کشور کوچک قطر تحت حاکمیت خاندان آل ثانی است که با حمایت انگلستان در قطر به حکومت رسیدند. قطر در سال ١٩٧١، از قیومیت انگلستان خارج شد و به استقلال رسید. از زمان استقلال این کشور، شیخ خلیفه حکومت این کشور را در دست گرفت و حدود ٢٣ سال بر قطر حکومت کرد. در سال ١٩٩۵، شیخ حمد پسر شیخ خلیفه در هنگام سفر وی به فرانسه با کودتایی بدون خونریزی زمام امور را در دست گرفت(علوی،۱۳۷۴: ۸۲). کودتای شیخ حمد، بر علیه پدر خود که با حمایت آشکار آمریکا انجام شد، سبب انجام برخی تغییرات از جمله شروع فعالیت کانال تلویزیونی الجزیره در قطر و برپایی انتخابات شوراهای شهرداری در دوحه گردید. از زمان حاکمیت شیخ حمد، قطر در عرصه داخلی و منطقه‌ای شاهد تحولات و پیشرفت‌های مهمی شده است.

 

پس از روی کار آمدن، شیخ حمد تلاش کرد تا این کشور کوچک تحت الحمایه عربستان سعودی را به قدرتی تأثیر گذار در منطقه تبدیل کند. بنابرین تلاش کرد تا با بهره گیری از سرمایه عظیم نفت، گاز و ثروت ناشی از آن و همچنین هماهنگی با سیاست آمریکا و غرب در سیاست خارجی و راه اندازی وتوسعه شبکه رسانه ای الجزیره به جاه طلبی ها و بلند پروازی های خود در زمینه حل و فصل مناقشات منطقه ای و تاثیرگذاری بر جریانات سیاسی در کشورهای مختلف، جامه عمل بپوشاند. تحولات اخیر در در جهان عرب، موجب شد که قطر بتواند نقش عمده ای در ایجاد اصلاحات سیاسی در چند کشور عربی بر عهده گیرد و خود را به عنوان کشوری آزادی خواه و اصلاح طلب معرفی کند. در حالی که در درون این کشور، هیچ یک از مؤلفه های دموکراسی و آزادی سیاسی دیده نمی شود و تمامی تصمیمات سیاسی و اقتصادی توسط امیر و نخست وزیر قطر اتخاذ می شود. حضور نظامی چشمگیر آمریکا در قطر، روابط گسترده اقتصادی با غرب و کشورهای شرق آسیا و همگامی با سیاست های غرب و رژیم صهیونیستی، آن کشور را به عنوان کشوری نقش آفرین در تحولات منطقه خاورمیانه وشمال آفریقا در آورده است(جنتی،۱۳۹۱: ۵۱).

 

 

 

 

 

۴-۱۵- رویکرد سیاست خارجی قطر در قبال بحران سوریه

 

سیاست خارجی قطر از زمان روی کار آمدن شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی( امیر پیشین قطر)، در ۲۷ ژولای سال ۱۹۹۵ با تحولات و دگرگونی های ریشه ای همراه بوده است. به عبارتی، قطر سعی داشته به عنوان کشوری کوچک، همواره خود را کنش گری بزرگ در صحنه روابط بین الملل نشان دهد و از آن در جهت تثبیت نقش منطقه ای و بین المللی خویش بهره برداری کند( ابراهیمی،۱۳۹۰: ۱۲۸). گرچه دولت قطر در زمینه اصلاحات سیاسی در داخل کشور ناکام مانده و همچنان فاقد یک پارلمان مردمی و آزاد است و تمام تصمیمات توسط شخص امیر قطر و نخست وزیر آن کشور انجام گرفته می شود ولی در زمینه سیاست خارجی کوشیده است ضمن برقراری رابطه تنگاتنگ با آمریکا و غرب و برقراری روابط اقتصادی با کشورهای شرق آسیا در تحولات جهان عرب و دیگر کشورهای منطقه، ایفای نقش کند. علاوه بر آن، با راه اندازی غول رسانه ای الجزیره که متشکل از چند شبکه تلویزیونی است، توانسته است نقش اول را در جذب ببینده در جهان عرب به خود اختصاص دهد. همچنین یکی از بزرگترین زرادخانه سلاح های آمریکا در خارج از ایالات متحده هم اکنون در قطر استقرار یافته است و حضور نظامی آمریکا در پایگاه العدید دوحه و چند کیلومتری کاخ سلطنتی امیر قطر، نشان بارزی از عمق روابط دو کشور بوده است( جنتی،۱۳۹۱: ۴۹).

 

قطر یکی از کشورهایی است که در چند سال اخیر با ایفای نقش هایی فراتر از جایگاه و ظرفیت هایش، توانسته است، وزن و تأثیرگذاری خود را از سطح یک کشور کوچک و ذره ای به سطح فعال منطقه ای و شرکت در ائتلاف های بین المللی برساند. از یک منظر رفتارهای قطر را می‌توان به عنوان یک دولت ذره ای ارزیابی کرد. این کشور توانسته است ضمن تضمین امنیت و ثبات خود، به ایفای نقش های فعال در سطح منطقه ای بپردازد. قطر از جمله بازیگرانی است که نقش پر رنگ و رو به رشدی را در تحولات اخیر منطقه خاورمیانه داشته است، به گونه‌ای که امروزه به جهت استفاده از دیپلماسی پویای خود، دارای نقشی فعالی در تحولات منطقه است. حضور و نقش در سرنگونی برخی از دیکتاتورهای منطقه، میزبانی کنفرانس‌های بین‌المللی، میانجی‌گری در اختلافات میان کشورها و اختلافات احزاب و گروه‌های سیاسی در درون کشورها، اعطای کمک‌های اقتصادی، بازیگر نقش مکمل در پروژه‌های غربی و اطلاع‌ رسانی پویای این کشور از تحولات منطقه جایگاه آن را در شکل‌دهی به تحولات خاورمیانه بالا برده است. همچنین گستردگی حوادث در پهنه جغرافیای منطقه نشان دهنده بلند پروازی قطر از مغرب تا الجزایر، لیبی، تونس، مصر، سودان، یمن و سوریه به عنوان بارزترین صحنه برای نقش های متعدد این کشور می باشد. نظام پادشاهی قطر از دو دهه پیش به دنبال ایفای چنین نقشی است. اما سرعت تحولات با آغاز تحولات بهار عربی حاکمان قطر را بر آن داشت تا نقش چند جانبه و در عین حال متفاوتی، در تحولات خاورمیانه و شمال آفریقا ایفا کنند.

 

در مجموع می توان گفت راهبرد و سیاست قطر در قبال تحولات سوریه در تعارض با اصول و مفاد قانون اساسی قطر است. چون تشویق به حل منازعات و عدم دخالت در امور داخلی کشورها جزو اولویت های سیاست خارجی قطر به شمار می رود(سهرابی،۱۳۹۱: ۵۸). قطر از جمله طرف‌های عمده کشاکش در بحران سوریه می باشد. قطر، به عنوان بازیگر فعال و مخالف بشار اسد می باشد و همواره از معارضین سوری از جمله اخوان المسلمین و گروه موسوم به ارتش آزاد سوریه حمایت آشکاری داشته است. در حال حاضر تأثیرگذاری بر وضعیت سوریه از اولویت‌های سیاست خارجی قطر است. این امیرنشین اولین کشوری بود که سفیر خود را به عنوان اعتراض از سوریه فراخواند و نیز اولین کشوری بود که سفارت سوریه را به اپوزیسیون سوریه تحویل و آنها را به رسمیت شناخت. همچنین اولین کشوری بود که صحبت تحریم‌های سوریه را به میان کشید و بعد از آن هم به حامی اصلی مداخله نظامی در این کشور بدل شده است. قطر کشوری است که در روند بحران در سوریه نقش مهمی داشته و در راستای رسیدن به اهداف خود ابتدا راه کارهای سیاسی را در پیش گرفت و پس از عدم موفقیت در رسیدن به متقاعد نمودن بشار اسد برای کنارگیری از قدرت، تلاش کرد تا با بهره گرفتن از رابطه با غربی ها شرایط و بستر لازم را برای مداخله نظامی در سوریه را فراهم آورد. تلاش برای جلب نظر گروه های فلسطینی، مجهز کردن مخالفان رژیم سوریه و به اجماع رساندن کشورهای عربی علیه این کشور از جمله اقداماتی است که این کشور برای سقوط بشار اسد انجام داده است.

 

قطر همواره بر راه حل نظامی برای خروج از بحران سوریه تأکید داشته است در همین راستا امیر قطر با کنار گذاشتن راهکارهای سیاسی برای حل بحران سوریه که از طریق اتحادیه عرب پیگیری می شد، فعالیت هایی در راستای کمک برای مسلح کردن مخالفان سوری را انجام داد. در مجموع قطر برای موفقیت در رسیدن به اهداف خود در سوریه از مثلثی مهم استفاده کرده است که پول، رسانه و ابزار نظامی سه ضلع این مثلث را تشکیل می دهند. این کشور به پشتوانه حمایت هایی که از سوی آمریکا و کشورهای غربی در سال های اخیر سیاست خارجی فعال و در مواردی مداخله گرانه را در منطقه به اجرا گذاشته است. قطر با بهره گیری از تمامی امکانات مالی، رسانه ای، دیپلماتیک و تسلیحاتی، همگام با آمریکا و غرب برای سرنگونی رژیم بشار اسد در سوریه تلاش کرده است. حمد بن جاسم، نخست وزیر آن کشور در تمام اقدام ها و تحولات اتحادیه عرب و شورای امنیت سازمان ملل متحد بر ضد سوریه پیشگام بوده است. رایزنی های گسترده قطری ها با کشورهای عضو اتحادیه عرب برای اعمال تحریم های اقتصادی علیه سوریه و طرح پرونده سوریه در شورای امنیت و پافشاری آن کشور همراه با عربستان سعودی برای مسلح ساختن مخالفان بشار اسد کاملاً مشهود می باشد. دولت قطر همچنین آمادگی خود برای پرداخت تمام هزینه های سرنگونی رژیم بشار اسد را اعلام کرده است (جنتی،۱۳۹۱: ۵۰).