باس و پری (۱۹۹۲) سه صفت را به عنوان مولفه های تشکیل دهنده مزاج مشخص کردند. نخست هیجان پذیری که همان شدت واکنش های هیجانی است. دامنه ی این بعد از فقدان خویشتنداری واکنش تا واکنش های بسیار شدید و تحریک شده گسترده شده است. صفت دوم فعالیت است که سرعت و قدرت دو جزء اصلی آن است. از این لحاظ افراد از خواب آلودگی تا مانیا متفاوت اند. صفت سوم جمع پذیری است و به ترجیح فرد برای با دیگران بودن یا تنها بودن اطلاق می شود (رایس، ۱۳۸۲، ترجمه فروغان، ۱۳۸۷). در تقسیم بندی دیگر توماس و جس (۱۹۷۷، به نقل از یزد خواستی، ۱۳۸۹) نه مولفه ی زیر را برای مزاج شناسایی کردند:

 

 

 

 

۱- سطح فعالیت[۱]

 

فعالیت: میزان انرژی که به صورت حرکت نشان داده شود.

 

الف) عامل ریسک پذیری فعالیت:

 

1. اگر فعالیت زیاد باشد؛ مداخله کردن در فعالیت های اجتماعی و انجام وظایف ممکن است با بیش فعالی اشتباه شود. حال آنکه بیش فعالی فقط با فعالیت زیاد مشخص نمی شود بلکه شامل فعالیت آشفته و سازمان نیافته و بی هدف نیز می باشد.

 

 

1. اگر فعالیت کم باشد؛ فرد برای انجام وظایف کند و سست و بی حال به نظر می آید.

ب) عامل حمایت کننده فعالی:

 

1. اگر فعالیت زیاد باشد؛ فرد نیرومند است، در محیط اطراف به سیاحت می پردازد و حتی در محیط خسته کننده هم باعث تحریک خود می شود.

 

1. اگر فعالیت کم باشد؛ در شرایط محدود باعث مزاحمت کم می شود (مزاحمت و دخالت کمی ایجاد می کند).

۲- قابلیت پیش بینی ( ریتم دار بودن)[۲]

 

قابلیت پیش بینی: رفتار و اعمال دارای ریتم و نظم خاصی بوده به طوری که قابل پیش بینی باشند.

 

الف) عامل ریسک پذیری قابلیت پیش بینی:

 

1. اگر ریتم دار بودن زیاد باشد؛ اگر محیط نتواند نیازهای برنامه ریزی شده را پیش بینی و برآورده کند ممکن است مشکلاتی ایجاد شود.

 

1. اگر ریتم دار بودن کم باشد؛ در مورد نیازهای غیر قابل پیش بینی نگرانی ایجاد می شود.

ب) عامل حمایت کننده قابلیت پیش بینی:

 

1. اگر ریتم دار بودن بالا باشد؛ برای مراقبت کمتر شگفت انگیز است (کمتر باعث تعجب مراقب می شود).

 

1. اگر ریتم دار بودن پایین باشد؛ با بی نظمی در مراقبت، اختلال در آسایش کودک ایجاد نمی شود چون کودک خیلی حساسیت به بی نظمی ندارد و توازن کمی در کودک وجود دارد.

۳- نزدیک شدن یا کناره گیری از محرک های جدید[۳]

 

نزدیک شدن یا کناره گیری از محرک های جدید؛ واکنش فرد نسبت به محرک های جدید را نشان می دهد.

 

الف) عامل ریسک پذیری نزدیک شدن یا کناره گیری:

 

1. اگر نزدیک شدن یا کناره گیری زیاد باشد؛ اگر پذیرش عوامل منفی، خیلی سریع صورت گیرد در محیط خطرناک باعث خطر می شود.

 

1. اگر نزدیک شدن یا کناره گیری کم باشد؛ پذیرفتن تغییر و دگرگونی کند است و ازتجارب مفید اجتناب می کند.

ب) عامل حمایت کننده نزدیک شدن یا کناره گیری:

 

1. اگر نزدیک شدن یا کناره گیری بالا باشد؛ یک تناسب سریع در موقعیت مثبت ایجاد می کند.

 

1. اگر نزدیک شدن یا کناره گیری پایین باشد؛ مثل غریبه ای در یک شهر در موقعیت خطرناک احتیاج به محافظت دارد.

۴- سازش پذیری[۴]

 

سازش پذیری میزان سازش فرد با تغییر را نشان می دهد.

 

الف) عامل ریسک پذیری سازگاری:

 

۱٫اگر سازگاری زیاد باشد: به علت تاثیرات منفی مرکب در محیط،همچون ارزش های ضد اجتماعی گروه همسالان فرد در معرض خطر می باشد.

 

2. اگر سازگاری کم باشد؛ برای سازگاری لازم ب نیازهای محیطی بیش از اندازه درگیر می شود و این درگیری باعث فشار روانی می شود.

 

 

ب) عامل حمایت کننده سازگاری:

 

1. اگر سازگاری زیاد باشد؛ پذیرش عوامل مثبت سریعتر اتفاق می افتد و بیشتر با سرپرست هماهنگ می شود.

 

1. اگر سازگاری کم باشد؛ در مقابل پذیرش تاثیرات منفی از فرد محافظت می کند.

۵- شدت بیان خلق[۵]

 

شدت بیان خلق: شدت پاسخگویی را نشان می دهد.

 

[۱]- Activity

 

[۲]- Predictability

 

[۳]- approach or separatism new stimalus

 

[۴]- adaptabilitly

 

[۵]- strongly expressed mood