بی بند و باری جنسی (الویس [۶]، ۱۹۹۰) ، پیشگیری از ایدز(سازمان بهداشت جهانی ، ۱۹۹۴، انجمن کتاب مقدس ) آموزش صلح (پراتزمن [۷] ۱۹۹۸) و ارتقای اعتمادبه نفس و عزت نفس (تاکد، ۱۹۹۰) . بنابر این اهمیت و ارزش آموزش مهارت های زندگی با اهداف گوناگون پیشگرانه و افزایش سطح سلامت ،‌نمایان می گردد. در تحقیقی از (ترزا[۸] ۱۹۹۵) ، افزایش مهارتهای زندگی در پیشگیری از خودکشی موثر نشان داده شد. همچنین (کیم[۹]۱۹۹۴) ، دریافت که آموزش مهارت های زندگی بر کودکان دارای  ناتوانی های یادگیری موثر است (  به نقل ازسازمان بهداشت جهانی، ترجمه نوری قاسم آبادی و محمد خانی ، ۱۳۷۷).

 

برخی مطالعات نشان می دهد که نوجوانان بزهکار در مقایسه با جوانان غیر بزهکار، نقص های مهارتی بیشتری را نشان می دهند .از دیر باز این موضوع روشن شده است که بزهکاری ناشی از نقص در رشد مهارتهای زندگی است. بدین معنی که مهارت های لازم جهت زندگی موثر هنوز رشد نیافته است. نقص در رشد کامل مهارت های زندگی در یک یابیش از یک جنبه رشد انسان می تواند در نتیجه عوامل مختلفی اتفاق افتد از جمله ناشی از مشکلات یادگیری (مانند ناتوانی های یادگیری، اختلال کمبود توجه) و یا محیط های یادگیری مشکل زا (مانند فقدان الگوهای مناسب) بر اساس این تبیین مداخلاتی جهت قوت بخشیدن به مهارت های موجود که موجب پیشگیری از بزهکاری های آینده می شوند،‌تعیین می گردند. مراحل مداخله از طریق آموزش، تمرین مهارت ها، پسخوراند مربوط به انجام مهارت و اجرای طرح مداخله ای می باشد ( داردن و گازدا، ۱۹۹۶).

 

پژوهش های متعدد نشان داده است که مهارت های زندگی در زمینه های زیر اثر گذاشته است :

 

الف- افزایش سلامت روانی وجسمانی :

 

۱-تقویت اعتماد به نفس و احترام به خود (خود ارزشمندی )

 

۲-مقابله با فشارهای اجتماعی و روانی

 

۳-کمک به تقویت و ارتباطات بین فردی دوستانه

 

۴-افزایش سطح رفتارهای سالم و مفید اجتماعی

 

ب- پیشگیری از مشکلات روانی ، رفتاری و اجتماعی :

 

۱- کاهش مصرف سیگار و سوء مصرف مواد مخدر

 

۲- کاهش اضطراب و افسردگی

 

۳- کاهش آزار جسمانی دانش آموزان در محیط مدرسه و خانه

 

۴- کاهش تمایلات و افکار خودکشی

 

۵- کاهش افت تحصیلی (طارمیان ، ۱۳۷۸) .

 

یکی از مولفه های اساسی آموزش مهارت های زندگی ، بحث های گروهی است . بحث های گروهی موجب می شود که دانش آموزان استعدادها و توانایی های فردی خود را کشف کنند در ضمن از طریق مشکل گشایی گروهی راه حل هایی را برای مشکلات زندگی روزمره تجربه          می کنند . حتی در این روش دانش آموزان احساس می کنند که مورد پذیرش همسالانشان هستند . از جمله تاثیرات مثبت دیگر گروهی افزایش توانایی خود رهبری ، خود کنترلی ، توانایی تصمیم گیری ، خوداثر بخشی ، منبع کنترل درونی و شایستگی های رفتاری اجتماعی دانش آموزان            می باشد( میلرو نان[۱۰] ، ۲۰۰۱) .

 

در مطالعه ای نیز که توسط کلینگمن (۱۹۹۸) انجام گرفت اهمیت مهارت های زندگی در             زمینه هایی مانند برقراری ارتباط صمیمانه ، مسائل تحصیلی و شغلی ، رفتارهای خود تخریبی ، چاقی ، زندگی اجتماعی و بهداشت ، توسط نوجوانان دانش آموز ، اثر بخش تلقی گردید . در واقع این موارد ، نگرانی های آنان بود که امید داشتند از طریق آموزش مهارت های زندگی کمبودها و نقص ها جبران شوند و به پیشرفت نائل شوند.

 

 

آموزش مهارت های زندگی فرد را قادر می سازد تا دانش ها ، ارزش ها و نگرش ها را به توانایی های بالفعل تبدیل کند . مهارت های زندگی توانایی هایی است که فرد را قادر می سازد ، انگیزه و رفتار سالم داشته باشد و فرصت و میدان انجام چنین رفتارهایی را نیز ایجاد نماید . آموختن و به کارگیری مهارت های زندگی ، بر احساس فرد از خود و دیگران ، به اندازه ادراک دیگران از وی اثر می گذارد . مهارت های زندگی بر ادارک فرد از کفایت خود و اعتماد به نفس و عزت نفس اثر دارد .

 

و بنابراین نقش مهمی در سلامت روان دارد . همراه با افزایش سطح بهداشت روان ، انگیزه فرد در مراقبت از خود و دیگران ، پیشگیری از بیماریهای روانی ، پیشگیری از مشکلات بهداشتی و مشکلات رفتاری افزایش می یابد (سازمان بهداشت جهانی ، ترجمه نوری قاسم آبادی و محمد خانی ، ۱۳۷۷) .

 

جدول (۲-۱) نقش برنامه مهارت های زندگی را در پیشگیری اولیه نشان می دهد .

 

 

 

 

یادگیری و دانش

 

 

یادگیری و تمرین مهارتهای زندگی

 

 

پیشگیری از مشکلات بهداشتی ، روانی جامعه

 

 

رفتارهای مثبت و سالم

 

 

تقویت ها یا تغییرهای نگرشی ، ارزشی و رفتاری

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل(۲-۱): اثرات اجرای برنامه آموزش مهارت های زندگی را بر روی فرد و جامعه نشان می دهد .

 

 

 

 

– ایجاد دانش     – تغییر نگرش   – بهبود سطح بهداشت روان   – تمایلات رفتاری مثبت   – بهبود توانایی های روانی – اجتماعی

آثار کوتاه مدت 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

– بهبود فضای کلاسی     – بهبود رفتارهای مدرسه   – بهبود روابط بین شاگردان و بهبود روابط شاگرد و معلمان   – بهبود عملکرد تحصیلی   – بهبود حضور در مدرسه   – ایجاد تغییرات معنی دار در رفتار سلامت و رفتارهای اجتماعی

 

 

 

 

 

 

آثار میان مدت

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

– ایجاد تغییرات معنی دار در رفتار سلامت و رفتارهای اجتماعی     – بهبود روابط بین شاگردان و بهبود روابط شاگردان و معلمان   – نگهداری و تغییرات ایجاد شده در طی زمان   (طارمیان و همکاران ، ۱۳۷۸)

آثار بلند مدت

 

 

 

 

 

[۱] – Brooks

 

[۲] – Darden & Gazda

 

۱-Pentz

 

۲-Zubin

 

۳-Gonzalez

 

۴-Olweus

 

۵-Prutzman

 

۶-Thereza

 

۷-Kim

 

[۱۰] – Miller & Nunn