«قطعنامه»۱ موسس یونپ آمده، چون نیاز فوری به ایجاد ترتیبات سازمانی دایم در چارچوب نظام سازمان ملل متحد برای حمایت و بهبود محیط زیست احساس می شد، (بیگ زاده،۷۳۶،۱۳۸۲) از این رو نخستین نهاد در سازمان ملل با اشتغال محیط زیست ایجاد شد.
| جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید. |
یونپ، اگرچه نام «برنامه» بر خود دارد، ولی یک سازمان بین المللی به شمار می آید. اگر چه غالب سازمان های بین المللی با توافق دولت ها در قالب یک معاهده ایجاد می شوند، ولی معدود سازمان هایی هستند که با تصمیم یک سازمان بین المللی در قالب یک قطعنامه تشکیل می شوند. نهاد های شبیه یونپ، که خود توسط سازمان بین المللی دیگری بوجود آمده اند را سازمان بین المللی فرعی می نامند.
یونپ دارای سه رکن می باشد. شورای اداری، که مرکب از ۵۸ کشور است و توسط مجمع عمومی برای یک دوره سه ساله انتخاب می شوند. دبیرخانه، که در نایروبی مستقر است و در راس آن مدیر اجرایی قرار دارد. او برای یک دوره چهار ساله انتخاب می شود. صندوق محیط زیست، که موجودی آن با مشارکت و پرداخت داوطلبانه تامین می شود. ۲
هدف های این سازمان را با توجه به بند دوم ماده (۱) سند موسس می توان به اختصار بر شمرد:
______________________________
۱ UN General Assembly; Res 2997(XXII) (1972)
۲ http:// www.unep.org
- ارتقا همکاری بین المللی در زمینه محیط زیست و در صورت لزوم توصیه راهبردهایی در این خصوص؛
- ارتقا رهنمود های کلی برای هدایت و هماهنگ کردن برنامه های محیط زیست، در چارچوب نظام سازمان ملل؛
- بررسی وضعیت محیط زیست جهانی؛
- تشویق مشارکت مجامع علمی و سایر مجامع حرفه ای، در جمع آوری، ارزیابی و مبادله دانش و اطلاعات مربوط به محیط زیست؛
- بررسی مستمر تاثیر راهبردها و اقدامات محیط زیستی ملی و بین المللی در کشورهای رو به توسعه. (بیگ زاده،۷۳۷،۱۳۸۲)
موضوعات زیست محیطی گسترده ای در قلمرو فعالیت یونپ جای می گیرد. فعالیت های یونپ درباره مدیریت منابع طبیعی و حمایت از محیط زیست به طور غیر مستقیم به حمایت و
حفاظت از محیط زیست تالاب ها سود می رساند.
یونپ با دبیرخانه های شماری از کنوانسیون های مرتبط با حفاظت از محیط زیست تالاب ها از جمله کنوانسیون رامسر، تنوع زیستی و بن همکاری مستمر دارد و برای این منظور بخش ویژه ای در دبیرخانه، راه اندازی شده است. به علاوه، یونپ به عنوان یک برنامه جهانی در چارچوب سازمان ملل متحد که به طور مستقیم و غیر مستقیم در بحث حفاظت از محیط زیست تالاب ها دارای نقش است، باید به نقش سازمان های بین المللی مردم نهاد که از جمله ترتیبات سازمانی هستند نیز اشاره داشت.
سازمان های غیر دولتی (NGOs)از متخصصان مربوطه و همچنین شهروندان و همچنین شهروندان علاقه مند ترکیب یافته اند. متخصصان سازمان های غیر دولتی می توانند به عنوان مشاورانی برای مقامات محیط زیستی و معلمانی در جهت آگاه سازی عموم مردم به کار گرفته شوند. سازمان های مردم نهاد بخشی از دولت به شمار نمی روند. بدین لحاظ، (NGOs) از منابع ارزشمند انسانی در جهت حفاظت از مناطق تالابی برخوردارند.
اصطلاح «سازمان های غیر دولتی» با تاسیس سازمان ملل متحد در ۱۹۴۵ بر اساس مقررات ماده ۷۱ فصل ۱۰ منشور ملل متحد به منظور نقش مشورتی برای سازمان های بین الدولی و همچنین دولت های عضو به کار گرفته شد. تعریف سازمان بین المللی غیر دولتی نخستین بار در قطعنامه (X) 288 در ۲۷ فوریه ۱۹۵۰ ارائه گردید، که آن را به عنوان سازمان بین المللی که بر اساس معاهده بین المللی تاسیس نگردیده است، تعریف کرده است. نقش مهم و حیاتی سازمان های غیر دولتی و سایر “گروه های تاثیر گذار” در امر توسعه پایدار بر اساس فصل ۲۷ دستور کار ۲۱، سازماندهی روابط بین سازمان ملل متحد و سازمان های غیر دولتی به رسمیت شناخته شده است. (irini&norazlina,2012,242)
کنوانسیون رامسر به عنوان کنوانسیونی منحصر به فرد در امر حفاظت از محیط زیست تالاب ها، با چهار سازمان های بین المللی غیر دولتی تعامل بسیار نزدیکی برقرار نموده است؛ این سازمان ها در قطعنامه ۱۹۹۹ وضعیت رسمی “سازمان های بین المللی همکار کنوانسیون” را یافتند. در قطعنامه سال ۲۰۰۵ طرف های معاهده رامسر، تایید نمودندکه IWMI( موسسه بین المللی مدیریت آب) واجد شرایط وضعیت سازمان بین المللی همکار کنوانسیون( مطرح در سال ۱۹۹۹) است و آن سازمان را به عنوان پنجمین همکار رسمی کنوانسیون پذیرفتند.
سازمان های بین المللی غیر دولتی همکار، کمک های ارزنده ای در سطح جهانی، منطقه ای، ملی و محلی برای اجرای هر چه بهتر کنوانسیون و دستور العمل صادره از سوی کنوانسیون فراهم می نمایند، به خصوص از طریق ارائه مشاوره های فنی، مساعدت های اجرایی عملیاتی و تامین مالی، که هم توسط ستادهای مرکزی آن ها و هم از طریق دفاتر ملی و منطقه ای و نیز نهاد های وابسته و شبکه های تخصصی آن ها میسر می گردد. شایان ذکر است که سازمان های مذکور مرتبا ً در کلیه جلسات کنفرانس دولت های عضو معاهده (COP) و کمیته دایمی به عنوان ناظر شرکت جسته و در پانل بررسی های علمی و فنی به صورت اعضای دایم فعالیت می نمایند. در ادامه به معرفی سازمان های بین المللی غیر دولتی که در امر حفاظت از محیط زیست تالاب ها دارای نقش هستند خواهیم پرداخت. ۱
- اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت: ۲این سازمان را می توان نسبت به سایر سازمان های فعال در امر حفاظت از محیط زیست تالاب ها دارای اهمیت بیشتری دانست، زیرا گسترده ترین و قدیمی ترین شبکه جهانی حفاظت از محیط زیست به شمار می رود.«اتحادیه جهانی حفاظت» در ۱۹۴۸ آغاز به کار کرد. در ابتدا نام آن «اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت» بود، اما در ۱۹۶۵ به «اتحادیه بین المللی حفاظت طبیعت و منابع طبیعی» و در ۱۹۹۰ به «اتحادیه جهانی حفاظت» تغییر نام داد.
______________________________
۱ http:// www.ramsar.org
۲ The International Union for Conservation of Nature (IUCN)
اگر چه در حال حاضر اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت نام دارد، اما همچنان از حروف اختصاری قدیم خود استفاده می کند. این سازمان بین المللی ترکیبی چندگانه دارد. ۸۲ دولت، ۱۱۱ نهاد دولتی و ۸۰۰ سازمان مردم نهاد و حدود ۱۰۰۰۰ متخصص در آن عضویت دارند. مقر آن گلاند سوییس است. ترکیب اعضای اتحادیه خاص و منحصر به فرد می باشد. اگرچه در آن تعداد ۸۲ دولت عضویت دارند، با این وجود سازمان بین الدولی محسوب نمی شود و باید آن را در زمره سازمان های مردم نهاد بین المللی جای داد. کمسیون حقوق بین الملل در نظر تفسیری خود در پیش نویس «مسئولیت سازمان های بین المللی» از این نهاد به عنوان سازمانی یاد می کند که در تعریف «سازمان بین المللی» مندرج در بند (الف) ماده آن نمی گنجد؛ در نتیجه از شمول مقررات کنوانسیون خارج است. علت هم آن است که اتحادیه جهانی حفاظت طبیعت، همان گونه که در ماده یک اساسنامه آن منعکس می باشد، بر اساس قانونی مدنی سوییس ایجاد شده است. با این وجود از جایگاه مهمی برخوردار است و در مقام عضو ناظر در سازمان ملل متحد و کمیته بین المللی صلیب سرخ عضویت دارد.
هدف اتحادیه حفاظت از گونه ها و اکوسیستم است. اتحادیه یک رکن عمومی به نام «کنگره جهانی حفاظت» دارد که هر چهار سال یکبار تشکیل و برنامه کاری سازمان را تصویب و اعضای شورایی اتحادیه را انتخاب می کند. «شورا» که مرکب از ۳۲ نفر است و اعضای آن از سوی کنگره انتخاب می شوند.
یکی از اقدامات این سازمان در طول فعالیت خود، تلاش برای تهیه موافقتنامه های بین المللی حفاظت از گونه ها و زیستگاه های حیات وحش است. اتحادیه جهانی حفاظت، نقش محوری در تنظیم کنوانسیون رامسر، کنوانسیون میراث جهانی، کنوانسیون بن، کنوانسیون تنوع زیستی داشته است.
اتحادیه در شماری از معاهدات مرتبط با حفاظت از تالاب ها به صورت رسمی حضور دارد. دبیرخانه کنوانسیون رامسر در اتحادیه مستقر است که به این ترتیب برای اجرای امور اداری آن معاهده، تسهیلات و خدمات مورد نیاز فراهم می شود.همچنین با کنوانسیون تنوع زیستی نیز از طریق کسب مقام مشاور، با کنفرانس اعضای کنوانسیون همکاری می کند.
- اتحادیه جهانی حفاظت از حیات پرندگان:۱ سازمانی است با مشارکت جهانی سازمان های حفاظتی که هدف آن حفاظت از پرندگان، سکونتگاه های آن ها و تنوع زیستی می باشد و در این راستا به دنبال همکاری جهت استفاده پایدار از منابع طبیعی می باشد. شرکای این سازمان در بیش از یکصد کشور و منطقه در جهان فعالیت می کنند.
- موسسه بین المللی مدیریت آب:۲این موسسه یکی از ۱۵ مراکز مطالعاتی مورد حمایت گروهی متشکل از ۶۰ دولت، انجمن های خصوصی و سازمان های بین المللی و منطقه ای است که مجموعاً تحت عنوان گروه مشاوران تحقیقات کشاورزی بین المللی (CGIAR) شناخته می شود. موسسه بین المللی مدیریت آب، سازمان غیر دولتی است که هدفش بهبود مدیریت اراضی و آبی برای غذا،معاش و طبیعت است.
- تالاب های بین المللی :۳تالاب های بین المللی، سازمانی بین المللی است که امر تقویت و ترمیم تالاب ها و منابع آن ها را برای انسان ها و تنوع زیستی به عهده گرفته است. این نهاد، سازمانی مستقل، غیرانتفاعی و جهانی است که از سوی اعضای آن که دولت ها و سازمان های غیردولتی سرتاسر جهان هستند، حمایت می شوند.
این اتحادیه به طور تقریبی دارای ۱۵۰ کارمند عضو، ۱۲ دفتر منطقه ای و ملی و تعدادی مراکز اجرای پروژه در سرتاسر جهان می باشد. همچنین از مشاوره های ۱۰۰۰ مشاور ویژه در موضوعات مختلف بهره می گیرد. نزدیم به ۱۵۰۰۰ داوطلب به WI از طریق ارائه اطلاعات بواسطه نظارت و کنترل بر روی میلیون ها پرندگان آبی مساعدت می نمایند. (irani&norazlina,2012,245)
در مجموع همان طور که ملاحظه شد، ترتیبات نهادی بین المللی حفاظت از اکوسیستم تالاب ها در یک مرکز یا سازمان بین الدولی متمرکز نشده اند و سازمان های فرعی و ترتیبات معاهده ایی، اعمال و اجرای تعهدات دولت ها را سامان داده و تضمیمن می نماید. مجموع ترتیبات معاهده ای و سازمانی اعم از بین الدولی و غیردولتی، با قواعد مرتبط، نظام بین المللی حفاظت از تالاب ها را تشکیل می دهند. شایان ذکر است، همان طور که در بخش تبیین تعهداتی دولت ها بر اساس کنوانسیون های مربوطه گفته شد، کنوانسیون های مربوطه از این سازوکارها بهره مندند.
______________________________
۱ BirdLife International (formerly ICBP)
۲ International Water management Institute (IWMI)
۳ Wetlands International
بخش چهارم: شیوه ها و تکنیک های حقوقی بین المللی حفاظت از محیط زیست تالاب ها
در گفتار پیش رو از تکنیک ها و روش هایی صحبت خواهد گردید، که در بحث حفاظت از محیط زیست تالاب ها امری لازم و ضروری است. لذا چرچوب حقوقی بین المللی مدیریت مناطق تالابی به موجب دستورالعمل های پیشنهاد شده از سوی کنوانسیون های مربوطه و ارزیابی آثار زیست محیطی به عنوان ابزاری در جهت مدیریت مناطق زیستی بررسی خواهد گردید. شیوه و تکنیک ها در واقع بخش فنی و مهندسی حفاظت از مناطق تالابی را در بر می گیرد، که البته این مباحث فنی و مهندسی، در بستر چارچوب حقوقی بین المللی تبیین گردیده است.
مبحث اول: چارچوب حقوقی بین المللی مدیریت تالاب ها
یکی از موضوعات و مقوله های مورد بحث در نشست های دولت های عضو معاهدات مرتبط با حفاظت از تالاب ها مدیریت این مناطق آبی است. مدیریت مدیریت استفاده و بهره برداری از منابع طبیعی تالاب ها هدفی مهم و وظیفه ای پیچیده به شمار می رود. ایجاد ابزارهای مدیریتی به منظور استفاده پایدار از منابع تالابی چالشی مهم در آینده است . این امر بخصوص در پرتو رشد کسری منابع آب شیرین و نابودی زیستگاه های تالابی اهمیت بیشتری می یابد.
براین اساس در فصل پیش رو سعی گردیده مدیریت تالاب ها در چارچوب کنوانسیون رامسر به عنوان تنها کنوانسیون راجع تالاب ها و همچنین کنوانسیون تنوع زیستی تبیین گردد. مدیریت تالاب ها در کنوانسیون رامسر بواسطه قطعنامه ها، استراتژی ها و دستورالعمل هایی که از طریق ساختارها و تشکیلات کنوانسیون تنظیم می گردد مشخص گردیده است و در کنوانسیون تنوع زیستی رویکرد اکوسیستمی اتخاذ شده به عنوان مبنایی در جهت مدیریت تالاب ها کارآیی دارد.
گفتار اول : کنوانسیون رامسر و مدیریت تالاب ها بر اساس قطعنامه ها و دستورالعمل های آن
۱– ضرورت و اهمیت دستورالعمل طرح های مدیریتی تالاب ها و کنوانسیون رامسر
به منظور دستیابی به استفاده پایدار و عاقلانه از تالاب ها و همچنین حفظ خدمات اکوسیستمی آن ها و در نهایت پایداری این قلمرو آبی توسعه و اجرای دستورالعمل های طرح های مدیریتی لازم و ضروری است. باید اذعان داشت از آنجا که تالاب ها مناطقی پویا و متغییر به شمار می روند و پیوسته از عوامل انسانی و طبیعی تاثیر می پذیرند، به منظور حفظ کارکردها و ارزش های تالاب ها ضرورت وجود توافقی میان گروهی از مدیران، مالکان، ساکنان و سایر ذینفعان وجود دارد. دستورالعمل های طرح های مدیریتی مکانیسمی به منظور دستیابی به توافق را فراهم می آورد.
بر اساس ضرورت گفته شده، در پنجمین نشست دولت های عضو کنوانسیون رامسر (۱۹۹۳) «دستورالعمل های راجع به طرح مدیریتی برای سایت های رامسر و سایر تالاب ها» به عنوان ضمیمه ای بر قطعنامه ۵٫۷ اتخاذ گردید. در ادامه ابزارها و دستورالعمل هایی در ارتباط با اعمال و اجرای مدیریت تالاب ها توسط کنفرانس دولت های عضو کنوانسیون رامسر تصویب گردید، همچنین در جهت تحقق اهداف قطعنامه VII.12 ، هیات بازنگری علمی و فنی کنوانسیون رامسر (STTRP) ، کار گروهی را به منظور بازنگری و بررسی عده دستورالعمل های کنوانسیون در ارتباط با طرح های مدیریتی تاسیس نمود.
STRP اذعان داشت که بایستی نسبت به دستورالعمل طرح های مدیریتی که در پنجمین نشست دولت های عضو کنوانسیون اتخاذ گردیده بود، بازنگری جدی صورت گیرد، لذا دستورالعمل های جدید طرح مدیریتی برای سایت های رامسر و سایر تالاب ها به واسطه هشتمین نشست ((COP8 در قطعنامه VIII.14 تصویب گردید، که در نتیجه جایگزین دستورالعمل COP5 شد و دستورالعمل سابق را بسط و توسعه داد.
دستورالعمل های جدید که ایجاد و اجرای یک طرح مدیریتی را برای یک سایت رامسر یا سایر تالاب ها مورد شناسایی قرار می دهند، بخشی از یک طرح مدیریتی یکپارچه به شمار می روند، که به تعیین اهداف مدیریتی سایت؛ تعیین و تشخیص اقدامات مدیریتی لازم و ضروری به منظور دستیابی به اهداف ؛ تعیین عوامل موثر بر ویژگی های متنوع سایت از جمله شامل کارکردها؛ تبیین ضروریات نظارتی به منظور شناسایی تغییرات صورت گرفته در ویژگی های اکوسیستمی و میزان تاثیرگذاری بر مدیریت تالاب؛ اثبات داشتن کارآمدی و موثر بودن مدیریت؛ حفظ استمرار در مدیریت کارآمد و موثر؛ حل هرگونه تضاد در منافع ؛ کسب و حصول منابع مالی برای اعمال و اجرای مدیریت ؛ توانمندسازی ارتباط بین و در محدوده سایت ها، سازمان ها و ذینفعان؛ و تضمین تطابق با سیاست های بومی؛ ملی و بین المللی کمک و مساعدت می کنند. دستورالعمل ها همچنین بر اهمیت جدی شناسایی ویژگی های اجتماعی- اقتصادی و فرهنگی و کارکردهای تالاب ها و تضمین منافع ذینفعان و مشارکت اجتماعات محلی در مراحل اولیه اجرای طرح های مدیریتی تاکید دارد. همچنین دستورالعمل های طرح های مدیریتی نسبت به تمامی تالاب ها صرفنظر از اینکه در فهرست تالاب های با اهمیت بین المللی به ثبت رسیده یا نرسیده باشند، قابل اجراست.۱
۲ – نقش ها و کارکردهای طرح های مدیریتی تالاب ها
نقش ها و کارکردهای مهم طرح های مدیریتی تالاب ها در بحث حفاظت از محیط زیست این قلمرو آبی را بر اساس موارد ذیل می توان ارزیابی نمود:۲
- شناسایی اهداف مدیریت سایت تالابی
این نقش، نقش مهمی برای دستورالعمل های طرح های مدیریتی به شمار می رود. تبیین اهداف مدیریتی برای ویژگی های اکوسیستمی سایت و سایر ویژگی های مرتبط با ارزش ها و نقش های آن سایت تالابی از جمله ارزش های اجتماعی- اقتصادی، فرهنگی و آموزشی لازم و ضروری است. به عبارت دیگر، در نتیجه این نقش باید هدف از توسعه طرح های مدیریتی در سایت تالابی مورد نظر واضح و مشخص باشد.
- شناسایی عوامل موثر یا تاثیر گذار احتمالی بر ویژگی های اکوسیستمی
قابلیت دستیابی به استفاده عاقلانه و حراست از اهداف مدیریتی تالاب ها پیوسته بواسطه مجموعه عواملی مانند رویه ها، الزامات و تعهدات تحت تاثیر قرار خواهند گرفت. لازم و ضروری است که تمام عوامل مهم و تاثیرات آن ها بر روی سایت مورد نظر و به طور ویژه بر روی ویژگی های اکوسیستمی مورد لحاظ قرار گیرد. برای عوامل مهم، اجرای ارزیابی آثار زیست محیطی به عنوان بخشی از فرایند اجرای طرح مدیریتی لازم و ضروری است.
______________________________
۱ Ramsar Convention Secretariat. Managing Wetlands of International Importance and other Wetland sites, Ramsar handbooks for the Wise Use of Wetlands. ۴th edition, Gland , Switzerland, VoII 8, 2010, p,6.
۲ .Ibid, pp.22-24.
- حل تضاد ها و تعارضات
در بسیاری از سایت های تالابی تضاد منافع و مشکلاتی در شناسایی اولویت ها وجود خواهد داشت. بنابراین لازم و ضروری است که طرح های مدیریتی به عنوان اقدامی در جهت حل تضاد ها و ایجاد تعهداتی برای آینده تلقی گردند.
- تبیین و شناسایی شرایط نظارت و کنترل
یک نقش کنترل و نظارت در چارچوب طرح مدیریتی، ارزیابی تاثیر گذاری مدیریت سایت می باشد. لازم و ضروری است که حدود و میزان دسترسی به اهداف دانسته و تعیین گردد. بنابراین، نظارت و کنترل باید به عنوان عنصر اساسی طرح های مدیریتی تالاب ها دانسته شود. شناسایی و مدیریت تغییرات در ویژگی اکوسیستمی سایت باید تدبیر شود. ۱
- شناسایی و توصیف الزامات مدیریتی به منظور دستیابی به اهداف
در مواردی که حفاظت از گونه ها و زیستگاه ها اجتناب ناپذیر است، مدیریت سایت تالابی لازم و ضروری است. با ایجاد و اجرای طرح های مدیریتی، باید هزینه های اقدامات لازم و ضروری تبیین، توصیف و ارزیابی گردد.
- حفظ استمرار مدیریت موثر
استمرار مدیریت و کنترل موثر لازم و ضروری است. دستورالعمل های مدیریتی به منظور مقابله با میزان گسترده ای از عوامل گوناگون باید اتخاذ گردد. اگر چه، فرایند های مدیریتی در نتیجه شرایط مقتضی تغییر خواهد کرد، هدف مدیریت کم و بیش دارای ثبات خواهد بود. استمرار نظارت و کنترل دارای اهمیت است زیرا مدیریت دارای استمرار است.
- حصول منابع مالی طرح مدیریتی
طرح مدیریتی باید کم و کیف حصول منابع مالی مورد نیاز را تبیین نمایند و این امر باید
______________________________
۱ «در جهت اجرای بند ۲ ماده ۳، تغییر در ویژگی اکوسیستمی دستکاری ایجاد شده توسط انسان در عنصر، فرایند و یا خدمات/ منافع اکوسیستم است».
(Resolution IX.I Annex A)
شامل چگونگی فراهم آوردن جزئیات منابع مالی نیز باشد. این اطلاعات سپس می توانند به منظور حمایت و توجیه هزینه ها برای منابع مالی مورد استفاده قرار گیرند. اغلب این موضوع به خصوص برای کشورهای در حال توسعه دارای مشکلاتی است، اما شناسایی مکانیسم های مدیریت منابع مالی بوسیله طرح های مدیریتی لازم و ضروری است.
این مکانیسم ها می توانند شامل کسب درآمد از سایت از جمله از طریق توریسم، برداشت محصول، ماهگیری و یا ایجاد منابع تضمینی برای سایت تالابی یا سایر مکانیسم های مالی بلند مدت باشد. در بسیاری از موارد ارزیابی ظرفیت سازمان مسئول در اجرای طرح مدیریتی در فراهم کردن منابع مالی لازم و ضروری است. ۱
- فراهم سازی ارتباط بین و در محدوده سایت های تالابی، سازمان ها و ذینفعان
ارتباط و تعامل در محدوده سازمان ها و همچنین میان سازمان ها و اشخاص لازم و ضروری است. طرح ها و دستورالعمل های مدیریتی ابزاری در جهت اطلاع رسانی در یک ساختار سهل الوصول به شمار می آیند که دیگران از سایت، اهداف و فرایند مدیریتی آگاه می نمایند. طرح مدیریتی تالاب ها به منظور حفظ ویژگی های اکوسیستمی عمدتا ً به دسترسی اطلاعات بستگی دارد. عناصر و اجزای ارتباطات، آموزش و آگاهی عمومی طرح مدیریتی از ابتدا تا اجرای کامل باید به وضوح تبیین و مشخص گردد. ۲
- اثبات موثر و کافی بودن مدیریت
طرح های مدیریتی همواره باید در موقعیتی باشند که بتوانند استفاده مطلوب از منابع مالی و اینکه مدیریت موثر خواهد بود را اثبات نمایند. به عبارت دیگر، طرح های مدیریتی باید مبنای دارا بودن نفع اقتصادی را ارائه نمایند. همچنین ضرورت به رسمیت شناختن پاسخ گویی دارای اهمیت است.
- تضمین انطباق و هماهنگی با سایت های بومی، ملی و بین المللی
ضرورت شناسایی و انطباق طرح مدیریتی با خط مشی، استراتژی ها و مقررات وجود
______________________________
۱ برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به:
Section XVII of the Guidelines for the allocation and management of water for maintaining the ecological function of wetlands.
۲ see Resolution VII
یکی از نقش های طرح مدیریتی این است که با خط مشی های متفاوت ادغام شود. سیاست ملی تالاب ها و طرح ها و سیاست های ملی تنوع زیستی مرتبط بستر و چارچوبی برای توسعه طرح مدیریت یک سایت فراهم می نماید. ۱
به طور کلی طرح مدیریتی تالاب ها باید در معاضدت با اجرای خط مشی ملی تالاب ها و یا استراتژی ملی و تنوع زیستی و سایر خط مش ها و سیاست ها باشد.
۳ – مناطق و واحدهای تحت پوشش طرح هامی مدیریتی تالاب ها
به طور کلی، دستور العمل های طرح مدیریتی باید کل سایت تالابی را در بر گیرند. اما در مواردی سایت تالابی از بیش چند مناطق مجزا و نامتصل تشکیل یافته اند (مانند، تالاب های نامتصل در امتدادجلگه های سیلابی). در این موارد طرح های مدیریتی جداگانه برای هر کدام از مناطق ممکن است مناسب باشد. منتهای مراتب، مدیریت یک چنین سایت های باید بر اساس طرح های حمایتی یکپارچه صورت گیرد.
باید اشاره داشت که اغلب طرح های مدیریتی نباید به مرز های سایت محدود گردند، بلکه باید طرح را در مقیاس وسیعی ملاحظه نمود و به طور قابل توجهی نسبت به مناطق ساحلی و حوزه آبخیز که تالاب در آن قرار گرفت است نیز اعمال نمود، زیرا تالاب ممکن است ماهیتی فرامرزی داشته باشد. این امر دارای اهمیت است که طرح مدیریتی تالاب عوامل طبیعی و انسانی بیرونی و میزان تاثیرات آن بر روی منطقه تالابی را مورد لحاظ قرار دهد و همچنین این تضمین صورت گیرد که اهداف مدیریتی برای سایت مورد نظر در حد گسترده مورد لحاظ لحاظ قرار خواهد گرفت.
علاوه بر این، در مواردی یک سایت تالابی از وسعت زیادی برخوردار است برای پیشبرد اهداف مدیریتی، سایت مورد نظر را به مناطق متصل و هم مرز تقسیم می کنیم و طرح های مدیریتی مجزا را برای هریک از این مناطق توسعه خواهیم داد و در مراتب پیشرفته تر بر اساس یک طرح حمایتی سراسری اقدام خواهیم کرد.
______________________________
۱ برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به:
Ramsar Handbook No. 2, Guidelines for developing and implementing National Wetland policies.
البته باید گفت که طرح های یکپارچه مدیریتی مناطق تالابی مجزا و نامتصل باید مصارفی که از این مناطق صورت می گیرد و همچنین ویژگی های اکوسیستمی تالاب ها را مورد لحاظ و تضمین نمایند. در طرح های مدیریتی یکپارچه برخی از مقررات و ضوابطی که باید صرف نظر از نوع و هدف طرح در نظر گرفت به قرار ذیل می باشد:
- طرح های مدیریتی باید منافع ذینفعان منطقه تالابی از جمله، اجتماعات محلی و مردمان بومی را در نظر گیرد؛
- منطق و دلیل دقیق و جامعی برای اجرای طرح مدیریتی یکپارچه باید وجود داشته باشد و این مسئله به خصوص در زمانی که سایت تالابی، به مناطق مجزا تفکیک می گردد اهمیت فزاینده ای دارد؛
- شرحی دقیق و جامع از کارکردها و محدودیت های اعمال شده در محدوده قلمرویی که طرح اجرا می گردد، می بایست به عنوان بخشی از طرح مدیریتی ارائه گردد؛
- منطقه تالابی که طرح در آن اعمال می گردد، می بایست با یک اسم یا کد منحصر به فرد و یا حتی الامکان دارای معنا متمایز گردد. با این حال در مواردی، یک کد عددی ساده کفایت می کند؛
- نقشه ای که محدوده های طرح مدیریتی در مناطق تالابی را مشخص نماید باید آماده و ارائه گردد.۱
۴- شکل و چارچوب طرح های مدیریتی تالاب ها ۲
شکل و فرمت طرح مدیریتی تالاب ها که در دستورالعمل های کنوانسیون رامسر مورد توصیه قرار گرفته است، بایستی از پنج قسمت تشکیل یابد، که در واقع بازتابی از مراحل اساسی اجرای طرح مذکور می باشد. بخش های طرح مدیریتی عبارتند از:
______________________________
۱ برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به:
- Ramsar`s Guidelines for integrating wetland conservation and wise use into river basin management (Ramsar Handbook [9];
- The Principle and guidelines for incorporating wetland issues into integrated coastal zone management (ICZM) (Ramsar Handbook [12]);
- Guidelines for intenational cooperation under the Ramsar Convention on Wetlands(Ramsar Handbook [20]);
۲ Ramsar Convention Secretariat, op.cit, pp.33-55.
- بخش آغازین/ خط مشی ها ۱ تعریف و مفهوم شناسی ۲۳٫ ارزیابی ۳ ۴٫ اهداف ۴ ۵٫ طرح اجرایی (برنامه عمل ).۵
- بخش مقدماتی در بردارنده گزاره ای سیاسی دقیقی بوده که در مفهوم گسترده ای خط مشی ها و یا رویه های مراجع ملی، فراملی، محلی و یا سایر سازمان ها و نظام های مدیریتی سنتی از جمله نهادهای مردم نهاد، جوامع محلی یا صاحبان شخصی ساز و کارهای مدیریتی که با ایجاد و اجرای طرح مدیریتی در ارتباط هستند، را در بر دارد. بخش مقدماتی طرح های مدیریتی همچنین باید اقتضائات و تعهدات گسترده کنوانسیون رامسر که شامل حفظ ویژگی اکوسیستمی تالاب های موجود در فهرست تالاب های با اهمیت بین المللی، استفاده عاقلانه از تالاب ها، ایجاد ذخیره گاه های طبیعی در تالاب ها اعم از اینکه در فهرست تالاب های با اهمیت بین المللی باشند یا نباشد و همکاری بین المللی در مواردی که برای مدیریت سایت تالابی مناسب باشد، به طور ویژه در موارد اشتراک سیستم های تالابی و آبی را مورد توجه قرار دهند.
بخش تعریف و مفهوم شناسی طرح، قسمتی مهم از دستور العمل های طرح های مدیریتی به شمار می رود. این قسمت اطلاعاتی را به منظور نتیجه بخش بودن طرح ارائه می دهد. این بخش به طور اساسی ترکیب و تلفیقی از داده ها و اطلاعات موجود است. تعیین و شناسایی هر گونه کمبود و کسری داده و اطلاعات از کارکرد های کلیدی این بخش از دستورالعمل های مدیریتی تالاب ها است. بخش مذکور همچنین در بر دارنده اطلاعاتی راجع به ویژگی های بارز منطقه تالابی یا ویژگی سایت مورد نظر بوده، که این امر در ایجاد مقدمات و تنظیم اهداف مدیریتی کمک کننده است.
بخش ارزیابی طرح مدیریت تالاب ها در واقع فرایند شناسایی و اثبات ویژگی های مهم منطقه تالابی یا کانونی برای طرح مدیریتی به شمار می رود. ارزیابی ویژگی های مهم می بایست برای چهار موضوع دارای منفعت و ارزش صورت گیرد. در سایت های رامسر و سایر تالاب ها، ارزیابی برای ویژگی های اکوسیستمی، همچنین ویژگی های اجتماع- اقتصادی، ویژگی های فرهنگی و سایر ویژگی های مهم مورد شناسایی قرار می گیرد.
______________________________
۱ Preamble/policy
۲ Description
۳ Evaluation
۴ Objectives
۵ Action Plan
ویژگی های اکوسیستمی که مورد ارزیابی قرار می گیرد شامل زیستگاه، گونه ها و پردازش طبیعی می باشد. ۱ و همچنین معیارها و ظوابط توصیه شده برای ارزیابی ویژگی های اکوسیستمی قلمرو تالابی عبارتند از: اندازه، تنوع زیستی، حالت طبیعی داشتن، نادر بودن، آسیب پذیری، شاخص بودن و دارا بودن پتانسیل بهبود و یا احیا.
هدف اصلی بخش ارزیابی طرح مدیریت تالاب ها، فراهم کردن فهرستی از ویژگی های سایت تالاب مورد نظر و صحه گذاشتن بر وضعیت آن ها می باشد. یک فرایند ارزیابی برای ویژگی هایی که از آن ها ارزیابی صورت نگرفته است، لازم و ضروری است.
بواسطه پذیرش ارزیابی، فهرستی از ویژگی های مهم سایت تالابی مورد شناسایی قرار می گیرد. گام بعدی، فراهم کردن اهداف مدیریتی برای هر یک از این ویژگی ها است. اهداف باید در بر دارنده ویژگی های ذیل باشند:
- اهداف باید قابل سنجش و ارزیابی باشند ۲٫ اهداف باید حداقل در طولانی مدت قابلیت دستیابی را داشته باشند ۳٫ اهداف نباید مشمول مرور زمان گردند.
اما در بخش نهایی طرح اجرایی طرح مدیریتی تالاب ها، باید گفت هدفش در این قسمت تبیین موارد جزئی اقدامات مدیریتی که در ارتباط با هر یک از ویژگی های سایت بوده می باشد. در این قسمت، این موضوعات بهتر است مورد توجه قرار گیرد که اول اقدامات مدیریتی در چه زمان و در چه ظرف زمانی انجام خواهد گرفت؟ دوم در کدام یک از مناطق تالابی فعالیت ها و اقدامات مدیریتی صورت خواهد گرفت؟ سوم اینکه این اقدامات توسط چه مقامات و نهادهایی انجام خواهد گرفت و چه مدتی لازم و ضروری است؟ چهارم اینکه در اجرای طرح، اولویت با چه اقداماتی است؟ و در نهایت هزینه اقدامات مدیریتی به چه میزان خواهد بود؟
به محض اینکه پروژه های مدیریتی آغاز گردید، در جهت اهداف اجرایی طرح، مجموعه پروژه های مدیریتی را در طرح اجرایی سالیانه ای که به منظور راهنمایی و مساعدت در فرایند اجرا به کار گرفته می شود تنظیم خواهد گردید.
۵ – اصلاح و بهبود روش های مدیریتی تالاب ها
در وهله نخست مقوله مدیریت تالاب ها در پاسخ به گسترش تغییر کاربری تالاب ها و
______________________________
۱ برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به:
Resolution IX. I Annex to Resolution X. I5
تاثیرات منفی بر جمعیت حیات وحش و به طور ویژه پرندگان مهاجرمطرح گردید. متعاقا مدیریت تالاب ها بر حیات وحش و تکنیک های مدیریتی مقدماتی که به طور عمده به دنبال حفاظت از حیات وحش تالاب ها بود، متمرکز شد. اما تغییرات شدید و افراطی تالاب ها به منظور بسط و توسعه کشاورزی و مناطق شهری در دهه های اخیر، تغییر رویکرد در روش های مدیریتی به منظور استفاده پایدار از تالاب ها را منجر گردیده است. در نتیجه بسیاری از تکنیک های مدیریتی که سابقا مورد استفاده قرار می گرفت، به دلیل لحاظ نکردن تاثیرات بر مناطق مجاور یا سایر خدمات اکوسیستمی نامناسب تشخیص داده شد و در واقع رویکردهای اولیه مدیریتی به این دلیل که مبتنی بر برداشتی ناقص از کارکردهای تالاب ها و تاثیرات اجتماعی آن بود، لذا این امر موجب تغییر در رویکردهای مدیریتی تالاب ها گردید. (euliss&other,2008,553)
مدیریت تالاب ها به نسبت زمینه جدید و نوینی در بحث مدیریت مناطق زیست محیطی به شمار می رود و بسیاری از مدیران به طور سنتی به عنوان زیست شناسان حیات وحش آموزش دیده اند، که بر اجتماعات حیات وحش بیش از چرخه های اکوسیستمی تاکید دارند. به عنوان مثال، به طور تاریخی، تمایل و گرایش اولیه در خصوص فهم چگونگی تاثیرگذاری اقدامات مدیریتی بر جمعیت یا ساختار زیستگاهی پرندگان آبی تالابی وجود داشته است. بسیاری از تحقیقات بر روی توسعه تمهیداتی که در جهت فراهم کردن منابع گیاهی برای پرندگان آبی است، صورت گرفته است. باید اذعان داشت تمهیدات مدیریتی تالاب ها که در سابق به طور خاص اکوسیستمی به سایت های تالابی که تکنیک های مدیریتی را اجرا کند، بکار گرفته شده است.
در محیط زیست امروزی، بسیاری از تالاب ها از اقداماتی کع در نتیجه تصمیمات بیرونی اتخاذ می گردد، تاثیر می پذیرند زیرا به دلیل الزام به رعایت اجرا یا تغییرات رویکردی تمهیدات نسبت به زیستگاه ها این این تغییرات امری حتمی است. به همین دلیل روکردهای نوین بکار رفته در چارچوبی موثر برای مدیریت سایت های تالابی، چشم انداز مدیریت تالاب ها را تغییر داده است. به نظر می رسد که ژئومورفولژی باید در مرکز توجه قرار گیرد زیرا از جامعیت بیشتری برخوردار است. بکارگیری یک چنین رویکردهایی در ک و فهم اینکه چگونه فرایندهای اکوسیستمی خاص تاثیرگذار بوده و با برآیندهای حفاظتی مرتبط می باشند، آسان تر می نماید. (euliss&other,2008,555)
گفتار دوم: رهیافت های جامع و همه جانبه کنوانسیون تنوع زیستی به عنوان ابزاری در جهت مدیریت تالاب ها
کنوانسیون تنوع زیستی در جهت مدیریت زیست محیطی اکوسیستم ها و گونه ها سه رویکرد یا رهیافت همه جانبه را مطرح می نماید که عبارتند از: رویکرد یا رهیافت اکوسیستمی، مدیریت پایدار جنگل ها و مدیریت یکپارچه منابع آبی. در ادامه رهیافت های مذکور را به عنوان ابزاری در جهت مدیریت مناطق تالابی بر اساس کنوانسیون رامسر تبیین خواهد گردید.
۱– رهیافت اکوسیستمی ۱
کنوانسیون تنوع زیستی رهیافت (رویکرد) اکوسیستمی را به این نحو تعریف می کند:
«یک سیاست (خط مشی) به منظور مدیریت یکپارچه زمین، آب و منابع حیاتی که حفاظت و استفاده پایدار در یک روش منصفانه را ارتقا می دهد. یک رویکرد اکوسیستمی بر مبنای اجرای روش شناسی علمی متمرکز بر سطوح ساماندهی بیولوژیکی، که ساختارها، فرایندها، کارکردهای ضروری و تعامل میان موجودات و محیط زیست شان را در برمیگیرد، قرار دارد. این رویکرد، این موضوع را که انسان ها با وجود تنوع فرهنگی یک عنصر جدایی ناپذیر از بسیاری از اکوسیستم ها هستند را به رسمیت می شناسد». ۲
اکوسیستم ها به عنوان مجموعه ایی یکپارچه از گیاهان، جانوران و اجتماعات ریزجانداران و فعل و انفعال با محل غیر زیست آن ها به عنوان یک واحد در نظر گرفته می شود. حد و میزان اکوسیستم می تواند از خاک تا زیست کره در نوسان باشد و این موضوع به ماهیت مدیریت و فرایندهای حفاظتی انجام شده بستگی دارد.
در اجرای روش های مدیریتی، رهیافت اکوسیستمی به دنبال تمرکز بر ساختار، فرایندها، کارکردها و فعل و انفعال بین موجودات زنده و محیط زیست شان می باشد. این رویکرد شامل انسان ها و تنوع فرهنگی آن ها نیز می شود. رهیافت اکوسیستمی، همچنین بر ضرورت اتخاذ مدیریت یکپارچه و ارتقای اشتراک گذاری منافع به منظور پرداختن به ماهیت یکپارچه و پیچیده
______________________________
۱ ecosystem approach (EA)
۲ COP 5 decision V/6
اکوسیستم ها و عدم شناخت جامع یا درک کارکردهایشان تاکیددارد. علاوه بر این، رهیافت اکوسیستمی این دیدگاه را دارد که در اجرای رهیافت، روش واحدی وجود ندارد، زیرا آن شرایط محلی، ایالتی، ملی، منطقه ایی و جهانی بستگی دارد. رویکردهای حفاظتی و مدیریتی می تواند با چارچوب رهیافت اکوسیستمی ادغام گردد.
در مرکز رهیافت اکوسیستمی ۱۲ اصول راهنما وجود دارد:
- مدیریت زمین، آب و منابع حیاتی مصادیقی از گزاره های اجتماعی هستند.
- مدیریت باید تا پائین ترین سطح ممکن تمرکز زدایی گردد.
- مدیران اکوسیستمی باید تاثیرات فعالیت های انسانی را بر پیرامون و سایر اکوسیستم ها مورد لحاظ قرار دهند.
- ضرورت داشتن شناخت و مدیریت اکوسیستم در یک بستر اقتصادی. بنابراین، یک برنامه مدیریتی اکوسیستمی باید:
- آشفتگی بازار را که تاثیرات مغایری بر تنوع زیستی دارد را کاهش دهد؛
- انگیزه های ارتقای حفاظت و استفاده پایدار را در یک راستا قرار دهد؛
- هزینه ها و منافع ایجاد شده از تالاب ها در یک گستره عملیاتی، درونی گردد.
- حفاظت از ساختار و کارکردهای اکوسیستمی در جهت حفظ خدمات اکوسیستمی باید هدفی برتر نسبت به رهیافت اکوسیستمی باشد.
- اکوسیستم ها باید در محدوده و ذیل کارکردهایشان مدیریت گردند.
- رهیافت اکوسیستمی باید در مقیاس جوی و زمینی انجام گیرد.
- اهداف مدیریت اکوسیستمی به دلیل تنوع مقیاس های زمینی و تاثیرات موخر که فرآیندهای اکوسیستمی را توصیف می کند، باید برای یک دوره طولانی معین گردد.
- مدیریت باید بپذیرد که تغییر امری اجتناب ناپذیر است.
- رهیافت اکوسیستمی باید به دنبال یک تعادل متناسب و یکپارچگی بین حفاظت و بهره برداری از تنوع زیستی باشد.
- رهیافت اکوسیستمی باید تمام اشکال اطلاعات مربوطه را، که از جمله شامل دانش، ابتکارات و عملکردهای علمی, محلی و بومی می گردد را مورد لحاظ قرار دهد.
- رهیافت اکوسیستمی باید تمام بخش های اجتماعی و اصول علمی را شامل گردد.
در اعمال و اجرای اصول دوازده گانه، رهیافت اکوسیستمی بر روابط کارکردی و فرایندی در محدوده اکوسیستم ها با آگاهی از اینکه یک چنین فرایندها و کارکردهایی پیچیده و تغییر پذیرند، تمرکز دارد. رهیافت اکوسیستمی در جستجوی افزایش اشتراک گذاری منافع، انجام اعمال مدیریتی در سطحی متناسب و تمرکز زدایی تا رسیدن به حداقل سطح و فراهم کردن اسباب مشارکت های فرابخشی می باشد.۱
۲ – مدیریت پایدار جنگل ها ۲
مدیریت یکپارچه جنگل ها، رویه ای معمول در بحث مدیریتی حفاظتی جنگل ها بر اساس دستورالعمل های مدیریتی جنگل هاست. وسیع ترین موافقت نامه بین الدولی در این خصوص، توسط مجمع عمومی ملل متحد اتخاذ گردیده است، که اظهار می دارد:
«مدیریت پایدار جنگل، به عنوان مفهومی پویا و متکامل در حفظ و افزایش ارزش های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی انواع جنگل ها برای نسل حاضر و آتی کمک کننده است».
در مرکز رهیافت «مدیریت پایدار جنگل» اصول جنگل قرار دارد که در کنفرانس ملل متحد راجع به محیط زیست و توسعه در ریودوژانیرو به سال ۱۹۹۲ اتخاذ گردیده است. اصول جنگل به مدیریت منابع و زمین های جنگلی به منظور برآورده کردن نیازهای اجتماعی، اقتصادی، اکوسیستمی، فرهنگی و معنوی نسل های حاضر و آتی مساعدت می نماید. این نیازها شامل محصولات و خدمات جنگل ها همچون چوب و فراورده های چوبی، آب، غذا، علوفه دام ، سوخت، چرای دام ، زیتگاهی برای حیات وحش، تنوع منلظر و چشم اندازها، ذخیره گاه کربن و سایر موارد است.
۹معیار و شاخص به منظور مدیریت پایدار جنگل توسط ۱۵۰ دولت در سراسر جهان اتخاذ گردیده است. هفت مورد از این موارد نه گانه به عنوان مبانی نظری در توسعه رویه های مدیریتی جنگل در سرتاسر جهان مطرح گردیده است:
- توسعه و افزایش منابع جنگلی؛
______________________________
۱ Secretariat of the Convention on Biological Diversity and the Ramsar Convention on Wetlands. Water, Wetlands and Forests: A Review of Ecological, Economic and policy Linkages, CBD Technical Series No. 47, 2010, pp.26-28.
۲ sustainable forest management (SFM)
- تنوع زیستی؛
- پایداری و بهبودی جنگل؛
- کارکردهای حفاظتی جنگل ها؛
- کارکردهای اقتصادی- اجتماعی جنگل ها؛
- چاچوب قانونی، سیاسی و نهادی.
در عمل رهیافت «مدیریت پایدار جنگل» منجر به توسعه برنامه های ملی جنگل، احیای چشم اندازها، توسعه و مدیریت یکپارچه ذخایر آبی مشترک گردیده است.
۳ – مدیریت یکپارچه منابع آبی ۱
مدیریت یکپارچه منابع آبی، به گونه قابل توجهی از جمله ابزارهای موثر و همه جانبه در امر مدیریت منابع آبی به شمار می رود. نقش بنیادی آب، در حیات انسانی و توسعه اقتصادی به موجب کنفرانس ملل متحد راجع به محیط زیست انسانی به سال ۱۹۷۲ به رسمیت شناخته شد. اگرچه تا نشست زمین ملل متحد در سال ۱۹۹۲ آب به طور رسمی به عنوان منبعی محدود و آسیب پذیر شناخته نشده بود. نشست زمین همچنین در امر رهیافت همه جانبه مدیریت منابع آبی پیشگام بود.۲
رهیافت مدیریت یکپارچه منابع آبی (IWRM) فرایندی در جهت ارتقای توسعه و مدیریت منابع آبی و منابع مرتبط با آن به منظور اعتلای پیامدهای اقتصادی و رفاه اجتماعی در یک روش برابر بدون لحاظ قرار دادن مدیریت یکپارچه منابع آبی وابستگی حیات تمامی انسان ها به چرخه آبی را به رسمیت می شناسد به این نحو که آب پیوسته در سطح و در زیر زمین جریان دارد، به سمت جو تبخیر شده و سپس به صورت باران و برف فرو می ریزد. با برگشت به زمین، انسان ها آب را به شکل های متعددی مورد استفاده قرارمی دهند و لازم است که منابع آبی را به گونه ای به اشتراک گذاشته شود که اکوسیستم های آن ویران نگردد.
مدیریت یکپارچه منابع آبی، تمامی گروه ها و نهادهای مردمی فعال که در زمینه مدیریت منابع آبی فعال بوده را به رسمیت می شناسد و آن ها را به شناسایی تمامی منافع و ارزش های آب و یافتن تعادلی مطلوب بین حمایت از منابع و توسعه مورد تشویق قرار می دهد.
______________________________
۱ Integrated water resource management (IWRM)
۲ تا مقطع زمانی ۱۹۹۲، آب کمتر به عنوان کالایی ارزشمند و بیشتر به عنوان منبعی که باید به نحو مساوی میان مصرف
|
[دوشنبه 1399-12-18] [ 09:15:00 ب.ظ ]
|
