هرست شکل ها

شکل                                                                                                                                            صفحه

(1-2) مدل نظری اعتماد در سطح خرد …………………………………………………………….. …..  37

(2-2) مدل نظری اعتماد در سطح میانه……………………………………………………………… …..  40

(3-2) مدل نظری کارکرد رسانه در نظریه مک کوایل…………………………………………… …..  42

(4-2) مدل نظری کارکرد رسانه در ایجاد اعتماد اجتماعی…………………………………….. …..  43

(5-2) مدل نظری تلفیق دیدگاه های اعتماد اجتماعی…………………………………………….. …..  44

(6-2) تاثیر رسانه بر اعتماد در دیدگاه پوتنام………………………………………………………. …..  49

(7-2) مدل نظری عوامل موثر بر اعتماد مخاطبان به رسانه…………………………………….. …..  64

(8-2) مدل تحلیلی تحقیق ……………………………………………………………………………… …..  67

چکیده

هدف از پژوهش حاضر بررسی و سنجش کارکرد سریالهای تلویزیونی تولید شده در سال1390-1389 و برخی متغیرهای مرتبط با آن، در سطح دانشجویان و اساتید ایرانی دانشکدۀ صدا و سیما بود. در مبانی نظری، از تلفیق نظریات مختلف در مبحث اعتماد و همچنین حوزه رسانه، چارچوب نظری تدوین و با بهره گیری از آن، مدل تحلیلی و فرضیات این مطالعه طراحی شدند. فرضیه ها مبتنی بر کارکرد مطلوب رسانه ملّی و موفقیت آن در افزایش اعتماد مخاطبین با پخش سریال های تلویزیونی به همراه تأثیر احتمالی عوامل غیررسانه ای (برون سازمانی) و عوامل رسانه ای (درون سازمانی) بر میزان اعتبار رسانه در نزد مخاطب و در نتیجه اعتماد آنها به رسانه تنظیم شد. روش از نوع زمینه یابی یا پیمایش بود و برای ابزار پژوهش، پرسشنامۀ حضوری محقق ساخته ای طراحی شد که طی یک پیش آزمون، مورد اعتباریابی و پایایی سنجی قرار گرفت و به وسیلۀ آن داده ها گردآوری شد. حجم نمونه با بهره گیری از جدول تعیین حجم نمونه مورگان، حدود 265 نفر(شامل 66 نفر اساتید و 199 نفر دانشجو) از جامعۀ آماری برآورد شد، و با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب شدند. یافته ها نشان داد که؛ میزان مطلوبیت کارکرد سریالهای پخش شده از تلویزیون در سال 90-1389 و کارکرد آنها در افزایش اعتماد مخاطب به رسانه، از نظر اساتید و دانشجویان کم و رو به متوسط بوده است. همچنین متغیرهای جنسیت، سطح تحصیلات و رشته تحصیلی نمی توانستند پیش بینی کننده های معنی داری برای اعتماد مخاطب به رسانه باشند. از نظر اساتید، عینیت و موثق و معتبر بودن و از نظر دانشجویان، عوامل رسانه ای مانند صداقت، موثق و معتبر بودن، عینیت، بی طرفی، جامعیت، همگن سازی، جذابیت و انگیزه، قابلیت اعتماد پیش بینی کننده های معناداری برای اعتماد مخاطب به رسانه را نشان دادند. یافته ها نشان داد که بین سن و همچنین بین اکثریت عوامل رسانه ای و افزایش اعتماد به رسانه رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و از آنجایی که از نظر اساتید و دانشجویان رابطه بین مطلوبیت و همینطور موفقیت کارکرد سریالها با افزایش اعتماد مخاطب به رسانه کم و رو به متوسط بوده است، لذا نمی توان بین این متغیرها رابطه مثبتی قائل بود. در استنتاج نهایی، الگوی نظری مطروح در ارتباط با نقش متغیرهای مطروح در اعتماد به رسانه مورد بازبینی و بررسی قرار گرفت و به لحاظ نظری بحث و تفسیر شد.

واژگان کلیدی: رسانه، کارکرد، اعتماد، مخاطب.

 فصل اول

کلیات تحقیق:

مقدمه

بیان مسئله

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهداف پژوهش

مقدمه
تلویزیون به عنوان یکی از رسانه های جمعی مهم، با وجود عمر نه چندان طولانی توانسته است در بسیاری از مناطق جهان خود را معرفی و با توجه به تحولاتی که از نظر علمی و فناوری در جهان پدید آمده است، هر روز گستره خود را وسیع تر کند. با توجه به توانایی های زیادی که این رسانه دارد، توانسته است به صورت های گوناگون حیات بشری را در حوزه های مختلفی مانند اقتصاد، فرهنگ و امنیت اجتماعی تحت تاثیر قرار دهد (شاه محمدی،184:1389). بسیاری از نظام ها تلاش می کنند با در اختیار گرفتن و جهت دهی به رسانه، در جهت تحکیم و تثبیت خود یاری بجویند؛ بنابراین یک رسانه برای حضور همیشگی خود نیاز به مخاطب و البته اعتماد او دارد (حیاتی، 6:1388).

در بستر تعاملات و کنش های گروهی، اعتماد به منزله یک مکانیسم اجتماعی با کارکردهای متعدد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و روانشناسی خود نقش مهمی را در این زمینه ایفا می کند. در واقع زندگی انسان بدون احساس اعتماد به خود، اعتماد به آینده و اعتماد به جهان پیرامون خود همراه با اضطراب و کشمکش تحمل ناپذیری است که ممکن است باعث از هم پاشیدگی فرد و نابودی وی شود. اعتماد، رشد انسان و شکوفایی استعدادها و توانایی او را تسهیل می کند و رابطه او را با دیگران به رابطه ای خلاق و شکوفا تبدیل می سازد تا فرد بتواند آرامش، امنیت، آزادی و استقلال را در کنار دیگران تجربه کند (قدیمی،90:1386).

در پژوهش حاضر رابطه بین سریالهای سیمای جمهوری اسلامی ایران و اعتماد مخاطب به رسانه مورد نظر محقق است و این نکته مورد بررسی قرار می گیرد که کارکرد سریالهای تولید و پخش شده سیما در سال 1390-1389 از نظر اساتید و دانشجویان دانشکده صداوسیما در افزایش اعتماد مخاطب به رسانه ملی در ایران چگونه است.

2-1- بیان مسئله

تلویزیون از جمله وسایل ارتباط جمعی[1] است که به سبب فراگیری و وسعتی که دارد از اهمیت فراوانی برخوردار است، چنانکه برنامه های این وسیله مهم ارتباط جمعی، بر بینندگان و مخاطبین اثر عمیقی می نهد که البته نوع اثر و میزان اثر گذاری آن یکسان نبوده و به عوامل گوناگون بستگی دارد که می توان به ساختار و نظام تلویزیون در هر جامعه که متاثر از ویژگی های ساختار نظام اجتماعی آن جامعه است اشاره نمود. از جمله وظیفه مهم تلویزیون و برنامه هایی که تولید و پخش می شوند افزایش اعتماد و به عبارتی مخاطب سازی است و اگر بتواند بخوبی به ایفای این وظایف خود بپردازد، در آن صورت می توان گفت تلویزیون در به انجام رساندن رسالت و اهداف خود موفق بوده است.

امروزه به دلایلی فناورانه شاهد گسترش رسانه های جدید دیداری و شنیداری و آغاز عصر ارتباطات چندرسانه ای پلورالیستی هستیم. به دلیل دیجیتالی شدن ارتباطات و به خصوص توسعه تکنولوژی ماهواره و پخش برنامه های تلویزیونی از طریق فناوری ماهواره ای، جذب، نگهداری و افزایش مخاطب تلویزیونی به امری نگران کننده و مهم و جدی تبدیل شده است. در چنین شرایطی دست اندرکاران رسانه ها همواره در پی فراهم کردن شرایطی هستند تا مخاطبان به پیامهای تولید شده توسط آنها بی اعتنا و بی اعتماد نگردند؛ چرا که اعتماد مردم به یک رسانه موجب توجه بیشتر مخاطبان به آن رسانه و زمینه سازی جهت تحقق اهداف مورد نظر آن رسانه در جامعه می شود؛ عواملی که تضمین کننده حیات و موفقیت رسانه ها است. (علیزاده،6:1389).

به بیان دیگر در عصری که بدلیل پیشرفت فناوری های رسانه ای و ظهور شبکه های ماهواره ای و اینترنتی فراوان (افزایش منابع فرستنده) و گرم شدن بازار رقابت، امکان انتخاب بیشتری برای مخاطبان رسانه ها فراهم شده، رسانه ای می تواند ادامه حیات بدهد که ضمن پاسخ به نیازمندی ها و خواسته های مخاطبان و ارزش های آنها اعتماد و اطمینان مخاطبان بیشتری را به خود جلب کند؛ مخاطبانی که امروزه با ویژگی هایی چون متنوع بودن، فعال بودن و گزینشی عمل کردن، از مخاطبان گذشته متمایز می شوند. گسترش، تنوع و بسط فعالیتهای یک رسانه صرفاً در شرایطی موثر واقع خواهد شد که اعتماد به آن رسانه به عنوان پیش شرط این اقدامات از قبل به وجود آمده باشد یا لااقل ضمن فعالیت رسانه به وجود بیاید و مستمراً افزایش یابد. در واقع اعتماد مخاطب به رسانه بزرگترین سرمایه و ابزار آن رسانه است که مبتنی بر آن می تواند به تداوم هستی خویش امیدوار باشد. ریزش مخاطب به تدریج منجر به سقوط هویت و هستی یک رسانه می شود؛ بنابراین جلب و حفظ اعتماد مخاطب، شرط موفقیت هر رسانه است (همان،5).

پس با توجه به موارد مذکور امروزه اعتماد به رسانه یکی از مهمترین دغدغه های فکری مسئولان رسانه تبدیل شده و تاثیر بسیار آن بر مخاطب اصلی پذیرفته شده است. مهمترین بحث در زمینه اعتماد میزان اطلاع رسانی و درستی و نادرستی پیامی است که رسانه پخش می کند. درستی اخبار رسانه ها موجب جلب نظر مخاطبان می شود و در نتیجه اعتماد آنان به رسانه را در پی خواهد داشت و هر چه میزان اعتماد مخاطبان به رسانه بیشتر باشد میزان اثرگذاری و آگاهی بخشی آن بیشتر خواهد بود(شاه محمدی، 185:1389).

به جرات می توان گفت که برای هیچ رسانه ای به اندازه تلویزیون، مخاطب مهم نیست از این رو می کوشد سلایق و علاقه های گوناگون مخاطبانش را پاسخگو باشد و این موضوع در راستای کارآمدی رسانه بسیار مورد توجه است تا بتواند ارتباطی دو سویه میان مخاطبان و تلویزیون بر قرار نماید (حیاتی،7:1388).

به همین منظور حفظ مخاطب و جلب اعتماد آنها نیازمند ایفای نقش های پویا در رسانه است. عموماً در زمینه کارکرد باید گفت که وسایل ارتباط جمعی دارای کارکردهای گوناگون زیر در جامعه هستند.

الف) نقش تفریحی[2]: بطور معمول وسایل ارتباط جمعی اوقات فراغت آدمیان را پر می کنند. جزیی از کارکرد وسایل ارتباطی صرفاً تفریح و تفنن انسانهاست تا از آنان موجوداتی توانا و خلاق برای کار به بار آورد (صداقتی فرد،133:1388 به نقل از ساروخانی، 1368).

ب) نقش خبری[3]: از طریق رسانه ها، اطلاعات و اخبار گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، زیستی، و غیره از هر نقطه جهان به سرعت به سایر نقاط ارسال یا پخش می گردد.

.ج) نقش آموزشی[4]: رسانه های مختلف و در صدر آنها تلویزیون و رادیو می تواند کارکرد آموزشی بس وسیعی داشته باشند، به طوری که به صورت آشکاری اهداف آموزشی نظام آموزش و پرورش را با پخش برنامه های یاد دهی دروس برای دانش آموزان و دانشجویان تحقق بخشد.

د) نقش همگن سازی[5]: وسایل ارتباط جمعی با اثری مشترک بر افراد جامعه، به نوعی توده مردم را به لحاظ فرهنگی شبیه می سازند و در سطح جهانی بخشی از مفهوم جهانی شدن در همین معنا، یعنی همگن سازی جهانی الگوهای زندگی، علایق و سلایق و انتظارات به کار می رود.

ه) نقش تحول فرهنگی[6]: رسانه ها اثرات مثبتی را در ارتقای سطح فرهنگ و آگاهی های عمومی مردم می توانند ایفا نمایند. بسیاری از برنامه های آموزشی به صورت آشکار و برنامه های تفریحی از قبیل سریال های تلویزیونی با هدف اشاعه چنین کارکردی تولید می شوند. (صداقتی فرد،133:1388)

همچنین برخی معتقدند که یکی دیگر از کارکرد های رسانه های جمعی، نظارت بر محیط است. افراد به واسطه اطلاعات دریافتی از رسانه به ارزیابی محیط پیرامون خود می پردازند. یکی از مهم ترین این تصورات که گربنر[7] در نظریه کاشت رسانه ای از آن به عنوان یکی از بارزترین اثرات رسانه یاد کرده است، احساس امنیت و یا ناامنی است و این احساس با اعتماد رابطه دارد. اطلاعات دریافتی از رسانه های جمعی ما را در ارزیابی شرایط موجود تصمیم گیری و ارضای حس کنجکاوی یاری می کند. همین امر یکی از علل اصلی تحرک روانی و یا به قول فیسک[8] تحرک ذهنی می شود. حاصل این تحرک روانی، افزایش مبادله و تعامل بین افراد و در نتیجه عام گرایی در نگاه پارسونزی و کمک به شکل گیری جامعه مدنی در قالب مفهوم گسترده عمومی از نگاه هابرماسی است که در کل نقش اعتماد اجتماعی در بین افراد دارد (علیزاده، 15:1389). کارکرد دیگر رسانه های ارتباط جمعی، ایجاد همبستگی اجتماعی است. همبستگی اجتماعی منشأ روابط عاطفی، تعهد عام و اعتماد اجتماعی است (چلبی،1375 :101).