ارکان مسئولیت مدنی
برای تحقق مسئولیت مدنی ۳ رکن یا شرط اساسی ضروری است که در صورت فقدان یکی از این سه عنصر مسئولیت مدنی منتفی می شود عناصر مسئولیت مدنی عبارت است از :[۱]
- ضرر
- فعل و عمل زیان بار
- رابطه سببیت بین عمل زیان بار و ضرر وارده
گفتار اول: ضرر
بند اول ) تعریف ضرر: هر چند که ارائه تعریف جامع و کامل از بعضی موضوعات حقوقی بسیار دشوار است ولی برای نزدیک شدن ذهن به درک مفهوم ضرر می توان گفت:
ضرر عبارت است از هر کاستی و نقصانی که بر مال و حقوق مالی یا جسم یا حیثیت و شهرت یا عواطف شخص به طور ناروا و ناخواسته از طرف دیگری وارد شود
جناب آقای دکتر کاتوزیان در کتاب حقوق مدنی خود در باب ضمان قهری و مسئولیت مدنی درباره ضرر اینگونه نوشته اند که در هر جا که نقص در اموال ایجاد شود یا منفعت مسلمی از دست برود یا به سلامت و حیثیت و عواطف شخص لطمه ای وارد آید می گویند ضرری به بار آمده است.
تعریف نخست نسبتاً با تعریفی که بعضی از فقها ضرر را مطلق نقصان یا کاستی در نقص یا عضو یا مال و حیثیت تعریف کرده اند مشابهت و نزدیکی دارد. ولی تفاوت عمده آن در این است که در این تعریف مطلق نقصان ضرر تعریف نشده است بلکه نقصانی ضرر محسوب شده که غیر ارادی و تحمیلی باشد.
بنابراین به نظر می رسد ضرر مفهوم انحراف به کاستی و نقصانی دارد که به طور ناروا و ناخواسته بر شخص تحمیل گردد و موارد نقصان ارادی مانند حبه را شامل نگردد.
بند دوم ) وجود ضرر:ورود ضرر و زیان یکی از ارکان شرایط اساسی مسئولیت مدنی است زیرا موضوع مسئولیت مدنی جبران ضرر ناروا است و تا زمانیکه ضرری محقق نشود موضوعی برای جبران وجود ندارد و در نتیجه مسئولیت مدنی منتفی به انتفاء موضوع است.
بند سوم ) انواع ضرر:ضرر را به وصف متعلق آن می توان به ۳ دسته تقسیم کرد و مراد از متعلق ضرر چیزی است که موضوع کاستی یا نقصان وارد می شود در زیر به توضیح هر یک از این سه قسم می پردازیم.
الف )ضرر مالی یا مادی: زیانی است که در نتیجه از بین رفتن اعیان اموال یا کاهش از رشد اموال و مالکیت معنوی یا از بین رفتن منفعت و حق مشروع اشخاص به آنها می رسد. به عبارت دیگر هر کاستی و نقصانی است که بر مال یا حقوق مالی شخص برخلاف میل و اراده او توسط دیگری وارد شود. مثلاً آتش زدن اتومبیل دیگری صدمه رساندن به نام و شهرت تجارتی یک کارخانه و …
ب ) زیان معنوی:ضرر معنوی عبارت است از هر کاستی و نقصانی که بر حقوق غیر مالی و بعد غیر مادی یا معنوی شخص وارد شود بعضی از ضررهای معنوی ممکن است منتفی به ورود ضرر مادی شود زیانهای معنوی را نیز به دو گروه تقسیم می کند:
زیانهای وارد به حیثیت و شهرت و به طور خلاصه آنچه در زبان عرف سرمایه یا دارایی معنوی شخص است و لطمه به عواطف و ایجاد تألم و تأسف روحی که شخص با از دست دادن عزیزان خود می بیند
ج)ضرر جسمی:عبارت است از هر نوع کاستی و نقصانی است که بر تمامیت جسمی وارد می شود. و مخصوص شخص حقیقی است چون شخص حقوقی وجود واقعی ندارد و وجود آن اعتباری است.
بند چهارم: ضرر قابل جبران:
در زندگی اجتماعی سود و زیان به هم آمیخته است هر کس نفعی می برد به گونه ای باعث ضرر دیگران می شود ولی همه این ضررها ایجاد مسئولیت نمی کند بسیاری از خسارات لازمه زندگی اجتماعی است مثلاً اگر شما کالای محدودی که به حراج گذاشته شده است زودتر از دیگران بخرید به ضرر دیگران اقدام کرده اید ولی عرف آن را ضرر نمی داند بدیهی است که هر نوع ادعایی که زیان دیده داشته باشد نمی تواند موجب مسئولیت مدنی دیگری شود و او را ملزم به جبران ضرر وارده کند بلکه برای اینکه زیان دیده بتواند خواستار جبران ضرر وارده شود خواسته وی باید دارای شرایطی باشد که مورد بررسی قرار می گیرد.
الف- مسلم بودن: یکی از شرایط ضرر قابل جبران این است که ضرر مذکور مسلم و قطعی باشد مراد از مسلم بودن این نیست که ضرر فعلاً وجود داشته باشد و همزمان با وقوع فعل زیانبار در عالم خارج محقق شود بلکه مراد این است که عرف عقلاء در تحقق ضرر ولو در آینده شک و شبهه ای نداشته باشند و تحقق ضرر را احتمالی نکنند. به عنوان مثال کارگری که در حادثه ای صدمه دیده و پزشکان نظر داده اند که او تا دو ماه نمی تواند مشغول به کار شود خسارت ناشی از ، از دست دادن نیروی کار دو ماه آینده مسلم و حتمی است .[۲]
حال برای مشخص شدن ضرر مسلم از ضرر احتمالی و موهوم به بعضی از انواع ضرر از این حیث اشاره می کنیم.
- ضرر بالفعل یا حال: زیان از لحاظ ضعف زمانی وقوع و تحقق به دو نوع حال و آینده تقسیم می شود مراد از ضرر بالفعل یا حال ضرری است که در زمان تقاضای جبران خسارت زیان دیده بر او در عالم خارج واقع شده و او خسارت مذکور را تحمل نموده است مانند اینکه اتومبیل متعلق به زیان دیده را عامل فعل زیانبار تلف کرده و آن را از بین برده باشد
- ضرر آینده: ممکن است خسارت ناشی از فعل زیانبار از لحاظ ظرف زمانی هنوز واقع نشده باشد بلکه در آینده محقق شود ضرری است که در زمان رسیدگی پرونده وجود آن حتمی است ولی بعد از تحقق آن در عالم خارج در زمان آینده محقق می گردد مثلاً شخصی که در اثر تصادف عضوی از بدن او نیاز به جراحی دارد و پزشکان او را در نوبت جراحی ۶ ماه آینده قرار می دهند می تواند هزینه جراحی را از عامل فعل زیان بار دریافت نماید هر چند این ضرر در ۶ ماه آینده وارد می شود.
ب- مستقیم بودن ضرر :علاوه بر شرط فوق شرط دیگری که برای ضرر قابل جبران لازم است این است که آن، مستقیم و بدون واسطه از فعل زیانبار عامل ناشی شود. در صورتیکه ضرر وارده ارتباط مستقیم سببی با فعل زیانبار نداشته باشد نمی توان جبران چنین ضرری را درخوست نمود.
در حقوق ایران در م ۷۲۸ق آیین دادرسی مدنی قدیم مستقیم بودن یا بلاواسطه بودن یکی از شرایط ضرر قابل جبران اعلام شده بودو با تغییر قانون مذکور در م۵۲۰ قانون جدید در این زمینه بحث شدهاست.[۳]
ج- قابل پیش بینی بودن ضرر: یکی دیگر از شرایطی که برای ضرر قابل جبران ابراز شده است لزوم قابل پیش بینی بودن آن در مسئولیت قراردادی در زمان انعقاد قرارداد و در مسئولیت مدنی در زمان وقوع فعل زیانبار توسط عامل آن یا عرف است
از لحاظ مقررات قانونی نیز می توان لزوم این شرط را از مواد ۳۵۲ و ۳۵۳ قانون مجازات اسلامی استنباط نمود. حقوقدانان لزوم این شرط را از م ۱۱۵۰ قانون مدنی فرانسه اقتباس کرده اند.
د- عدم جبران ضرر:یکی دیگر از شرایط ضرر قابل جبران این است که ضرر در زمان درخواست و مطالعه از طریق دیگری جبران نشده باشد لزوم این شرط به این جهت است که موضوع مسئولیت مدنی جبران خسارت وارده است و اگر خسارت و ضرر وارده به طریقی جبران گردد موضوع مسئولیت مدنی منتفی می شود.
[۱].علیرضا باریکلو،مسئولیت مدنی ،انتشارات میزان ، چاپ سوم ، تهران۱۳۸۹ ص۶۲
[۲].علیرضا باریکلو،مسئولیت مدنی ،انتشارات میزان ، چاپ سوم ، تهران۱۳۸۹ص۷۲
[۳].همان ص۸۰
لیست پایان نامه ها (فایل کامل موجود است) در مورد ازدواج و طلاق :
|
[چهارشنبه 1399-06-12] [ 01:37:00 ب.ظ ]
|
