در این صورت مالیات منبع اصلی درآمد دولت برای تأمین هزینه‌های مربوط تلقی می‌شود. راه های دیگر تأمین هزینه اولاً از کارایی لازم برخوردار نیستند و ثانیاً هزینه‌های بیشتری بر جامعه تحمیل می‌کنند. فروش منابع و مواد خام- مانند نفت و استقراض، راه های جایگزین مالیات هستند. منابعی مثل نفت به همه نسل‌ها و از جمله نسل‌های آینده تعلق دارند و نباید صرفاً توسط نسل فعلی مصرف شوند. استقراض نیز ایجاد نوعی بدهی برای دولت است که در هر حال باید پرداخت گردد و دولت ممکن است برای پرداخت مذکور به ناچار مالیات جدیدی وضع کند که تحمیل هزینه جدیدی بر دوش شهروندان محسوب می‌شود.

 

 

هدف دیگر مالیات «توزیعی» است، زیرا در صورت کارآمد بودن نظام مالیاتی و شناسایی دقیق ظرفیت‌های مالیاتی و با فرض ثبات سایر شرایط (شفافیت قوانین، عدم فرار مالیاتی و امثال آن) از صاحبان درآمد و ثروت‌های بالا، مقداری مالیات اخذ می‌شود و برای حمایت از فقرا و کم درآمدها، هزینه می‌شود که این امر می‌تواند زمینه توزیع مجدد درآمدها و ثروت‌ها را نیز فراهم کند.

 

همچنین می‌توان مالیات را برای «هدف‌گذاری تثبیتی» در نظر گرفت تا در حل و فصل نوسانات اقتصادی به کار رود. مثلاً در شرایط تورمی، افزایش نرخ مالیات می‌تواند باعث کاهش مصرف شود که آن نیز از طریق کاهش تقاضای کل باعث حل و فصل بخشی از مشکل تورم می‌گردد. یا برعکس در شرایط رکود که نیاز به افزایش تقاضا- جهت رونق گرفتن فعالیت اقتصادی- است، کاهش نرخ مالیاتی می‌تواند باعث افزایش مصرف و تقاضای کل و نهایتاً ایجاد تحرک در فعالیت اقتصادی و خروج از رکورد شود.

 

می‌توان با تغییر تعرفه‌های مالیاتی بر واردات و صادرات کشور تأثیر گذاشته، آنها را در جهت مطلوب هدایت کرد. گذشته از اینها مالیات می‌تواند در مواردی بر «تخصیص منابع» نیز اثر بگذارد، به گونه‌ای که منابع را از مصرف یا تولید برخی کالاها آزاد ساخته به موارد دیگر اختصاص دهد. همچنین کاربرد مالیات برای کاهش مصرف کالاهای بد- مانند سیگار و مشروبات الکلی- در بسیاری از کشورها در این راستا است. کاربرد مالیات برای کاستن از تولید کالاهای مشمول پیامد منفی و اعطای سوبسید- و یا اتخاذ سیاست معافیت مالیاتی- به تولید کنندگان کالاهای عمومی و دیگر کالاها و خدمات مورد نیاز از دیگر کارکردهای تخصیصی مالیات است[۱]

 

۶-۲-۱-اصول مالیات

 

مالیات نیز به مانند دیگر مفاهیم اقتصادی-حقوقی بر پایه اصولی استوار است که با تکیه بر آن می توان به نظام مالیاتی مطلوب رسید.

 

 

۱-۶-۲-۱-اصول اقتصادی مالیات

 

مالیات همواره از موضوعات مورد بحث در علم اقتصاد بوده است و در مالیه عمومی نیز از رشته‌های مهم اقتصاد محسوب می‌شود، همواره مالیات به عنوان یک موضوع اساسی مورد بحث قرار می‌گیرد. تدوین و طرح اصول اقتصادی مالیات‌ها مانند اصول درآمد، اطمینان، سهولت و… نیز از نشانه‌های آنست که مالیات حتی بیشتر از آن که یک موضوع حقوقی باشد یک موضوع اقتصادی است. هم چنین بررسی مالیات بستگی بسیار نزدیکی با سیاست‌های اقتصادی دارد و چه از نظر تولید ثروت‌ها و چه از نظر جریان یا مصرف آن‌ها نتایج تقویت کننده یا محدود کننده به بار می‌آورد.

 

۱-۱-۶-۲-۱-اصول کلاسیک

 

منظور از اصول کلاسیک اقتصادی مربوط به مالیات، همان اصولی است که آدام اسمیت[۲] در «ثروت ملل» برشمرده است که به اختصار به آن‌ها می‌پردازیم.

 

الف)اصل عدالت

 

بر اساس این اصل که به اصل مالیات نسبی معروف است، وضع مالیات زمانی عادلانه است که در پرداخت مالیات مساوات و برابری در نظر گرفته شود و هر فرد نسبت برابری از درآمدش را به عنوان مالیات بپردازد. پیروان اصل مالیات نسبی معتقدند که این عادلانه‌ترین روش تأمین درآمد برای دولت از طریق مالیات است. بنابراین اصل پرداخت‌ها باید در حد امکان با توان نسبی هویت‌های فردی متناسب باشد، یعنی هر فرد با در نظر گرفتن کل درآمدش رقمی را بپردازد. برای تبیین عادلانه بودن یک نظام مالیاتی، باید آن را با اصول زیر ارزیابی کرد:

 

اول. اصل قدرت پرداخت: این اصل معیار دیگری برای تعیین عدالت مالیاتی است که به موجب آن در یک سیستم مالیاتی عادلانه، اعضاء غنی‌تر جامعه، باید بیشتر از فقرا مالیات بپردازند. این اصل دو نتیجه زیر را در پی دارد که افراد متمول‌تر، مالیات بیشتری باید پرداخت کنند (عدالت عمودی) و افراد هم سطح از لحاظ درآمد باید مالیات برابری بپردازند (عدالت افقی).

 

دوم اصل فراگیری و عمومیت (عمومی بودن مالیات) نیز زاییده اصل عدالت مالیاتی است و به موجب آن قوانین مالیاتی مانند هر قانون دیگری می‌بایست «عمومیت» داشته و جنبه شخصی نداشته باشند. بدان معنا که تمام اشخاص جامعه اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی به دور از هر گونه تبعیض، مشمول مالیات قرار می‌گیرند. این اصل مانع از درنظر گرفتن معافیت‌ها و بخشودگی‌های مالیاتی که غالباً در قوانین مالیاتی به آن‌ها پرداخته می‌شود، نیست.

 

ب)اصل اطمینان

 

به موجب این اصل باید در متن قانون مالیاتی، مأخذ تعلق مالیات، زمان پرداخت و طریقه پرداخت آن و سایر شرایط مشخص گردد تا مؤدیان نسبت به میزان حقوق و تکالیف خود اطلاع و اطمینان داشته باشند.

 

ج)اصل سهولت

 

مالیات باید طوری تنظیم گردد که از نظر زمان و روش پرداخت هم حداقل فشار ممکن بر مؤدی وارد شود و هم دولت با زحمت کمتری و در اسرع وقت آن را وصول کند. برای نمونه مالیات بر درآمد باید زمانی وصول شود که مؤدی به درآمد دسترسی داشته باشد. امکان پرداخت مالیات به وسیله حساب‌های بانکی اقدامی در جهت تسهیل و تضمین پرداخت به موقع مالیات محسوب می‌شود.

 

د)اصل صرفه‌جویی

 

منظور از اصل صرفه‌جویی این است که با کم‌ترین هزینه، بیشترین میزان مالیات وصول شود. یعنی دستگاه وصول مالیات و هزینه‌های وصول آن چنان زیاد نباشد که نسبت زیادی از مالیات صرف جمع‌آوری آن شود؛ بلکه هزینه وصول مالیات باید نسبت ناچیزی از اصل آن باشد. به عبارت دیگر مبلغ و شیوه وصول مالیات باید چنان باشد که میان مبلغ پرداخت شده به وسیله مؤدی و آنچه که پس از کسر هزینه‌های مربوط به جمع‌آوری مالیات‌ها و غیره، به خزانه دولت واریز می‌گردد، تناسب وجود داشته باشد. هزینه‌ی گردآوری مالیات نیز باید در حد امکان پایین نگه‌داشته شود.

 

۲-۱-۶-۲-۱-اصول جدید

 

دانشمندان علم اقتصاد در سال‌های اخیر اصول دیگری را به عنوان اصول مالیات اعلام کرده‌اند که گاهی با اصول کلاسیک در تعارض است و از آن‌ها با عنوان اصول جدید یاد می‌شود. این اصول جدد عبارتند از

 

الف)اصل شخصی ساختن مالیات

 

اصل شخصی ساختن مالیات، یعنی تبیین میزان مالیات متناسب با خصویات مالی و وضع اقتصادی مؤدی و چگونگی تحصیل درآمد و وضعیت اجتماعی او و نه تنها بر مبنای رقم درآمد او. مطابق این اصل که از جمله اصول جدید مالیات محسوب می‌شود، بسته به اینکه درآمد شخص ناشی از کار اوست و در اثر زحمت و تحمل مشقت به دست آمده و یا به کار بستن سرمایه، میزان مالیات باید تفاوت داشته باشد و در تعیین مالیات باید خصوصیات مؤدی و وضع زندگی و سطح درآمد و حتی کیفیت درآمد او مدنظر قرار گیرد. برای نمونه باید ترتیبی اتخاذ کرد تا یک مؤدی عائله‌مند بیشتر مورد توجه و ارفاق واقع شود تا مؤدی مجرد یا از مؤدی‌ای که از راه به کار بستن سرمایه و با تحمل زحمت کمتر کسب درآمد و ثروت کرده است مالیات بیشتری وصول شود تا مالیات دهنده‌ای که درآمد خود را از راهکار و کوشش و تحمیل مرارت و مشقّت تحصیل کرده است.

 

ب)-اصل مطلوبیت درآمد (تصاعدی بودن نرخ مالیات)

 

آدام اسمیت و همفکران او معتقد بودند که به موجب اصل عدالت، هر که درآمدش بیشتر است مالیاتش نیز می‌بایست افزون‌تر باشد. لکن در جهت اعمال این اصل همواره نرخ ثابتی را مدنظر داشتند. برای نمونه، همچنان که در توضیح اصل عدالت از نظر آدام اسمیت گفتیم، وی هم برای کسی که ۵۰ هزار واحد پولی درآمد داشت و هم برای شخصی دیگری که ۷۵ هزار واحد پولی تحصیل درآمد می‌کرد، نرخ ثابت ۱۰% را برای پرداخت مالیات در نظر گرفته بود. در حالی که امروزه اقتصاددانان معتقدند با بالا رفتن سطح درآمد افراد، عدالت ایجاب می‌کند که درصد مالیات متعلقه به ایشان نیز بیشتر شود و مثلا اگر شخص دارای ۵۰ هزار واحد پولی با نرخ ۱۰% مالیات پرداخت می‌کرد، مؤدی دوم که ۷۵ هزار واحد پولی درآمد دارد می‌بایست مثلاً با نرخ ۱۵% مالیات بپردازد.

 

ج)-اصل دخالت

 

اصل بی‌طرفی مالیات‌ها از جمله اصول پیشنهادی کلاسیک‌ها که معتقد به عدم مداخله دولت در اقتصاد هستند، می‌باشد. یعنی در برقراری مالیات‌ها، اهداف اقتصادی یا و اجتماعی موردنظر نبوده و «مالیات نباید به وسیله‌ای برای پیشبرد اهداف اقتصادی یا سیاسی دولت‌ها تبدیل شود» و هرگونه مالیات باید از نظر اقتصادی کاملاً بی‌طرف بوده و مردم را از فعالیت معینی بازنداشته و یا به انجام فعالیت دیگری تشویق نکند. اما با افول مکتب کلاسیک‌ها، راه برای دخالت دولت در اقتصاد با هدف ارشاد اقتصادی باز و مسئله‌ی بی‌طرفی مالیات‌ها منتفی شد تا آنجا که امروزه مالیات‌ها علاوه بر آنکه منبع تأمین درآمد برای دولت هستند، وسیله‌ی موثری برای ارشاد اقتصاد یعنی مداخله‌ی دولت در امور اقتصادی برای نیل به اهداف اقتصادی نیز هستند. این دخالت دولت در امور اقتصادی از طریق مالیات‌ها «اصل دخالت مالیات» خوانده می‌شود. بدین ترتیب دولت می‌تواند با اعمال تغییر در نرخ مالیات، به دنبال تغییر در نرخ تورم باشد و یا با اعمال یک نرخ مالیاتی خاص، باعث توسعه یا محدودیت در یک رشته‌ خاص شغلی شود برای نمونه دولت با اعمال مالیات سنگین بر سیگار یا کالاهای لوکس و در مقابل اعمال تخفیف یا معافیت مالیاتی در بخش‌های طبوعات و چاپ و نشر کتاب،  آن بخش را محدود و این بخش را تشویق می‌کند یا با اعمال اقتصاد ارشادی از طریق مالیات، تورم را مهار می‌کند.

 

د)اصل بهای خدمات و قدرت پرداخت

 

گروهی از اقتصاددانان می‌گویند مالیات‌ها باید به گونه‌ای تنظیم شوند که کسانی که از خدمات دولتی بهره زیادی دارند، مالیات بیشتری بپردازند و کسانی که از این خدمات کمتر منتفع می‌شوند، مالیات کمتری پرداخت کنند. مثلاً کسی که اتومبیل شخصی داشته و بنزین بیشتری استفاده می‌کند، مالیات بیشتری باید بپردازد تا کسی که ماشین ندارد و از سوختی که دولت فراهم کرده است بهره‌برداری چندانی نمی‌کند. به موجب این اصل، مالیات پرداخت شده توسط یک شخص باید متناسب با بهای خدماتی که از سوی دولت دریافت می‌کند باشد. اما برخی معتقدند این برداشت درست نیست در مقابل این نظریه به «اصل فداکاری» معتقدند که به موجب آن،‌ مالیات افراد باید طوری باشد که نوعی فداکاری که مطلوب جامعه است بین افراد ایجاد شود. در این حالت، افراد جامعه بیشتر از آنچه خدمت دریافت می‌کنند مالیات می‌پردازند (فداکاری می‌کنند). زیرا اغلب کسانی که از خدمات و امکانات دولتی استفاده بیشتری می‌کنند، توان پرداخت مالیات سنگین را ندارند. مثلاً مراجعه کنندگان به بیمارستان‌های دولتی و کسانی که فرزندان خود را در مدارس دولتی ثبت نام می‌کنند، نباید بیش از کسانی که به لحاظ ثروت و تمکن از بیمارستان‌ها و مدارس خصوصی بهره می‌برند، مالیات بپردازند چون دسته اخیر معمولاً به خاطر ضعف اقتصادی رجوع به مراکز دولتی را انتخاب کرده‌اند، به همین دلیل باید در تعیین مالیات این طبقات، به قدرت پرداخت آن‌ها توجه کرد نه به میزان استفاده‌شان از امکانات دولتی. متقابلاً در مورد افراد متمکن نباید برای مسئله‌ی استفاده‌ی آن‌ها از خدمات عمومی اهمیت چندانی قائل شد بلکه مالیات مقرر اینان باید نوعی فداکاری نسبت به جامعه باشد.

 

۲-۶-۲-۱-اصول حقوقی مالیات

 

از مهم‌ترین اصول مالیات‌های امروزی اصل قانونی بودن مالیات‌ها و اصل تساوی افراد در مقابل مالیات است که اصل ۵۱ قانون اساسی ج.ا.ا. نیز بدان اشاره دارد.

 

الف)اصل قانونی بودن مالیات

 

اصل حاکمیت قانون یکی از اصول مهم حقوقی است که براساس آن، انجام کلیه امور سیاسی، اداری و قضایی و اتخاذ هرگونه تصمیم از طرف مقامات و مسئولان باید بر طبق قانون باشد از استبداد و خودسری حکام و کارگزاران منصوب آنان در اداره امور و برخورد با شهروندان جلوگیری نماید.

 

حق برقراری مالیات نیز از وظایف حاکمیت است و این یک اصل اساسی حقوق عمومی است. به موجب این اصل است که در قوانین اساسی پیوستگی و ارتباط میان قوه‌ی قانونگذاری و قدرت برقراری مالیات تأیید شده است.  اصل ۵۱ قانون اساسی نیز در این باره مقرر می‌دارد: «هیچ نوع مالیات وضع نمی‌شود مگر به موجب قانون، موارد معافیت و بخشودگی و تخفیف مالیاتی به موجب قانون مشخص می‌شود.» در نتیجه مندرجات اصل ۵۱ می‌توان موارد زیر را نتیجه گرفت اولاً وصول مالیات باید با اجازه قانونگذار باشد، دوماً این اجازه در هر سال، همراه با تصویب قانون بودجه به دولت داده می‌شود و سوم این که قوه مجریه با وضع مقرراتی از طریق تصویب‌نامه و آیین‌نامه نمی‌تواند مالیات وضع کند.

 

 

در قوانین عادی هم ضمانت اجراهایی برای پیشگیری از وضع و وصول مالیات غیرقانونی از افراد پیش‌بینی شده است از جمله ماده ۶۰۰ ق.م.ا اعلام می‌دارد هر یک از مسئولین و مأمورینی که مأمور تشخیص یا تعیین یا محاسبه یا وصول وجه یا مالی به نفع دولت است بر خلاف قانون یا زیاده بر مقررات قانون اقدام، یا وجه یا مالی اخذ یا امر به اخذ آن نماید به حبس از ۲ ماه تا یکسال محکوم خواهد شد و در هر حال آنچه بر خلاف قانون و مقررات اخذ نموده است به ذی حق مسترد می‌شود.

 

ب)اصل سالیانه بودن مالیات

 

اصل سالانه بودن مالیات با اصل سالانه بودن بودجه در ارتباط است، زیرا هر سال باید اجازه وصول مالیات به وسیله قانون بودجه به دولت داده شود. اصل سالانه بودن مالیات به این صورت است که چون جواز وصول مالیات هر سال به وسیله قانون بودجه داده می‌شود، به محض این که اجازه سالانه تمام شد وصول آن غیرممکن می‌گردد. معنی اصل سالانه بودن اینست که قانون مالیات‌ها باید هر سال به مرحله اجرا درآید یعنی در اول هر سال قانون مربوط به آن سال قدرت و قابلیت اجرا پیدا کند و بر تمام عملیات مالیاتی آن سال حکومت داشته باشد. ماده ۱۵۵ ق.م.م در این راستا سال مالیاتی را یک سال شمسی تعیین می‌کند. البته این اصل در خصوص مالیات‌های مستقیم است و در مورد مالیات‌های غیرمستقیم به ویژه مالیات بر ارزش افزوده قابل اجرا نیست.

 

ج)اصل برابری (تساوی) مالیاتی

 

یکی از انواع حق برابری گونه شکلی آنست یعنی به لحاظ حقوقی، دولت باید با همه افراد ملت به طور برابر رفتار کند و قانون نباید از هیچ گونه تفاوت و تبعیضی میان افراد سخن بگوید. از حق برابری از نظر حقوقی و شکلی، اصل برابری شهروندان در پرداخت هزینه‌های عمومی (برابری مالیاتی) مانند پرداخت مالیات سرچشمه می‌گیرد. لیکن این اصل در حقوق مالیاتی از قدمت چندان زیادی برخوردار نیست. زیرا در گذشته نه تنها اعتقادی به برابری شهروندان در تکالیف عمومی وجود نداشت بلکه به ویژه در پرداخت مالیات، نجبا و اشراف مطالبه مالیات را نوعی بی‌احترامی نسبت به خودشان تلقی می‌کردند.

 

همچنین چون امور عمومی متعلق به عموم جامعه است، اصل تساوی حکم می‌کند که تمام افراد به طور مساوی از مزایا و منافع امور خدمات عمومی، که به منظور تأمین منافع عمومی به وجود آمده‌اند، بهره‌مند گردند و در تأمین مخارج اداره امور عمومی جامعه نیز به طور مساوی و بر اساس اصل برابری مشارکت داشته باشند. یعنی بر خلاف مؤسسات و بنگاه‌های خصوصی که می‌توانند برای هر دسته از مشتریان خود شرایط خاص وضع کنند، ادارات دولتی فاقد چنین آزادی هستند و حق ندارند نسبت به ارباب رجوع خود تبعیض غیرقانونی قائل شوند. در نتیجه همانطور که افراد باید به طور برابر از مزایای عمومی برخوردار شوند هزینه اداره امور عمومی نیز باید یکسان و عادلانه بین آن‌ها سرشکن گردد.

 

اصل ۹۷ متمم قانون اساسی مشروطه در این خصوص اعلام داشته بود: «در موارد مالیاتی هیچ تفاوت و امتیازی فیمباین افراد ملت گذارده نخواهد شد.» در اصل ۳ قانون اساسی«رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه، در تمام زمینه‌های مادی و معنوی» (بند ۹ اصل ۳ ق.ا) و «پی ریزی اقتصاد صحیح و عادلانه» (بند ۱۲ اصل ۳ ق.ا) و «تأمین حقوق همه جانبه افراد و تساوی عموم در برابر قانون» (بند ۱۴ اصل ۳ ق.ا) از وظایف دولت برشمرده شده است. همچنین اصل ۱۹ ق.ا بیان می‌دارد: «مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود.» اصل ۲۰ ق.ا نیز بیان می‌دارد: «همه افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق… اقتصادی…. با رعایت موازین اسلام برخوردارند.» قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در جهت ابراز موضع خود مبنی بر اعتقاد راسخ به اصل عدم تبعیض میان افراد و برابری آن‌ها در مقابل قانون در قسمت اخیر اصل یکصد و هفتم تأکید کرده است: «رهبر در برابر قوانین با سایر افراد کشور مساوی است.»

 

د)اصل محرمانه بودن اطلاعات مالیاتی

 

حفظ اسرار اداری که یکی از تکالیف مهم مستخدمین رسمی است در مورد برخی از مشاغل به جهت ارتباطی که با اسرار خصوصی مردم دارند، از حساسیت خاصی برخوردار است. صاحبان این مشاغل باید در حفظ اسرار مربوطه نهایت دقت را به خرج دهند، از آن جمله می‌توان به پزشکان، مأمورین دارایی و مددکاران اجتماعی اشاره کرد. علاوه بر مشاغل خاص، کلیه کارکنان دولت نیز طبق قانون مجازات انتشار اسناد محرمانه و سری دولت مصوب ۱۳۵۳ موظف به حفظ اسرار اداری می‌باشند.

 

قانون گذار برای عدم افشای اطلاعات مالیاتی توسط کارمندان دولت و مأموران، مقررات متعددی وضع کرده است که مختصراً به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

 

۱)ماده‌ی ۳۲ قانون مالیات بر درآمد مصوب ۱۳۳۷، مأموران دارایی را مکلف کرده بود اطلاعاتی را که درباره کسب، بازرگانی و دارایی اشخاص به دست می‌آورند سری بدانند و از افشای آن خودداری کنند سو متخلفان را مسئول جبران خسارت احتمالی و مستحق تعقیب دانسته بود.

 

۲)مطابق ماده ۲۳۲ ق.م.م مصوب ۱۳۶۶ و اصلاحی ۲۷/۱۱/۱۳۸۰ «اداره امور مالیاتی و سایر مراجع مالیاتی باید اطلاعاتی را که ضمن رسیدگی به امور مالیاتی مؤدی به دست می‌آورند، محرمانه تلقی و از افشای آن جز در امر تشخیص درآمد نزد مراجع ذی ربط در حد نیاز خودداری نمایند و در صورت افشاء طبق قانون مجازات اسلامی با آن‌ها رفتار خواهد شود.» در این راستا ماده ۶۴۸ ق.م.ا اعلام می‌دارد: «اطبا و جراحان و ماماها و داروفروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می شوند هرگاه در غیر از موارد قانونی، اسرار مردم را افشا کنند به سه ماه و یک روز تا یک سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شوند.»

 

۳)ماده‌ی ۳۳ ق.م.ا.ا نیز تضمینات مربوط به اصل محرمانه بودن اطلاعات مالیاتی مذکور در قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۲۷/۱۱/۱۳۸۰ را به مالیات بر ارزش افزوده تسری داده است.

 

و)رفتار منصفانه با مؤدی

 

اصل رفتار منصفانه یا عدالت رویه‌ای در اداره که معادل دادرسی منصفانه در مراجع دادرسی است این اصل بدین معناست که مراجع تشخیص و وصول مالیات و مقامات و مأموران مالیاتی در مراودات و رفتار با مؤدی مالیاتی برخوردی منصفانه داشته باشد و با رعایت انصاف و عدالت با وی رفتار نماید. در راستای اعمال این اصل که از جمله حقوق مؤدیان محسوب می‌شود می‌بایست مراتب ذیل رعایت گردد:

 

۱)دستگاه مالیاتی باید هرگونه اقدام خود در قبال مؤدی را به وی ابلاغ نماید.

 

۲)دستگاه مالیاتی در دوران تصفیه‌ی مالیاتی، مؤدی را از تمام حقوق خویش در روند تصفیه بهره‌مند سازد.

 

۳)دستگاه مالیاتی باید ملزم به اجرای تفسیر خود از قانون در مورد وضعیت خاص مؤدی باشد. به عبارت دیگر مؤدی مالیاتی می‌تواند به تفسیری که دستگاه مالیاتی از قانون ارائه می‌دهد یا مطابق آن به قانون عمل می‌کند، استناد نماید.

 

اصل رفتار منصفانه با مؤدی می‌تواند در قانون اساسی یا در قوانین مالیاتی  مورد اشاره قرار گیرد. مع‌الوصف در قوانین مالیاتی ایران بدان اشاره‌ای نشده و تنها در ماده ۹۰ قانون مدیریت خدمات کشوری این موضوع به صورت کلی مورد اشاره قرار گرفته است. طبق این ماده کارمندان دستگاه‌های اجرایی موظف می‌باشند که وظایف خود را با «انصاف» انجام دهند.

 

۳-۱-کارآیی

 

۱-۳-۱-تعریف کارایی،‌ زمینه‌ها و ملازمات

 

در یکی از مشهورترین تعاریف علم اقتصاد منابع پدیده‌هایی محدود فرض می‌شوند که نیازهای گوناگون و زمینه‌های فراوانی در جذب آنها در رقابت هستند. این منابع بطور بالفعل کمیاب هستند و برای تأمین همه نیازها کافی نیستند. اصولاً پذیرش فرض کمیابی منابع یعنی توجه و هشدار نسبت به کارآیی[۲۸]. زیرا با التزام به کارآیی می‌توان از منابع محدود حداکثر استفاده را برای تأمین نیازهای رقیب و نامحدود به عمل آورد. کارآیی یا کارآمدی به طور کلی در ارتباط با حداکثر استفاده ممکن از منابع  و فرصت‌های در دسترس واحدها و کارگزاران اقتصادی مطرح است. کارایی زمانی به صورت فنی مورد اشاره واقع می‌گردد و گاهی به صورت اقتصادی (یا تخصیصی) مورد توجه است. تحقق کارایی فنی به این معناست که از تمامی منابع و فرصت‌ها استفاده شده و اتلاف منابع صورت نگرفته است. اما کارایی اقتصادی علاوه بر عدم اتلاف منابع مستلزم انجام بهترین استفاده از آن منابع در میان مصارف مختلف نیز می‌باشد. به عبارت دیگر، کارایی اقتصادی علاوه بر کارایی فنی نوعی تخصیص بهینه را نیز در بر دارد. بنابراین، کارایی اقتصادی در برگیرنده کارایی فنی نیز می‌باشد، ولی عکس این موضوع همواره صحیح نیست.[۳۱]

 

یک پیش فرض اساسی در نظریه کارآمدی (بطور خاص) و دیگر نظریه‌های اقتصادی (بطور کلی) مطرح است و آن ثبات دیگر شرایط می‌باشد. یعنی به عنوان مثال در هر نوع تحلیل مربوط به کارآمدی اقتصادی فرض می‌شود نوعی اوضاع عادی در یک قالب استاندارد در عرصه‌های مرتبط فراهم می‌باشد .تعبیر ثبات سایر چیزها هر چند در افکار اولین اقتصاددانان مطرح و مورد تأکید است، اما مشهور شدن آن از زمان مارشال صورت گرفت. در هر صورت کارآمدی مصرف، از منظر خانوارها و با پذیرش فرض فوق‌الذکر بر نوعی رضایت‌مندی و کسب رفاه انطباق دارد و کارآمدی سیستم تولید و بنگاه از قبیل شرکت های تجاری نیز به صورت کلی با نوعی رضایت مندی و رفاه برای تولید کننده و نهایتاً سودآوری آن همراهی دارد. اما از لحاظ فنی زمانی که یک فرآیند تولیدی کارآمد خوانده می‌شود که یکی از دو شرط مقرر در آن محقق شود. یکی این است که نتوان با هزینه کمتر (و به عبارت دیگر با کاربرد منابع کمتر) همان میزان محصول را به دست آورد. شرط دوم آن است که نتوان با همان میزان نهاده، محصول بیشتری تولید کرد

 

به طور مثال در تولید می توان گفت در صورت اجرای تولید کارآمد، هم هزینه‌های بنگاه کاهش می‌یابد و هم سود آن (در نتیجه) افزایش خواهد یافت. لذا نوعی رضایت‌مندی قابل قبول در نتیجه کارآمدی سیستم تولید (برای صاحب بنگاه و دیگر ذی‌نفع ها) حاصل خواهد شد. در عین حال منابع مربوطه بطور کامل بکار رفته‌اند و منبعی هدر نرفته است. لذا در مورد شرکت‌ها و بنگاهها هدر نرفتن منابع، حداقل شدن هزینه‌ها و حداکثر شدن بازدهی و سود نیز بر مفهوم کارآمدی انطباق دارند. بدیهی است در صورتی که بنگاهها و مدیران دولتی نیز وظایف خود را به گونه ای انجام دهند که نظارت بخوبی انجام شود، حقوق و مالکیت‌ها محفوظ باشد و حمایت‌های مورد نظر برای کارکرد خانوارها و بنگاهها صورت گیرد، کارآیی بخش دولتی نیز محقق خواهد شد.

 

در صورتی که هم بنگاهها و هم خانوارها و هم دولت مردان وظایف خود را بطور بهینه انجام دهند، کارآیی عمومی و اجتماعی حاصل خواهد شد، در آن صورت نوعی رضایت‌مندی کلی ایجاد می‌گردد و کارکرد کل سیستم‌های جامعه رضایت بخش خواهد بود. به عبارت دیگر اگر تمامی سازمانها و نهادها قواعد بازی مورد نظر را رعایت کنند،‌ زمینه تحقق کارآیی فراهم خواهد شد. در هر صورت  افزایش کارآیی و کارآمدی به منزله فراهم شدن زمینه‌های رشد و بالندگی و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی است.

 

۵-۳-مفهوم کارآیی در شرکت های تجاری

 

شرکت های تجاری، بنگاه های اقتصادی هستند که هدف اساسی از تشکیل آن، کسب سود بیشتر از طریق اجتماع افراد و شخصیت بخشیدن به این جمع  می باشد حفظ بقای شرکت و اخذ هماهنگی در سرمایه،تولید،کارمندان و مدیران و بطور کلی تعادل در شرکت، وابستگی تام به کسب سود بالا و مدنظر شرکت دارد لذا هرچقدر بتوان هزینه ها را کاهش داد رسیدن به این هدف قوت پیدا می کند در علم اقتصاد نیز تقلیل هزینه ها،  یکی از وجوه اصلی کارآیی شرکت های تجاری قلمداد می گردد لذا می توان قائل بر آن بود که منظور از کارآیی در ظرف حقوق شرکت ها عبارت از تخصیص بهینه منابع اقتصادی از طریق کاهش هزینه های کارگزاری به مفهوم اقتصادی آن [۳۴]می باشد

 

۶-۳-تحلیل موضوع کارآیی در شرکت های تجاری و مقررات مالیاتی مربوطه

 

شرکت های تجاری به عنوان بنگاه های اقتصادی با فرض رقابت کامل و از نظر تئوری، زمانی که با توجه به منابع آن شرکت ، منفعت در حداکثر و هزینه های در کمترین حالت خود باشد  ، به وضع کارآمد تخصیص نایل شده‌اند. در اینجا نیز (با فرض ثبات سایر چیزها) علاوه بر توجیه فنی، رضایت‌مندی بنگاه هم حاصل می‌گردد،‌ زیرا به حداکثر سود نیز نایل می‌آید. به عبارت دیگر هر شرکت تجاری بنا بر اصل عقلانیت به دنبال هدف خود یعنی کسب بالاترین منفعت و سود بیشتر است از طرفی یکی از مواردی که از سود این قبیل شرکت ها می کاهد و از لحاظ ادبیات اقتصادی به عنوان هزینه تلقی می گردد بحث مالیات می باشد لذا شرکت های تجاری به دنبال آن هستند تا با کمترین هزینه یعنی پایین ترین مالیات ممکن، سود بیشتری عاید خود کنند. از طرفی دولت نیز جهت تأمین هزینه های خود علاقه بیشتری به دریافت بالاترین مالیات ممکن دارد دو موردی که در تقابل با یکدیگر قراردارند یعنی دولت به دنبال بالاترین مالیات و شرکت های تجاری به فکر پرداخت کمترین مالیات می باشند در نتیجه با وضع قوانین بهینه مالیاتی در پرتو قاعده عقلانیت،تجزیه و تحلیل هزینه-فایده و توجه به اهداف و رضایت مندی شرکت های تجاری می توان به یک تعامل مناسب میان این بازیگران عرصه اقتصاد دست یافت در این حالت است که شرکت های تجاری از پرداخت مالیات اجتناب ننموده و تناسب معقولی را در پرداخت هزینه و کسب سود احساس می نمایند لذا رضایت مندی شرکت های تجاری از مقررات مالیاتی در پرداخت و تناسب آن با سود دریافتی، منجر به کارآیی اقتصادی آن شرکت ها می گردد.

 

 

 

 

 

[۱]-دادگر، یدالله، مالیه عمومی و اقتصاد دولت، پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس-انتشارات نورعلم،چاپ ششم،تهران،۱۳۹۰، ص ۱۲۹

 

[۲]-adam smith

 

[۳]- An Inguiry into the NATURE AND Couses of the Wealth of Nations.

 

[۴]-مهندس، ابوطالب و تقوی، مهدی، مالیه عمومی، انتشارات کتابخانه فروردین،تهران، ۱۳۶۵، ص ۱۸۳ص ۱۱۵

 

[۵]-دفتر بررسی‌های اقتصادی، همان، ص ۲۷

 

[۶]-مهندس، ابوطالب و تقوی، مهدی، همان، ص ۱۲۳

 

[۷]- Vertical equity

 

[۸] -Horizontal equity

 

[۹]- تروتابا،کوتره و ژان ماری، لویی ،حقوق مالیاتی،ترجمه محمد علی یزدان بخش،شرکت چاپ و نشر و پخش خاتون، ، ص ۶۳

 

[۱۰]-رنجبری، ابوالفضل و بادامچی، علی، همان، ص ۶۲

 

[۱۱]-رنجبری، ابوالفضل و بادامچی، علی، همان، ص ۳۱ و ۶۲

 

[۱۲]-مهندس، ابوطالب و تقوی، مهدی، همان، ص ۱۱۶

 

[۱۳]-رنجبری، ابوالفضل و بادامچی، علی، همان، ص ۳۱ و ۶۲

 

[۱۴]-رنجبری، ابوالفضل، علی، همان، ص ۳۱ و ۶۲

 

[۱۵]-همان، ص ۶۲

 

[۱۶]-مهندس، ابوطالب و تقوی، همان، ص ۱۱۶-۱۱۷

 

[۱۷]-رنجبری، ابوالفضل و بادامچی، علی، همان، ص ۶۳

 

[۱۸]-مهندس، ابوطالب و تقوی، مهدی، همان، ص ۱۱۷

 

[۱۹]-رنجبری، ابوالفضل و بادامچی، علی، همان، ص ۶۳

 

[۲۰]- Rule of law

 

[۲۱]-همان، ص ۶۰-۶۱

 

[۲۲]-تروتابا، لویی و کوتره، ژان ماری، همان، صص ۸۲ و ۸۳٫

 

[۲۳]-عباسی، بیژن، مبانی حقوق اساسی، نشر جنگل، چاپ اول، تهران، ۱۳۸۸، ص ۳۶۸

 

[۲۴]-رنجبری، ابوالفضل و بادامچی، علی، همان، ص ۶۶

 

[۲۵]-موسی زاده،‌رضا حقوق اداری (۲-۱)، نشر میزان، چاپ نهم، تهران، ۱۳۸۷، ص ۲۴۷

 

[۲۶]-رستمی، ولی، مقاله‌ی «حقوق مؤدیان مالیاتی»، فصلنامه‌ی حقوق، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره ۳۹، ش ۱، بهار ۱۳۸۸، ص ۱۱۵٫

 

[۲۷]-همان، ص ۱۱۵، به نقل از ویکتور ثورونی، طراحی و نگارش قانون مالیاتی، ج ۱، ترجمه مرتضی ملانظر، تهران، سازمان امور مالیاتی، ص ۳۷

 

[۲۸] – Efficiency

 

[۲۹]- Technical efficiency

 

[۳۰]- Economic efficiency

 

[۳۱] -دادگر، یدالله، مؤلفه ها و ابعاد اساسی حقوق و اقتصاد، پژوهشگاه اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس و انتشارات نورعلم،چاپ اول،۱۳۸۹،ص ۲۷۱ برای مطالعه بیشتر در خصوص مفهوم کارآیی مراجعه شود به«دادگر، یدالله، اصول تحلیل اقتصادی خرد و کلان، نشر آماره،چاپ اول،تهران، ۱۳۹۱، ص ۸۷»

 

[۳۲] -Marshal ,1962 ,p. 30

 

[۳۳]-قواعد بازی مجموعه وظایف رسمی، اجتماعی و نهادی است که سازگار با استانداردهای لازم در عرصه‌های مختلف می‌باشد که لازم است، خانوارها، بنگاهها و دولت مردان برای پیشرفت معقول امور، آنها را رعایت نمایند.

 

[۳۴]-طوسی،عباس،تحلیل اقتصادی حقوق شرکت ها،مؤسسه مطالعات و پژوهش های حقوقی شهر دانش،تهران، ۱۳۹۳، ص ۸۴

آدام اسمیت[۱] پدر علم اقتصاد در بیان تعریف اقتصادی مالیات، ضمن برشمردن وظایف ویژه‌ای برای دولت می‌گوید که مردم باید هزینه‌های دولت را در انجام آن وظایف بپردازند. از دیدگاه وی وظیفه‌ی دولت حفاظت از جامعه در برابر تهاجم و خشونت‌هایی است که از طرف جوامع دیگر می‌تواند اعمال شودو مردم باید هزینه‌های اداره‌ی نیروهای انتظامی را چه در زمان جنگ و چه در مواقع صلح بپردازند.به عبارت دیگر «مالیات عبارت است از هزینه‌ای که شهروندان به خاطر زیست اجتماعی خود در یک جامعه می‌پردازند و در قبال آن زمینه مساعدی را برای بهره‌برداری از تسهیلات و منابع موجود در کشور به دست می‌آورند. بدین ترتیب می‌توان مالیات را گونه‌ای از انتقال درآمد یا دارایی اشخاص حقیقی یا حقوقی به دولت ‌دانست. منطق حاکم بر انتقال دارایی این است که دولت و جامعه نیز به طور مستقیم یا غیرمستقیم سهم عمده‌ای را در ایجاد درآمد یا تضمین دارایی‌های اشخاص ایفا می‌کند.» عده ای دیگر تعریف مالیات را چنین بیان می‌کند: «مالیات را مبلغی می‌دانند که دولت براساس قانون از اشخاص و موسسات به منظور تقویت مالی حکومت و تأمین مخارج و هزینه‌های عمومی دریافت می‌کند».

 

 

۲-۲-۱-تعریف حقوقی مالیات

 

با مراجعه به قوانین مالیاتی کشور مشاهده می‌شود که مع‌الاسف هیچ یک تعریفی از مالیات ارائه نمی‌شوند و در این ارتباط با خلأ قانونی مواجهیم. در این شرایط که با نوعی ابهام همراه است ناگزیر باید به آموزه‌های[۶] حقوقی مراجعه و تعریف مطلوب را از میان آثار حقوق دانان و علمای حقوق عمومی جستجوی کرد.

 

دکترین حقوق در تعرف مالیات این چنین می‌نویسند: «مالیات سهمی است که به موجب اصل تعاون ملی و بر وفق مقررات هر یک از سکنه کشور موظف است از ثروت و درآمد خود به منظور تأمین هزینه‌های عمومی و حفظ منافع اقتصادی یا سیاسی یا اجتماعی کشور به قدر قدرت و توانایی خود به دولت بدهد». تعریف فوق تنها با توجه به نقش مؤدی و بی‌توجه به طرف دیگر مالیات یعنی دولت (دستگاه مالیاتی) ارائه شده است. به نظر می‌رسد منظور از مؤدی در عبارت «سکنه» در تعریف فوق، تنها شامل اشخاص حقیقی است و نه اشخاص حقوقی. همچنین نمی‌توان منظور از «مقررات» در تعریف را حمل بر معنای دقیق حقوقی آن و معادل «مصوبات الزام آور نهاد‌های قانونی کشور جز مجلس» دانست؛ چرا که در این صورت «اصل قانونی بودن مالیات‌ها» مورد خدشه واقع می‌شود و ناگزیر باید «مقررات» را اجمالاً به  معنای «قانون» تلقی کرد.

 

مالیات در اصطلاح عبارت است از مبلغی که دولت از اشخاص، شرکت‌ها و مؤسسات بر طبق قانون برای تقویت عمومی حکومت و تأمین مخارج عمومی می‌گیرد. این تعریف با لحاظ قراردادن نقش هر دو طرف موجود در یک رابطه مالیاتی- یعنی دولت و اشخاص- ویژگی «اجباری بودن» مالیات را به طور ضمنی بیان می‌کند. هم‌چنین با تصریح به «اصل قانونی بودن مالیات»، تقریباً تعریفی بی‌نقص ارائه می‌دهد. البته عدم تصریح به الزامی بودن پرداخت مالیات از سوی مؤدیان نیز در این تعریف مورد نقد است.

 

تعریف دیگری نیز مالیات را یک نوع پرداخت و تأدیه مالی می‌داند که در نتیجه الزام قانونی از نظر تأمین مالی مخارج دولت، به صورت بلاعوض به وسیله افراد انجام می‌شود.این تعریف هر چند تعریفی است کلاسیک ، معهذا با سیستم اقتصادی معاصر نیز قابل انطباق است، زیرا در نظام‌های اقتصادی جدید هزینه‌های عمومی فقط محدود به منابع مربوط به نظم عمومی و عدالت اجتماعی نبوده بلکه کلیه مخارج دولت اعم از مخارج مربوط به نظم عمومی و عدالت اجتماعی یا مخارج مربوط به انواع دخالت دولت را نیز شامل در امور مملکتی می‌داند.

 

عده ای دیگر مالیات را «برداشت قسمتی از دارایی یا درآمد  افراد بر حسب توانایی پرداخت آنان برای تأمین مخارج عمومی» تعریف می کند.نقص تعریف فوق نیز عدم اشاره به «اصل قانونی بودن مالیات» و «نقش دولت در یک رابطه مالیاتی» است.

 

به نظر می‌رسد اگرچه در حقوق مالیاتی معاصر بر لزوم جلب مشارکت مؤدیان مقدم بر استفاده از اقتدارات دولت تأکید می‌شود- به نحوی که مؤدی با رضایت و طیب خاطر نسبت به تشخیصو پرداخت مالیات خود اقدام کند، مع‌الوصف تمام تعاریف فوق نقش قاهرانه‌ی دولت در اخذ و وصول مالیات را نادیده گرفته، بیشتر با توجه به جایگاه مؤدی به پدیده مالیات می‌نگرند. با در نظر گرفتن مراتب بالا می‌توان گفت «اخذ مالیات یک عمل اقتداری و انحصاری و استثنایی قدرت عمومی است که بدون نیاز به جلب رضایت مؤدی قابل سوصل است و مؤدی جز اینکه به عنوان یک تکلیف و تعهد قانونی و دین شهروندی کمال همکاری و مساعدت را در پرداخت مالیات بعمل می‌آورد گزینه دیگری در پیش رو ندارد» در نهایت می‌توان گفت مالیات بخشی از درآمد‌های عمومی است که به موجب قانون جهت تأمین هزینه‌های عمومی و به صورت بلاعوض از اشخاص حقیقی و حقوقی اخذ و به حساب دولت واریز می‌شود و منبع اصلی درآمد‌های عمومی محسوب می‌شود. از تعریف اخیر موارد زیر بدست می‌آید:

 

۱)مالیات قسمتی از دارایی یا درآمد یا مصرف شخص است که طبق قانون وصول می‌شود.

 

۲)مالیات جزء درآمد‌های عمومی است که به صورت وجه نقد عاید دولت می‌شود.

 

۳)مالیات قطعی و بلاعوض است و مابه‌ازای آن چیزی دریافت نمی‌شود.

 

۳-۲-۱-انواع مالیات

 

مالیات ها بر سه پایه درآمد، مصرف و ثروت وضع می شوند و از طریق دو روش مسقیم و غیر مستقیم وصول می گردد بدین ترتیب مالیات گاهی مستقیم است، زیرا مستقیماً از درآمد اخذ می‌شود (مانند مالیات بر حقوق کارمندان)، و زمانی غیر مستقیم و از کالا اخذ می‌شود (مانند مالیات بر مصرف سیگار و نوشابه و مالیات بر ارزش افزوده).

 

۴-۲-۱-مالیات مستقیم و مالیات غیرمستقیم

 

مالیات مستقیم به طور مستقیم و بلاواسطه از خود مؤدی گرفته می‌شود که به طور کلی شامل انواع مالیات بر درآمد و مالیات بر دارایی می‌شوند، ولی در مالیات غیرمستقیم، مالیات از شخصی که مؤدی محسوب می‌شود ولی پرداخت کننده‌ی واقعی نیست وصول می‌شود و به طور غیرمستقیم به مؤدی واقعی تحمیل می شود. که موضوع آن می‌تواند تولید و یا مصرف مؤدی باشد. به عبارت دیگر مالیات‌های مستقیم عبارتند از مالیاتی که به صورت معین (اسمی) به یک شخص حقیقی یا حقوقی تعلق می‌گیرد، شخص پرداخت کننده نیز آن را تحمل می‌کند و اصولا نمی‌تواند آن را به شخص دیگری منتقل کند. این مالیات به درآمد یا دارایی اشخاص مربوط می‌شود و به صورت دوره‌ای اخذ می‌گردد. مالیات بر دارایی دربر گیرنده مواردی نظیر مالیات بر ارث و حق تمبر است و مالیات بر درآمد شامل مالیات بر درآمد اجاره املاک، مالیات بر درآمد کشاورزی، مالیات بر درآمد حقوق، مالیات بر درآمد مشاغل، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی و مالیات بر درآمد اتفاقی می‌شود.

 

هم‌چنین از نقطه نظر مال مشمول مالیات می‌توان گفت مالیات مستقیم مالیاتی است که مالی را که همیشه وجود دارد و یا به طور منظم تجدید می‌شود را شامل می‌شود. اما مالیات غیرمستقیم اموالی را شامل می‌شود که گاه هستند و گاه نیستند یا به عبارت دیگر شامل چیز‌هایی مانند تولید، مصرف، مبادله یا مخارج می‌باشند. یعنی مالیات مستقیم شامل ثروت به دست آمده یا در حال بدست آمدن می‌شود در صورتی که مالیات غیرمستقیم اعمال و کارهایی را که به جریان ثروت یا استفاده از آن مربوطند شامل می‌گردد. به عبارت دیگر مالیات مستقیم به فعل (بودن) یا (داشتن) مربوط می‌شود و مالیات غیرمستقیم به فعل (انجام دادن). تفاوت‌های میان این دو نوع مالیات عبارتند از:

 

۱)در مالیات‌های مستقیم، دولت مالیات را از خود مؤدی می‌گیرد و وی مبلغ مذکور را به اشخاص یا طبقات دیگر منتقل نمی‌کند ولی در مالیات‌های غیرمستقیم، دولت به شخص حقیقی یا حقوقی که مالیات را از او وصول می‌کند اجازه می‌دهد مبلغی را که به دولت پرداخته است از طریق افزایش قیمت محصولات یا خدمات خود به مصرف کننده یا استفاده کننده از خدمت منتقل نماید.

 

۲)مالیات‌های غیرمستقیم به دلیل اینکه از مؤدی واقعی وصول نمی‌شوند سهل الوصول‌ترند زیرا پرداخت کننده چون امکان انتقال مالیات را به اشخاص دیگر دارد، مقاومتی نمی‌کند و مؤدی واقعی هم متوجه پرداخت مالیات غیرمستقیم نمی‌شود.

 

۳)قانون خاص و مدونی راجع به مالیات‌های مستقیم و به همین نام وجود دارد در حالی که قوانین مربوط به مالیات‌های غیرمستقیم متعددند.

 

۴)در مالیات‌های مستقیم دولت حق دارد که برای وصول مالیات قسمتی از دارایی‌های مؤدی را توقیف و تصرف کند ولی در مالیات‌های غیرمستقیم این گونه نیست.

 

[۱]-Adam Smith

 

[۲]Smith, Adam; An Inguiry into the Nature and Causes Of the Wealth of Nations; edited by R.H. Campbell and A.S. Skinner; Claredon Press; 1976; Book V; Volume I.

 

[۳]-وظیفه‌ی دوم دولت حمایت از افراد جامعه در برابر بی‌عدالتی‌هایی است که از سایر افراد سرمی‌زند. دولت وظیفه دارد عدالت را در جامعه حاکم سازد. وظیفه‌ی سوم دولت ‌نیز ارائه خدمات عمومی و اداره‌ی دولت و دستگاه‌های اداری لازم برای  انجام امور دفاع و برقراری عدالت است. (دفتر بررسی‌های اقتصادی. “مالیات؛ مروری بر ادبیات و سیری در مفاهیم”، ص ۲۳-۲۵)

 

[۴]-گرجی ازندریانی، علی اکبر، همان، ص ۱۸۹

 

[۵]-عرب مازار،علی اکبر ،مروری کوتاه بر پاره ای مفاهیم و نظارت مالیاتی ،،فصلنامه مالیات، دوره دوم، ش ۱، تابستان ۱۳۷۶، ص ۷۴

 

[۶]-doctorine

 

[۷]-جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، ۱۳۸۶، چاپ هفدهم، ص ۶۰۱

 

[۸]-فرهنگ، منوچهر، فرهنگ اقتصادی، ۱۳۷۴

 

[۹]-زندی حقیقی، منوچهر، اقتصاد و مالیه عمومی، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۴۱، ص ۳۱۳/۲۴۲ به نقل از: گاستون ژز (Gaston Jeze) دانشمند کلاسیک

 

[۱۰]-همان، ص ۳۱۴

 

[۱۱]-پیرنیا، حسین، مالیه عمومی، مالیات‌ها و بودجه، تهران، انتشارات کتابخانه ابن سینا، ۱۳۳۹، ص ۵۸

 

[۱۲]-رستمی، ولی، اقتدارات و اختیارات دستگاه‌ مالیاتی در حقوق مالیاتی ایران، فصلنامه حقوق، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره ۳۸، شماره ۳، پاییز ۱۳۸۷، ص ۱۶۶

 

[۱۳]-رنجبری، ابوالفضل و بادامچی، علی، همان، ص ۵۷

 

[۱۴]- Direct Tax

 

[۱۵]- Indirect Tax

 

[۱۶]-رنجبری، ابوالفضل و بادامچی، علی، حقوق مالی و مالیه عمومی،انتشارات دانشگاه تهران،۱۳۴۱، ص ۵۸

 

[۱۷]- Periodic

 

[۱۸]-گرجی، علی اکبر، همان، ص ۱۹۰

 

[۱۹]-همان، ص ۵۶

 

[۲۰]-رنجبری، ابوالفضل و بادامچی، علی، همان، ص ۵۸ و ۵۹

 

[۲۱] -Tax ahifting.

سالم اوقات فراغت وغیره را فراهم سازد که پیرامون هریک از این ویژگی ها مشروحاً توضیح داده خواهد شد .

 

 

۴-۱-۱- تأمین سلامت بدن:

 

در اسلام جسم، دارای ارزش واحترام خاصی است وسالم نگاه داشتن آن ازضروریات به حساب آمده وبرای حفظ بهداشت آن دستورالعمل های متعددی داده شده وهر حرکت فیزیکی منظم وغیر منظم وفعالیت جسمی که این سلامت را بهتر می کند وسوخت وساز وکار تمام جوارح را به نحو مطلوب میسّر سازد می تواند موافق فطرت انسان باشد .

 

حضرت علی (ع) خطاب به فرزند بزرگوارش امام حسن (ع) دستورالعملی صادر می کند که هرکسی آن را به کار گیرد ، هرگز نیاز به طب و طبیب پیدا نخواهد کرد . ایشان می فرماید : «یا بُنّی الا اُعَلَّمُکَ اَرَبعَ خِصال تَستغنی بِها عَنِ الطّب؟ فَقالَ : بَلی یا امیرالمومنین. فَقالَ : لا تَجلِس عَلی الطَّعام ِ اِلاّ وانت جائع. وَلا تَقم عن الطعّام ِ واَنتَ تَشتَهیِه وَجَوَّد المَضغَ وَاِذا نَمتَ فَاَ عرِض نَفسَکَ عَلی الخَلا وچهارم اینکه هرگاه خواستی بخوابی به توالت برو فَاِذا اِستَعمَلتَ هذِهِ استَغنیتَ عَنَ الطِّب». (مجلسی، ۱۳۶۲ش:ج۷۶، ص۱۸۷)

 

ای پسر جان آیا به تو چهار خصلت یاد دهم که به سبب آن از طب بی نیاز شوی ؟ امام حسن عرض کرد : آری (یاد بده ) ای امیرالمومنان!  فرمود : اول اینکه بر سر (سفره) غذا منشین مگر در حالیکه گرسنه ای و دوم اینکه از سر سفره غذا برمخیز مگر در حالیکه (هنوز) به آن میل داری وسوم اینکه خوب (غذا را ) بجو پس هرگاه این چهار عمل را انجام دهی از طب بی نیاز می شوی.

 

این وظیفه موسسین ورزشی وکارشناسان ورزشی است که با گرفتن آزمایشات وتهیه آمار مفید بودن حرکات ورزشی را مشخص می کند تا برای تأمین سلامت بهتر از آن بهره برداری شود .

 

دیده شده که بعضی از حرکات که به صورت ورزش رایج در قرن اخیر انجام می شود هدف فوق را تأمین ننموده وحتی عملکردی در جهت معکوس سلامتی داشته ودر نتیجه حاصل چنین روشی جسم ناقص وپیری زودرس بوده است .

 

حضرت رسول اکرم (ص) می فرمایند : « اِن َّ لِبَدَنِکَ عَلیَک َحَقّا» .(مجلسی، ۱۳۶۲ش: ج۷۰، ص۱۲۶) یعنی بدن تو برتو حقی دارد وباید آن را ادا کنی. بنابراین می توان گفت تأمین سلامتی ونگهداری صحیح بدن یکی از وظایفی است که خداوند به عهده انسان نهاده است وچنانچه هروسیله ای که درمحدوده اختیار اوست به سلامتی لطمه واردسازد انسان مدیون خواهد بود .

 

خداوند متعال نیز درآیه ۱ سوره طلاق می فرماید: «وَمَن یَتَعَدَّ حُدودَالله فَقَد ظَلَمَ نَفسَه». آنکه از حدود الهی پا فراتر نهد قطعاً به خویشتاً ظلم نموده است . دراین آیه شریفه از حدود الهی خارج شدن ظلم به خود یاد شده است ومؤید آن است که انسان در تمام افعالش تا حد شناختن و دانایی هایش می باید در صراط مستقیم قرار گیرد . در ورزش نیز چنانچه تأمین سلامتی که از تربیت بدنی متصوّر است تأمین نگردد، حرکات ورزشی لغو است و چنانچه برای بدن ضرری داشته باشد انسان خاسرخواهد بود. در هر صورت لازم است برای بالا بردن سلامت جسمی وروحی از تکنیک وروش هایی بهره مند شد که این منظور را تأمین نماید. همانطور که گفته شد برای این منظور نیاز به یک بررسی علمی و آماری از کلیه رشته های ورزشی و اثرات کوتاه مدت، میان مدت، بلند مدت و اثرات آن برروی جوارح انجام گردد و به عبارتی یک ارزیابی جامع و رسیدن به کوتاه ترین راه برای تأمین سلامتی مطلوب تر ضروری است .

 

 

۴-۱-۲- بالابردن توان جسمی (نیرومندی) ؛

 

بالا بردن توان جسمی ورشد قابلیت های مانند سرعت ، قدرت ، استقامت ، انعطاف پذیری اداراکات وعکس العمل سازی ها که لازمه بقا وادامه زندگی بهتر می باشد از جمله مواردی است که فعالیت های ورزشی وتربیت بدنی می باید درتأمین آن موثر واقع شود ولی اکثر رشته های ورزشی موجود نمی توانند به تنهایی همگی این عوامل را تقویت نمایند . مثلاً بعضی از رشته ها تنها سرعت وبعضی تنها استقامت وبعضی انعطاف پذیری و… وبعضی فقط ۲تا۳ مورد را تأمین می نمایند ولی طبیعی است که توانمندی انسان درمجموعه جهات لازم است وتکنیک وتاکتیک ها هرچه شامل تر باشد رشد جسمی به مفهوم علمی واصولیش نزدیک تر است. چنانچه تمامی عناصر مذکور تقویت شود ولی روحیه انسان توأم با آن رشد نیابد ، طبیعی است که آن توانایی کامل نخواهد بود .

 

 

 

 

 

۴-۱-۳- عامل نشاط وشادمانی؛

 

ائمه معصومین (ع) کراراً مسلمانان را به شادابی وخوش رویی وپرهیز از خشم وبدخویی توصیه فرموده اند ، نشاط ، مفرح روح وتلطیف کننده روحیات است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند : «اُلهُو و وَلعَبوا فَأنّی أَکَرَهُ أَن یَری دینَکُم غِلظَهً» (نهج الفصاحه: ص۵۳۱) بازی وتفریح کنید که من دوست ندارم در دین شما خشکی وغلظت ببینم. حضرت علی (ع) نیز می فرمایند : «اَلسَّرورُ بَسطُ النَّفسِ وَالنّشاط»(غررالکلم، ص۱۸۷).شادی وسیله انبساط روان است ونشاط را در وجود انسان برمی انگیزد.

 

هر وسیله صحیح ومناسب که این شادمانی وفرح را تأمین نماید بدیهی است که برای انسان سودمند ومفید خواهد بود و ورزش یکی از عوامل قابل توجه در ایجاد نشاط وشادمانی مثبت است ومی تواند انسان را از افسردگیها وکسالت ها به سوی فعالیت ها وشادی های مطلوب سوق دهد . البته نشاط وسرور به شادیهای کاذب و واقعی تقسیم می گردد کسی که با مواد مخدر یا شراب وقمار و… بخواهد شادی کسب کند برای یک شادی زودرس آثار روانی وجسمی نامطلوبی برای خود پدید می آورد وطبعاً معامله خوبی برای او نخواهد بود ونشاطی که از شناخت وآگاهی ها برجهان وغیره برای انسانی نتیجه می گردد شادی پر دوامی است که آثار خوب بعدی دنیوی واخروی راهم دربر دارد واز عواملی که می تواند بطور صحیح این نشاط را تأمین نماید همانا ورزش می باشد که چنان چه از راه مناسب بکار گرفته شود هم سرور وشادمانی برای انسان فراهم می کند وهم آثار مثبتی درپی دارد درحالی که بعضی اوقات ملاحظه می گردد نتیجه سیستم ورزشی موجود عصبی شدن خشونت ودرگیری و… که طبعاً با این هدف مغایرت پیدا می کند که با یک بازنگری وایجاد روشی مطلوب در ورزش مخصوصاً درورزش کشورمان انشاء الله هدف مورد نظر تأمین می گردد.

 

۴-۱-۴- عاملی برای پر کردن سالم اوقات فراغت؛

 

آن طور که در نحوه گذارندن زندگی یک مسلمان اشاره شده است ساعات روزانه به چند بخش تقسیم شده است. بخشی به کار وفعالیت های شغلی اختصاص می یابد وبخشی به عبادت وبخشی به گذراندن اوقات با دوستان که عیوب ما را به ما گوش زد کنند وبخشی هم به تفریحات حلال اختصاص یافته ومطلب فوق از روایتی از امام موسی کاظم مستفاد است . امام (ع) بعد از بیان این چهار بخش برای گذراندن اوقات در روز می فرمایند: « واین ساعت (انجام تفریحات حلال وگذراندن اوقات فراغت) است که به ۳ساعت دیگر نیرو می بخشد.

 

بنابراین می بینیم که تفریح حلال به عنوان انرژی عبادت وامرار معاش وتزکیه نفس وخودسازی نقش دارد وما چه تفریح حلالی را از انجام حرکات ورزشی مناسب بهتر می بینیم که هم وقت ما را به نحو صحیح واحسن پر می کند وهم درقبال ورزش کردن دارای جسمی نیرومند وبه تبع آن روحی سالم خواهیم بودو همچنین ما را از انجام بعضی ازگناهان چون غیبت وتهمت وافتراء باز می دارد و انسان را ازافتادن در ورطه اعتیاد و انحراف وفساد دور می کند و نهایتاً سموم و مواد زائد بدن را دفع می کند وانرژی های موجود در بدن را که به خاطر خوردن غذا در بدن به وجود آمده می سوزاند .

 

۴-۱-۵- عاملی به منظور هماهنگی وبهره جویی از طبیعت؛

 

اصولاً بشر در ارتباط مستقیم با طبیعت می باشد واگر توانایی او با طبیعت اطرافش متناسب نباشد ناچار انسان مقهور طبیعت شده وادامه زندگی برایش مشکل خواهد بود. به عنوان مثال اگر انسان از کوهنوردی اطلاعی نداشته واعضای بدن او تمرینات مناسب ندیده باشد درمقابل ارتفاع ضعیف است یا کسی که فن شنا را نداند درعمق بیش از قد خود در آب جان خود را از دست خواهد داد . به همین ترتیب اگر برخورد وارتباط وروش مناسب با عوارض طبیعی را نداند درمقابل آن تسلیم خواهد شد . کلاً سلسله تعلیمات وتمرینات فیزیکی که این تسلط را حاصل نماید با نیاز حقیقی انسان موافق خواهد بود وعلاوه براین چیرگی نسبی وتقویت جسمی انسان می تواند از مواهب طبیعی در نشاط وشادی روح وفکر ورشد عقلانی بهره قابل توجهی کسب نماید .

 

۴-۲- اهداف باطنی ورزش:

 

ورزش وتربیت بدنی درکنار نقش موثری که درسلامت بدن انسان دارد، در تسریع رشد وشکوفایی استعدادهای فردی و در نتیجه انجام بهتر وظایف اصلی انسان نیز ایفای نقش می کند.اما ورزش اهداف دیگری را نیز دنبال می کند. اهدافی که دربطن ورزش قرار دارند و شاید زیاد درنظرافراد، ظاهر نباشند. توجه به این اهداف، مارا در زندگی شخصی و اجتماعی یاری می نماید. دراین بخش، گوشه ای ازکاربردهای ورزش و تربیت بدنی را در زندگی شخصی و اجتماعی بیان نموده ایم.

 

۴-۲-۱- اهداف شخصی؛

 

پرداختن به امر ورزش زمانی مفید است که در روحیه ورزشکار اثرگذار باشد و علاوه بر بالابردن نیروی جسمی و عضلانی فرد، نیروی تفکر و تعقل او را نیز افزایش داده و در ارتقای کیفیت شخصیت ورزشکار سهیم باشد. بنابراین باید از ورزش در هردو بُعد مادی و معنوی آن بهره جست وهمراه با ورزیدگی جسم، به ورزیدگی روح نیز توجه نمود.

 

۴-۲-۱-۱- قوت بدنی، زمینه ساز قدرت معنوی؛

 

یکی ازفواید ورزش «تمرین مبارزه با نفس» است. چون نفس آدمی همواره به لذت ها و آسایش طلبی تمایل دارد ولی ورزش کردن اورا به انجام کارهای سخت و دشواری وادار می کند که با روحیه راحت طلب آدمی تعارض دارد. ورزشکار مصمّم باانجام این کارها، بر نفس خود وعلایق آن فائق می شود و می توان گفت که این نوعی «پرهیزگاری» و «تقـواست»؛ زیرا تعریف تقوا نیز دربرگیرنده همین معناست که انسان با درنظرگرفتن هدف بالاتری، خود را از علایق و تمایلات نفسانی تهذیب کند تا به آن هدف برسد.

 

بنابراین ورزش و تربیت بدنی می تواند درجایگاه خود، درس تقوا را به انسان بیاموزد تا درمواجهه با سختی ها و ناملایمت ها مقاوم وپیروز باشد. شخص ورزشکار قادر به انجام اموری است که ممکن است برای برخی افراد سخت و طاقت فرسا باشد اما او با ورزیدگی بدنی که دارد به راحتی ازعهده آن اعمال بر می آید. پس همین تمرین تحمل سختی، به او کمک می کند تا در مبارزه با نفس خود با مشقّت کمتری روبرو شود. بنابراین ورزش می تواند بستری باشد درکسب آمادگی برای مبارزه خواسته های نفسانی انسان.

 

دراسلام دوجهاد مطرح است جهاد با خصم وجهاد با نفس که آن را جهاد اکبر نیز می نامند ، جهاد با نفس یعنی مبارزه کردن با کلیه خواسته های غیر الهی وچیره شدن وتسلط یافتن برنفس وحرکت به سوی متعالی شدن و ورزش وتربیت بدنی چنانچه با قصد ونیت صحیح انجام گیرد ودرست انتخاب وانجام شود، می تواند به عنوان عامل مهمی در خود سازی به ما یاری رساند.

 

ورزش سستی و بی ارادگی تنبلی وترس را از انسان دور می کند و صفات جوانمردی ، شجاعت ، بردباری ، فروتنی ، راستگویی وپهلوانی را در انسان تقویت می کند . البته نه اینکه تصور شود هر ورزشی می تواند در خود سازی و رشد روحی مؤثر باشد، بلکه می گوییم می شود و باید از ورزش چنین بهره ای برد و این مطلب منوط به این است که محیط ورزشی سالم باشد و مربی نیز فردی صالح و آگاه انتخاب شود و ورزش نیز متناسب و درجهت تربیت و رشد و تکامل انسان مورد نظر و متناسب با آرمان های مکتب انتخاب شود. درآن صورت وقتی فرد در محیط ورزش سالم قرار گرفت و با نام خدا شروع کرد مقدمات تربیت فراهم می شود. کما اینکه در زورخانه های سنتی به همین شکل عمل می گردید و ورزشکار با این هدف وانگیزه مدام با هر حرکت ورزشی، با نفس خود کشتی می گرفت. دراین صورت این ورزش انسان ساز و پهلوان پرور خواهد بود، لذا متولیان تربیت بدنی و ورزش باید محیط هایی این چنین همراه با مربیان آگاه جهت آموزش ورزشکاران فراهم نمایند تا جوان ورزشکار ضمن اینکه تحت تعلیم حرکات فیزیکی قرار می گیرد، به پیروی از رشد خویش فکرش را درجهت خداجویی وخداشناسی به کار انداخته وبه معنای واقعی خودسازی نماید .

 

ازدیگر ثمرات ورزش کردن، «معتدل کردن شخصیت» است. ورزش، راهنمای انسان  به سمت اعتدال است و با این اعتدال می توان دررسیدن به اهداف، نسبت به دیگران پیش قدم شد. حضرت علی (ع) خطاب به فردی یهودی فرمود: «هر کس طبیعتی معتدل داشته باشد، مزاجش باصفا می گردد و دراین صورت اثر نفس در وی قوی می شود و با تقویت این بُعد، به سوی آن چه که ارتقایش دهد بالا رود و هرکس بدین سو بالا رود، به اخلاق نفسانی آراسته گردد، چنین فردی موجودی است انسانی نه حیوانی و به باب مَلکی درآید و چیزی او را از این حالت برنگرداند». (گلی زواره به نقل ازحسن زاده آملی، ۱۳۸۵ش: ۳۸)

 

ثمره دیگری که ورزش کردن می تواند داشته باشد، «فروبردن خشم درهنگام عصبانیت وشکست» است. یک ورزشکار ممکن است با شکست های فراوانی در زندگی روبرو شود لکن تمرین می کند که درمقابل شکست ها خشم خود را فروبرده و صبور باشد. روایت است که روزی رسول اکرم (ص) در مدینه از محلی عبور می فرمود، گروهی از جوانان مشغول زور آزمایی بوده و در حال بلند نمودن سنگ بزرگی بودند و چون احتیاج به داور داشتند با عبور پیامبر(ص)، از آن حضرت خواستند میانشان داوری نماید که کدامشان بهتر سنگ را بلند می کند، رسول گرامی اسلام قبول فرمود و در پایان کار اظهار داشتند: «می خواهید بگویم قوی تر از همه چه کسی است؟» گفتند: بفرمایید: فرمود: «اتحسبون الشده فی حمل الحجاره انما الشده ان یمتلی احدکم غیظا ثم یغلبه» یعنی: آیا گمان می کنید نیرومندی در جا به جا نمودن سنگ است؟ نیرومند حقیقی کسی است که چون خشم بر او غلبه گردد، بر غضب خویش غالب گردد. (نهج الفصاحه، ص ۶، حدیث شماره ۲۸)

 

در جای دیگر فرموده اند: «اشدّکُم من ملک نفسه عند الغضب(نهج الفصاحه، ص ۶۱، حدیث شماره ۳۰۶) نیرومندترین شما کسی است که هنگام غضب بر خود تسلط داشته باشد» . و در فرمایش دیگر آن برگزیده پیامبران قوی ترین کس را فردی دانسته که چون به گناهی تمایل یابد از آن اجتناب ورزد. (مطهری، ۱۳۶۷ش:۲۶۴)و در فرمایش دیگری ایشان درباره توکل به خداوند می فرماید: «هر که دوست دارد از همه مردم نیرومندتر باشد، باید به خداوند توکل کند. (نهج الفصاحه، ص ۵۸۱، حدیث شماره ۲۸۱۹)

 

آن که قدرتش به خشم و غضب و حالات عصبی متکی است ولی می خواهد مردم را اذیت کند ضعیف است و این رفتارهایش از کاستی روانی و اخلاقیش حکایت می کند، حضرت امام حسین (ع) می فرماید: «القدره تذهب الحفیظه» (اسعدی، ۱۳۶۳ش: ۸۹) یعنی قدرت، کینه رااز بین می برد. وقتی انسان یک نیروی روانی وقدرتی  معنوی در خود احساس می کند، دیگر در دلش حسادت و عداوت وجود ندارد.

 

۴-۲-۱-۲- ورزش، تمرین پیروزی وشکست؛

 

           ما درهیچ جا نمی توانیم به فرزندان خویش تمرین پیروزی وشکست دهیم الا در زمین ورزش ، فرزندان از همان کودکی درجریان تمرینات ورزشی با شکست خوردنهای مکرر آمادگی پذیرش شکستهای بزرگتر را برای آینده پیدا می کنند و وقتی درسنین بالاتر با شکستهای اقتصادی ویا از دست دادن یک عزیز و…مواجه می شوند توان تحمل این مشکل را بیشتر از سایرین دارند ونیز توان ظرفیت پذیرش پیروزی را در میدان ورزش می توان جستجو کرد اگر کسی در میدان ورزش با پیروزیهای مکرر برخورد داشته باشد ، طعم شیرین پیروزی برایش آنچنان نیست که با برخورداری از یک پیروزی بزرگ در زندگی عنان اختیار را از کف بدهد . به عبارت دیگر می توان گفت : انسانی که تحمل شکست وپیروزی را نداشته باشد یک انسان کامل نیست واین ورزش است که این قابلیت را به او می دهد .

 

۴-۲-۱-۳- ورزش ، کار وفعالیت شغلی؛

 

       خداوند زحمت وتحمل سختی برای تحصیل روزی حلال را برای هر فرد مسلمان واجب دانسته است . لذا بستگی به نوع کار لازم است که انسان بدن خود را طوری با ورزش تربیت کند . که تحمل واستقامت در تداوم کارهای بدنی وفکری را در طول سالیان داشته واین تکلیف شرعی را به نحو مطلوب انجام دهد .

 

درتاریخ آمده است که شخصی برامام محمد باقر (ع) که زیر آفتاب وعرق ریزان مشغول کاری بوده است می گذشت وبه حضرت عرض کرد یا بن رسول ا… این دور از شماست که از خانواده پیامبر گرامی هستید واینطور کار سخت وشاق انجام می دهید، حضرت پاسخ فرمودند :«چنانچه دراین حال بمیرم شهید محسوب می گردم».

 

حضرت رسول (ص) دست کارگری را که از کار زیاد پینه بسته بود دید وفرمود : « این دستی است که آتش دوزخ به آن نمی رسد». آن طور که گفته شد حضرت علی (ع) کار را به عنوان یک عامل تربیتی ورشد تلقی می کند ومی فرماید: «صیقل مرد، کار است».

 

۴-۲-۲- اهداف اجتماعی؛

 

ورزش آثارمتعددی در زندگی افراد و جامعه آنها دارد. یک ورزشکار اگر در میادین وصحنه های ورزشی مطرح شود، درجامعه خود به الگو و نمونه تبدیل می شود و می تواند درساخت فرهنگ جامعه مؤثر باشد. ورزش اهداف متعددی را دنبال می کند که یکی از عمده ترین آن اهداف، اثرگذاری ورزش در اجتماع است. این اثرگذاری در زمینه های مختلفی بروز می کند که دراین رساله به دوزمینه ازآن اشاره می کنیم.

 

۴-۲-۲-۱- ورزش وتربیت بدنی می تواند عاملی باشد درخدمت به دیگران :

 

اصولاً کمک و دستگیری از همنوع ، بخصوص از مردم مسلمان درگرفتاری ها وهمچنین شرکت در کارهای اجتماعی که باعث تقویت جامعه اسلامی باشد ، از وظایف عبادی است که برانسان درحد توان و وسعش تکلیف شده وطبعاً یک انسان سالم ومتعادل وقوی بهتر و بیشتر می تواند این وظیفه شرعی را انجام دهد . لذا ورزش سالم که موجب گردد این وظیفه مناسب تر انجام پذیرد ، می تواند به عنوان مقدمه کار خیر تلقی گردد. یک ورزشکار واقعی باید همواره این جمله ارزشمند امیرالمؤمنین(ع) را سرلوحه خو قرار داده و ازخداوند متعال بخواهد که در راه خدمت به خدا و خلق او، به اعضا و جوارحش قوّت دهد تا با نیرومندی و نشاط، ازدیگران در کارهای خیر، سبقت بگیرد.

 

در تاریخ اسلام وهمچنین درچند صد سال گذشته، چهره افرادی به صورت پیش کسوت وپهلوان درکمک ویاری ودست گیری از مستمندان ونیازمندان و پیش قدمی دراین امر دیده شده است. لازمه رسیدن به اهداف ذکر شده قصد ونیت صحیح در ورزشکار ومربی است و آن منوط به روش ها وبرنامه های ورزشی جهت دار ومناسب است .

 

۴-۲-۲-۲- ورزش، افزایش دهنده نیروی رزمی ودفاعی جامعه اسلامی؛

 

همانطورکه درآیات وروایت آمده است درزمینه تقویت جسم واستفاده ازآن در دفاع از حدود و ثغور جامعه اسلامی اشاره های فراوان شده است. اما خداوند درآیه «وَاعَّدوالَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّهٍ وَمِن رُباط الخَیل تُرهِبون به عَدَّواللهِ وَعَدوَّکُم »(انفال:۶۰) مؤمنان را به آمادگی دفاعی و نظامی ترغیب می کند تا دشمنان و کفار، ازاین آمادگی بترسند. خداوند دراین آیه به مومنان می فرماید که با تمام امکانات مادی ومعنوی درجهت تقویت امت مسلمان درمقابل دشمن تجهیز گردند واگر تقویت جسم وآمادگی روح را یکی از امکانات اصلی ومهم تلقی نماییم پس باید در تربیت جسم وآمادگی روح وبه کار گیری آن درمواقع لزوم همت  گمارند. در مورد این آیه و نحوه استناد آن دراحکام وشرایط مسابقات و ایجاد آمادگی دفاعی برای مسلمین، درفصل آینده بطور مفصل بحث خواهدشد. آیه فوق یک فرمان عمومی و دستورالعمل همگانی درمورد «آماده باش» مؤمنان تا سرحدّ امکانات است در برابر دشمنان امروز و آینده، موجود واحتمالی، شناخته و ناشناخته.

 

آنچه که خداوند برای جوامع انسانی براساس فطرتشان نازل فرموده است، حکومت انسانی است که درآن هرفردی از افراد مجتمع حفظ گردد، مصلحت ضعیف و قوی و غنی و فقیر، مرد وزن، فرد وجامعه بطور مساوی رعایت می شود، نه چون حکومتهای استبدادی که درآن فرد مستبد الرأی، جامعه را به هرجا که خاطرخواه اوست می کشاند و برجان ومال و آبروی مردم هرآنچه خواهد می کند.(محمدی اشتهاردی، ۱۳۶۷ش:۲۷)

 

شاید رازاین که چرا درآیه فوق، مستقیماً خطاب به مردم شده است و فرموده : «آماده باشید…» درحالیکه درآیات قبل خطاب به رسول گرامی اسلام بود، همین است؛ زیرا حکومت اسلامی، حکومت انسان است وبه مراعات حقوق هرفرد و رعایت و گرامیداشت هرکس بدون توجه به اکثریت و اقلیت است. یکی دیگر ازآیاتی که در زمینه آمادگی و بسیج همگانی مسلمانان درقرآن آمده آیه ۷۱سوره نساء است.

 

 

۴-۳- حاصل بحث:

 

با توجه به اینکه توانایی های جسمی وروحی انسان نقش موثری در امر دفاع وجهاد دارد وورزش در هر دو زمینه می تواند به صورت عامل موثر عمل نماید بهتر است برنامه ریزی ها واجرای حرکات وتکنیکهای ورزشی، با هدف عالی آماده سازی امت مسلمان درجهت دفاع وجهاد انجام پذیرد وچنانچه مسابقه ای برگزار می گردد ، فقط به منظور تبادل تکنیک وتشویق وترغیب وتداوم به انجام آن ورزش در طول عمر نباشد بلکه توأم با حرکات ورزشی جهت تقویت بعد روحی از غنای فرهنگ اسلامی بخصوص مکتب شیعه استفاده گردد .

 

روش آموزش ورزش زورخانه ای می تواند دراین زمینه راهنما باشد که نتیجه آن تربیت قهرمانان وپهلوانان شایسته ای بوده وهست. زیرا آموزش یافتگان این مدرسه شایستگی وتمام استعدادهای اخلاقی از قبیل شجاعت ، قدرت ، صبر وشکیبایی ، ایمان ، وبالاخره کلیه ویژگی های خود را در عملشان به منصه ظهور می رسانند وبدین ترتیب اسوه ها به طور کلی وبه صورت عینی به جامعه معرفی می گردد.

هدف از فعالیت های بدنی این است که فرد از نظر آمادگی جسمانی به حد مطلوب برسد و بتواند کارآیی بدن را تضمین کند و قادر باشد، در کاربرد اعضای خود تسلط کامل از خویشتن بروز دهد و انواع مهارت ها راکسب کند.توجه به فعالیت های جسمانی در شادمانی معنوی و لذات روحانی دخالت دارد و گویند: « عقل سالم در بدن سالم است ».

 

امام خمینی – قدس سره – فرموده اند: ورزشکاران همیشه این طور بودند که یک روح سالمی داشتند از باب این که توجه به شهوت نداشتند، توجه به لذات نداشتند . . . شما اگر دقت کنید درحال جوان ها و طبقات جامعه، می بینید آنهایی که در عیش و عشرت می گذرانند، حقیقتاً عیش و عشرت نیست، بدن ها افسرده، روح ها پژمرده و کسالت سر تا پای آنها را گرفته است.( از سخنان امام امت در دیدار با وزنه برداران در تاریخ ۲۳/۲/۱۳۵۸) همچنین این رهبر عزیز دربیاناتی به این نکته تأکید فرموده اند که ورزشکاران علاوه بر ورزش جسمانی وظیفه دارند به پرورش روحانی خود نیز بپردازند، ورزش جسمانی قدرت لازم برای دفاع از میهن و مقابله با دشمنان را به انسان می بخشد، اما ورزش روحی، امیال نفسانی درون انسان را سرکوب و انسان را برای کمال معنوی آماده می سازد.(گزیده ای از سخنان امام خمینی – قدس سره – مندرج در آغاز روش تدریس تربیت بدنی درمدارس، دکتر محمد نبوی، محمود ذکاتی)

 

 

ورزش از مفیدترین و سالم ترین سرگرمی هایی است که می تواند اوقات فراغت جوانان را پر نماید و بانشاط بخشیدن به آنان، این نیروهای ذخیره را برای انجام وظایف فردی و اجتماعی مهیا نماید. ورزش روحیه شجاعت و توان رزمی انسان را فزونی داده و کمک شایانی در تقویت سلامتی جسمانی و روانی می نماید. در ورزش، خون بیشتری به اندام ها و نسوج بدن رسیده و درنتیجه شادابی قلب قوی می گردد و درنتیجه قدرت انقباض آن افزایش می یابد.(پاک نژاد،۱۳۸۵:ج۱۴،صص ۱۴۹و۱۵۰)

 

 

تلاش های بدنی و تحرک جسمانی فرد را از ابتلا به بیماری هایی چون فشار خون، نارسایی کلیه و اختلالات قلبی، عروقی و نابسامانی های روانی برحذر می دارد.(مددی وهمکاران،۱۳۶۹ش:۱۲)

 

کسی که مشغول فعالیت های جسمی وحرکتی است، رفته رفته به کنترل روحیه پرداخته و عواطف، عقده ها و انگیزه های خویش را اصلاح و تعدیل نموده و به تقویت روحیه اعتماد به نفس می پردازد. از آثار تربیتی بازی این است که فرد، متوجه دیگران شده و ازخودگرایی بیرون آمده و احساسات وتمایلاتش به گروه و اجتماع تعلّق می یابد. بازی های هدف دار دراسلام به عنوان سرگرمی بیهوده و توام با لهو محسوب نمی گردند و درحدیثی رسول الله (ص) بهترین سرگرمی را برای مرد باایمان شنا دانسته است.(ری شهری، ۱۳۶۳ش: ج ۸ ،ص۵۳۴)

 

دراین بخش تحقیق، ازمنظر قرآن کریم به بررسی مبحث «سبق و رمایه» ومشروعیت مسابقات ورزشی و مانورهای نظامی و نیز ملاک و معیار جواز شرط بندی در مسابقات پرداخته ایم.

 

قرآن، کتاب آسمانی اسلام، بزرگترین سرمشق و راهگشای زندگی انسان ها درهمه شئون و امور تا روز قیامت است. دراین کتاب بزرگ و بی نقص که کلام خالق انسان و تمام هستی می باشد، آیاتی وجود دارد که به گونه ای براهمیت ورزش و نیرومندسازی جسم درکنار تقویت روح و بُعد علمی دلالت دارد.

 

ازجمله مواردی که نیرومندی جسمانی به عنوان یک مزیّت و امتیاز درقرآن ذکرشده، داستان طالوت وقوم بنی اسرائیل است. قوم یهود که زیر سلطه فرعونیان، ضعیف و ناتوان شده بودند، بر اثر رهبری های خردمندانه حضرت موسی(ع) ازآن وضع اسف بار نجات یافته و به قدرت وعظمت رسیدند، ولی پس ازمدتی دچار غرور شده و دست به قانون شکنی زدند و به همین جهت سرانجام ازقوم جالوت که درساحل دریای روم (بین فلسطین و مصر) می زیستند شکست خوردند. تااینکه خداوند حضرت طالوت (ع) را به پیغمبری برگزید.(رک: بقره : ۲۴۷) طالوت (ع) قدرت مالی و موقعیت اجتماعی چندانی نداشت لذا این انتخاب خداوند، مورد انتقاد بنی اسرائیل قرارگرفت و خداوند برای قانع کردن آنها فرمود: « إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَئهُ عَلَیْکُمْ وَ زَادَهُ بَسْطَهً فىِ الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ»(بقره:۲۴۷) خدا او (طالوت) را برشما برگزیده و وى را در دانش و نیروى جسمى فزونى داده است. چنانکه ملاحظه می‌شود دوخصلت «گسترش علمی و توانایی جسمی» بر عدم قدرت مالی و نداشتن موقعیت اجتماعی طالوت ترجیح داده شده است. دراینجا قدرت بدنی باصراحت به عنوان یک مزیت و فضیلت مطرح شده و درکنار علم و قدرت علمی قرارگرفته و با آن مقایسه شده است. اهمیت این مطلب زمانی روشن می‌شود که می بینیم خداوند متعال، قدرت جسمی را درکنار گسترش علم قرار داده است. البته باید توجه داشت که نیرومندی علمی بر توانایی جسمانی اولویت و برتری دارد بدین جهت است که می‌بینیم ابتدا توانایی علمی طالوت مطرح شده وسپس توانایی جسمی او. ازهمین مطلب نیز می توان دریافت که صرف قوت جسمانی برای یک ورزشکار کافی نیست و باید به موازات تقویت جسم، به تقویت جنبه علمی و ایمانی نیز بپردازد. قدرت بدنی و حتی قدرت علمی فراوان، چنانچه با ایمان به خدا همراه نگردد، جز زیان و خسران، فایده دیگری برای جامعه بشری ندارد.

 

درسوره قصص درباره حضرت موسی (ع) چنین می خوانیم: « وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ اسْتَوَى ءَاتَیْنَاهُ حُکْمًا وَ عِلْمًا  وَ کَذَالِکَ نجَْزِى الْمُحْسِنِین» (قصص:۱۴) چون به توانایى [جسمى و عقلى‏] خود رسید و

 

رشد و کمال یافت، به او حکمت و دانش دادیم و این‏گونه نیکوکاران را پاداش مى‏دهیم.

 

«اشدّ» ازماده شدّت به معنی نیرومند شدن است. گویا یک نحو ارتباط بین سلامتی و نیرومندی جسمانی و یاد گرفتن حکمت و دانش وجود داشته باشد و هرگز شنیده نشده که هیچ یک از پیامبران الهی، ضعیف و یا ناقص الخلقه بوده باشند. درمورد جانشینان دوازده گانه پیامبر اسلام(ص) نیز چنین است و به همین جهت است که درآیه مذکور می فرماید: …. هنگامی که موسی نیرومند و کامل شد، حکمت و دانش را به او دادیم.

 

درجای دیگری ازقرآن کریم می خوانیم که امانت را باید به کسی سپرد که دارای ویژگی قوت جسمانی باشد؛ آنجا که درآیه ۲۶سوره قصص، دختر حضرت شعیب(ع) به پدر خود پیشنهاد می کند که : « یَأَبَتِ اسْتَْجِرْهُ  إِنَّ خَیرَْ مَنِ اسْتَْجَرْتَ الْقَوِىُّ الْأَمِین». اى پدر! او را استخدام کن زیرا بهترین کسى که استخدام مى‏کنى آن کسى است که نیرومند و امین باشد [و او داراى این صفات است]. دراین آیه قوی بودن به عنوان یک مزیت و امتیاز برای حضرت موسی(ع) به حساب آمده است؛ البته قوی بودنی که با امین همراه باشد. خداوند متعال درآیات متعددی ازقرآن به «قوت و نیرومندی» اشاره نموده است. (رک: اعراف:۶۹؛ فصلت:۱۵؛ نجم: ۵۶؛ بقره: ۱۶۵؛ کهف: ۳۹؛ ذاریات:۵۸؛ انفال:۵۲؛ هود:۶۶؛ مجادله:۲۲)

 

دردین مبین اسلام، «سبق و رمایه» به عنوان زمینه‌ای برای ایجاد آمادگی نظامی و دفاعی

 

مسلمانان بیان گردیده است و آیات متعددی با موضوع ایجاد و حفظ آمادگی نظامی مسلمانان نازل شده است که جا دارد دراین پژوهش مورد مطالعه قراربگیرند.

 

ازجمله مهم ترین این آیات می‌توان به آیه ۶۰ سوره مبارکه انفال اشاره کرد که مسلمانان را به آمادگی نظامی ودفاعی ترغیب می نماید. خداوند عزیز دراین آیه می‌فرماید: «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْ‏ءٍ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ». و در برابر آنان آنچه در قدرت و توان دارید از نیرو [و نفرات و ساز و برگ جنگى‏] و اسبان ورزیده [براى جنگ‏] آماده کنید تا به وسیله آنها دشمن خدا و دشمن خودتان ودشمنانى غیر ایشان را که نمى‏شناسید، ولى خدا آنان را مى‏شناسد بترسانید. و هر چه در راه خدا هزینه کنید، پاداشش به طور کامل به شما داده مى‏شود، و مورد ستم قرار نخواهید گرفت.

 

علامه طباطبایی درتفسیر این آیه می فرماید: «کلمه «قوّه» به معناى هرچیزى است که با وجودش کار معینى از کارها ممکن مى‏گردد، و در جنگ به معناى هر چیزى است که جنگ و دفاع با آن امکان پذیر است، از قبیل انواع اسلحه و مردان جنگى با تجربه و داراى سوابق جنگى و تشکیلات نظامى… و اینکه فرمود: « وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ» امر عامى است به مؤمنین که در قبال کفار به قدر تواناییشان از تدارکات جنگى که به آن احتیاج پیدا خواهند کرد تهیه کنند، به مقدار آنچه که کفار بالفعل دارند و آنچه که توانایى تهیه آن را دارند؛گواینکه پاره‏اى از ذخیره‏هاى دفاعى هست که تهیه آن جز از عهده حکومت‏ها بر نمى‏آید، و لیکن پاره‏اى دیگر هم هست که مسئول تهیه آن خود افرادند، چون حکومت هر قدر هم نیرومند و داراى امکانات زیادى باشد به افراد مردم محتاج است، پس مردم هم بنوبه خود باید قبلا فنون جنگى را آموخته و خود را براى روز مبادا آماده کنند. پس تکلیف «و اعدّوا …»، تکلیف به همه است.(طباطبایی،۱۳۷۴ش: ج۹،ص۱۵۹)

 

درکتاب صحیح مسلم از عقبه بن عامر نقل شده که رسول خدا(ص) این آیه را تلاوت کرد و سپس فرمود که منظور از «قوه» درآیه، تیراندازی و این مطلب را سه بار تکرار فرمود.(مسلم، ۱۴۱۲ق: ۴۷۸)

 

اینکه پیامبر (ص) در این روایت کلمه «رمی» (تیراندازی) را به طور مطلق ذکر کرده شامل هرنوع تیری که به سوی دشمن رها می‌شود خواهد گردید، خواه ازنوع تیرهای قدیمی و منجنیق باشد یا تفنگ و بمباران وتوپ و غیره و واژه «رمی» شامل همه این موارد و موارد مشابه آن خواهد شد و گوئی خواست خداست که کلمه «رمی» را اینگونه – بدون قید- بر زبان پیامبرش جاری نموده است وآیه مورد بحث، عام است و خطاب به همه مسلمین می باشد. بنابراین برمسلمان جهان لازم است که برای دفاع از کیان نظام اسلامی، آمادگی جسمی و رزمی و دفاعی خود را فراهم آورند.

 

اهمیت ویژه ای که رسول خدا (ص) به تیراندازی داده است نشانگر عظمت ارزش این ورزش است؛ به این معنی که هریک ازدستورات اسلامی درجای خود پر ارزشند چراکه اگر دشمن را ازراه

 

دور بتوان کشت، ازنظر نتایج نظامی از درگیری تن به تن بسیار مفیدتر است.

 

در تفسیر المنار در ذیل آیه۶۰ سوره انفال آمده است: «پروردگار متعال بندگان مؤمنش را فرمان می دهد که برای جنگ و کارزار نیرو تهیه کنید به خاطر نابودی دشمن و شرارت های او و برای حفظ انسان ها و پایداری حق و عدل و فضلیت». (عبده، ۱۳۳۰ق: ج۱۰، ص۶۹)

 

بسیار روشن است که آمادگی نظامی که خداوند بزرگ از مسلمین خواسته است برحسب زمان و مکان و توان و درجات امکانات، تفاوت دارد. روزی مهمترین آموزش نظامی و یا یکی از حساسترین و مؤثرترین ابزار نظامی، تیر اندازی بوده است که به آن اهمیت فراوان داده اند. شهید مطهری دراین رابطه اظهار می دارد که: «قرآن می گوید برای اینکه رعب شما در دل دشمن قرار بگیرد و دشمن خیال تجاوز به ساحت شما را دردماغ خودش راه ندهد، نیرو تهیه کنید و  نیرومند باشید». (مطهری،۱۳۸۹ش: ۲۸)

 

نیرومندی مطلوب، زمانی پدید می آید که مسلمانان با تمرین و ممارست ازلحاظ جسمی و تجهیزاتی آمادگی دفاعی و نظامی را داشته باشند و اینجاست که نقش ورزش و آمادگی جسمانی بارز و آشکار می شود. بنابراین تعداد زیاد سفارشات مکرر اسلام به ورزش و تندرستی، مؤید این مهم می باشد.

 

تأییدکننده این موضوع، هماهنگی قدرت جسمی وآمادگی بدنی انسان درآفرینش است که در

 

بدن انسانی، قوای دفاعی همچون خشم و نیروی مقاومت نهاده شده است و فکری که بتواند درمسیر جنگ و مبارزه به کار گیرد در او نهفته است؛ بنابراین ازآنجا که سرشت آدمی چنین است، برمجتمع انسانی لازم است که همیشه و مداوم به آمادگی و تهیه نیرو برحسب نیازش بپردازد تا در هرصحنه و پیکار بتواند در برابر دشمنان ایستادگی نماید. (محمدی اشتهاردی، ۱۳۶۷ش:۲۷)

 

اگر به اصل «واعدوا لهم …» توجه کنیم می بینیم یک اصل همواره نو و زنده است، چه درآن زمان چه درزمان ما و چه آینده. اما درمورد حکم سبق و رمایه دیگرضرورتی ندارد که چنین مسابقاتی به آن نیت سابق برگزار شود. یعنی به نظر می رسد که این حکم دیگرمصداق ندارد وزمانش گذشته است. دلیل این امر این است که سبق و رمایه «اصالت» ندارد وحکم مربوط به یکی از منازل است، اصالت مال و «اعدوا لهم…» است که مسیر را مشخص می کند. درهمین زمان می توان این حکم را با توجه به شرایط زمانه با صورت اجرایی تازه ای، به مرحله اجرا درآورد.(مطهری، بی تا: ۵)

 

برخی از مفسرین آیه ۶۰ سوره مبارکه انفال را درباب جهاد وارد کرده اند و دراهمیت این کلام نورانی همین بس که قانونگذار جمهوری اسلامی ایران نیز اصل ۱۵۱ قانون اساسی را بر اساس این آیه صادر نموده و مقرر می دارد: «به حکم آیه کریمه « وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ»، دولت موظف است برای همه افراد کشور، برنامه و امکانات آموزشی نظامی را برطبق موازین اسلامی فراهم نماید به طوری که همه افراد همواره توانایی دفاع مسلّحانه ازکشور ونظام جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند، ولی داشتن اسلحه باید با اجازه مقامات رسمی باشد.

 

همچنین آیه مذکور را می توان به عنوان یکی از دلایل جواز برخی مسابقات برشمرد. وجه استدلال به این آیه درمورد جواز مسابقه این است که خداوند به ما فرمان می دهد که درمورد تیراندازی و اسب دوانی خودرا اماده سازیم تا بتوانیم با آمادگی رزمی در برابر دشمن بجنگیم و این آمادگی بستگی به تمرین، آموزش و  مسابقه دارد تا هرکسی کارایی خود را دراین مورد بیازماید و حدّ آمادگی خود را بداند تا بی گدار به آب نزند. (محمدی اشتهاردی، ۱۳۶۷ش:۷۸)

 

یکی دیگر از نکات مهمی که ازآیه اخیر برداشت می شود این است که رزمندگان اسلام باید علاوه بر آموزش های علمی و فنی، ازآموزش های مختلف جسمی که در پیشبرد کارهای جنگی امروز لازم است، برخوردار باشند. آیه « وَ أَعِدُّوا لَهُمْ ….» به ما می‌گوید که یک مسلمان باید درزمین، هوا و دریا ازنیروی بیگانه که درمقابل اوست، برتر باشد و این مطلب همسان که در زمینه های فکری و تکنیکی لازم است، درزمینه توانایی جسمی نیز ضرورت دارد.

 

امروزه باید مراکز بزرگ تربیت بدنی، به کار تربیت درجهت توانمندی جسمی جوانان و رزمندگان در زمینه های مختلف رزمی بپردازد و آموزش ها و تمارین مناسب دراین جهت را هرچه بیشتر درمیان جوانان گسترش دهد.

 

۳-۲- ورزش در سیره معصومین (ع):

 

مقام معظم رهبری در یک جمله ورزش را اینطور معرفی می نمایند که «امر به ورزش، امر به معروف است». امامان شیعه درطول حیات خویش، همواره مردم را به این «معروف» امر می کردند و مسلمانان را به آمادگی جسمی توصیه می فرمودند. البته که خود اهل بیت(ع) در مورداین معروف، هم «آمـر» بودند و هم «عامل». از پیامبر اسلام(ص) تا آخرین امام شیعیان، همگی به آمادگی جسمی و دفاعی تأکید نموده اند؛ زیرا اقتدار اسلام و مسلمین درسایه همین آمادگی حفظ می شود. با نگاهی به تاریخ، در می یابیم که معصومین(ع) همیشه به امر ورزش می پرداختند و در تاریخ، از رشادت های ایشان، بسیار یاد شده است.

 

۳-۲-۱- ورزش در سیره پیامبر(ص):

 

درکتب متعددی از شیعه و سنی از قول رسول خدا(ص) نقل شده است که ایشان مسلمین را به ورزش و تربیت بدنی امر فرموده و خصوصاً بر سه ورزش شنا، تیراندازی و سوارکاری، توصیه اکید نموده اند. چراکه درصدر اسلام با فراگیری این فنون، مسلمانان می توانستند بر دشمنان فائق آیند، لذا پیامبر(ص) مردان مسلمان را به آموزش های نظامی وتربیت بدنی ترغیب می کردند.

 

درتاریخ آمده که پس از استقرار حکومت اسلامی در مدینه، یکی از کار­های پیامبر(ص) آموزش نظامی برای حفظ آمادگی دفاعی مسلمین در برابر حملات احتمالی مشرکین بود. این آموزش­های نظامی به دو شکل خاص بود. آموزش­های تئوری و عملی. قسم دوم به این ترتیب بود که زمین مسطحی در خارج از مدینه به این کار اختصاص داشت که جوانان پرشور مسلمان در آن به تیر اندازی، اسب دوانی، شمشیر زنی و دیگر آموزش­های رزمی می پرداختند که اکثر اوقات، پیامبر(ص) نیز شخصاً با جوانان در این آموزش­ها شرکت می کردند. (علم الهدی، ۱۳۵۹: ۲۲)

 

آموزش­های نظامی نزد رسول خدا (ص) از اهمیت بالایی برخوردار بود. جرجی زیدان می گوید: «پیغمبر اسلام اولین کسی بود که جنگ صفی و دسته جمعی را ابداع کرد که برای اولین بار در جنگ بدر به اجرا در آمد » . (خاتمی بروجردی ۱۳۶۸: ۲۵۸)

 

اولیای گرامی اسلام علاوه بر تشویق مردم، خود شخصاً در این مسابقات مکرر شرکت می کردند و پیروزی های درخشانی به دست آوردند؛ تا جایی که در بعضی از مواقع، زبردستی و مهارتشان باعث تعجب بینندگان مسابقه می شد.

 

در کتاب مستدرک (ج ۲، ص۱۴۶) آمده است: «عَنْ أَبی لَبیدٍ قالَ: سُئِلَ ابْنُ مالِک: هَلْ کنْتُمْ تَتَراهَنُونَ عَلی عَهْدِ رَسُولِ اللّه صلی الله علیه و آله فَقالَ: نَعَمْ راهَنَ رَسُولُ اللّه صلی الله علیه و آله عَلی فَرَسٍ لَهُ فَسَبَقَ فَسُرَّ بِذلِک و أَعْجَبَهُ» . از انس بن مالک سؤال شد: آیا شما در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله برای مسابقه شرط بندی می کردید؟ جواب داد: بلی، پیغمبر صلی الله علیه و آله، خود، روی اسبی که داشت، شرط بندی کرد و مسابقه را برد. این پیروزی باعث مسرّت و اعجاب آن حضرت شد.

 

چند نفر از مشرکین برای دستبرد به گوسفندهای مردم، به اطراف مدینه آمدند. رسول اکرم صلی الله علیه و آله و جمعی از مسلمین برای سرکوبی آنان بر اسب ها سوار شدند و به خارج مدینه روی آوردند. مشرکین که احساس خطر نمودند، به سرعت فرار کردند و خود را از دسترس مسلمین دور ساختند. فَقالَ أَبو قَتادَهَ: یا رَسُولَ اللّه ! إِنَّ الْعَدُوّ قَدْ إِنْصَرَفَ فَإِنْ رَأَیتَ أَنْ نَسْتَبِقَ فَقالَ: نَعَمْ، فَاسْتَبِقوا فَخَرَجَ رَسولُ اللّه صلی الله علیه و آله سابِقا عَلَیهِمْ؛ (وسائل الشیعه، ج ۴، ص ۲۳۱)  ابو قتاده که یکی از سواران حضرت بود، به حضرت عرض کرد: دشمن برگشته است و اگر موافقت فرمایید، در این صورت یک مسابقه اسب دوانی برقرار کنیم. رسول اکرم صلی الله علیه و آله جواب مثبت داد. مسابقه آغاز شد و سرانجام، آن حضرت از همه پیشی گرفت و مسابقه را برد.

 

همچنین درمورد شرکت پیامبر(ص) درمسابقات تیراندازی روایاتی وجود دارد. به عنوان نمونه:  «رُوی أَنَّ النَّبِی صلی الله علیه و آله مَرَّ  بِقَومٍ مِنَ الأنْصارِ یتَرامَونَ، فَقالَ رَسُولُ اللّه صلی الله علیه و آله : «أَنَا مَعَ الْحِزْبِ الَّذی فیهِ ابْنُ الأرْدَعِ». فَأَمْسَک الْحِزْبُ الاْخَرُ و قالُوا: لَنْ یغْلَبَ حِزْبٌ فیهِ رَسُولُ اللّه صلی الله علیه و آله . فَقالَ: «اِرْمُوا فَإِنّی أَرْمی مَعَکمْ»، فَرَمی مَعَ کلِّ واحِدٍ مِنْهُمْ رَشَقا؛ (مجلسی، ۱۳۶۲ش: ج۱۲، ص۴۴۳)

 

روایت شده رسول اکرم (ص) بر مردمی از انصارکه مشغول تیراندازی بودند، گذر کرد و داوطلب شد که درمسابقه آنها شرکت کند. فرمود: «من با گروهی که ابن أردع درآن است، همکاری می کنم . دسته مقابل با شنیدن سخن آن حضرت، ازتیراندازی دست کشیدند و گفتند: گروهی که رسول اکرم (ص) در آن تیراندازی کند، هرگز مغلوب نخواهد شد. برای آن که مسابقه تعطیل نشود، فرمود: «من با هر دو گروه همکاری می کنم». مجدداً مسابقه شروع شد و پیغمبر صلی الله علیه و آله با هر دو دسته تیراندازی کرد.

 

۳-۲-۲- ورزش در سیره امیرالمؤمنین (ع):

 

قدرت بدنی بی همانند حضرت علی ( ع ) را باید در ردیف معجزات و کرامات به حساب آورد. تاریخ جهان هیچ شخص دیگری را با چنین نیروی جسمانی فوق العاده سراغ ندارد. توانائی بدنی آن حضرت، همانگونه که خود آن بزرگوار فرمودند، یک قدرت عادی و معمولی نبوده، بلکه قدرت الهی و خدائی بود که از ایمان نیرومند او به خدا نشأت می گرفت. بی شک، قدرت بدنی حضرت علی ( ع) یکی از فضایل آن حضرت بود. همین نعمت بود که به وی امکان آن همه خدمت به اسلام عزیز را بخشید و اگر این نعمت بزرگ نبود، اسلام آنچنان که باید، پا نمی گرفت و یا بطور کلّی نابود می گردید.

 

پیامبر (ص) درمقام ارزیابی، یک ضربه شمشیرحضرت علی (ع) را ازمجموع عبادات جن و انس برتر و ارزشمندتر می شمارد. به واسطه همین قدرت و شجاعت ناشی از همین ایمان بی نظیر و راسخ آن حضرت به خدا و رسولش بود که ملقب به «أسَدُ ا…» (یعنی شیر همیشه پیروز خدا)گردید.

 

شاید ذکر نمونه های کوتاه ومختصری از دلاوری ها و رشادت های علی(ع) دراین رساله بیانگر گوشه ای از بی کران شخصیت ارزشمند ایشان باشد.

 

أ) حضرت علی (ع) در سنین نوجوانی بود که با مردان نیرومند و پهلوان کشتی می گرفت و همه آنها را به زمین می زد و مردان قدبلند و قوی هیکل را به دست بلند می کرد و در هوا نگهداشته و آنها را به سوی خود کشیده، به زمین می زد و گاه با یک دست از قسمت نرم شکم، آنها راگرفته وآنها را به هوا بلند می کرد وبعضی اوقات خود را به اسبی که درحال دویدن بود رسانیده و وقتی با آن برخورد می کرد ، آن را به عقب می راند .(مجلسی،۱۳۶۲ش: ج۴۱،ص۲۷۵)

 

ب) بسیار اتفاق می افتاد که آن حضرت (ع) سنگ بزرگی راازقله کوه برداشته و با یک دست آن را گرفته و پائین می آورد. آن گاه آن را پیش روی مردم می گذاشت، ولی حتی سه مرد نیرومند نمی توانستند آن را ازجای خود تکان بدهند و همچنین هرگاه آن حضرت، ساق دست کسی را می فشرد، از شدت درد نمی توانست نفس بکشد.(همان، ص۲۷۶)

 

ج) بارزترین نمونه ای که می تواند قدرت بدنی فوق بشری حضرت علی (ع) را معرفی نماید، ماجرای فتح قلعه خیبر است. قلعه خیبر که متعلق به یهودیان بود، مدتی درمحاصره قوای اسلامی قرار داشت، اما هیچ سرداری نمی توانست آن را فتح کند. این قلعه وخندقی که دراطراف آن حفر شده بود، توسط تیراندازان حرفه ای فراوان و دلیرانی کم نظیر چون مرحب و برادرش حترث حفاظت می شد.

 

        چندین سردار مسلمان به همراهی چندین هزار جنگجو درچند مرحله تلاش کردند تا دروازه خیبر را بگشایند ولی هیچ کدام مؤفق نشدند از سدّ قهرمانان و جنگجویان یهود بگذرند وهمه آنها با بجای گذاشتن تعدادی تلفات بازگشتند. این امر باعث شد روحیه مسلمانان تا حدودی تضعیف شود، تااینکه پیامبر اکرم (ص) مأموریت فتح خیبر را به سردار همیشه پیروز اسلام، شیرخدا، علی مرتضی محوّل فرمود.

 

در روزهای قبل ازاین، علی (ع) ازجنگ معاف بود، زیرا به مشیت الهی به درد چشم مبتلا شده بود. پیامبر گرامی اسلام (ص) با یک معجزه و ازطریق مالیدن آب دهان، درد چشم آن حضرت را شفا بخشید. علی (ع) با سرعت به سوی خیبر حرکت کرد و آنچنان سریع اسب می راند که همراهان وی از او خواستند، کمی آهسته تر براند.

 

وقتی به نزدیکی قلعه خیبر رسید ، پرچم اسلام را به روی زمین نصب کرد . در این هنگام دروازه قلعه خیبر که ازجنس سنگ بود، باز شد و گروهی از پهلوانان و جنگجویان خیبری ، جهت مقابله با سپاه اسلام از آن خارج شدند.اولین کسی که به میدان آمده و دو نفراز مسلمانان را به شهادت رساند ، « حارث » برادر مرحب خیبری بود. (سپهر، ۱۴۰۰ق: ج۲، ص۲۷۸)

 

امیرالمؤمنین (ع) درب خیبر را ازجا کند وسپاه اسلام توانست قلعه خیبر را فتح نماید. البته خود ایشان درمورد این واقعه فرمود: «من هرگز آن در را با نیروی بشری از جای نکندم ، بلکه در پرتوی نیروی خدادادی و با ایمانی راسخ به روز بازپسین این کار را انجام دادم .(سبحانی، ۱۳۷۱ش:ج۲، ص۶۵۲)

 

از آنچه در مورد شجاعت حضرت علی ( ع ) در مطالب قبل گذشت ممکن است شبهه ای در ذهن خوانندگان محترم پدید آید ، و آن شبهه این است که اصولاً چه ارتباطی می تواند بین شجاعت و دلاوری با ورزیدگی وجود داشته باشد ؟

 

پاسخ شبهه فوق به نظر اینگونه است که در وجود انسان دو منبع می تواند برای بروز و ظهور شجاعت وجود داشته باشد؛ یکی جسم و ظاهر بدن و دیگری روح و به عبارت دیگر انسان از دو جنبه می تواند فردی شجاع باشد گاهی شجاعتش به اتکاء ورزیدگی است که در بازوان خویش جمع کرده وگاه شجاعتش به اعتمادی است که درقلب خود به خدا دارد و این توکل و اعتماد را ممکن است با رنج فراوان به دست آورده باشد . یعنی درطول زندگی خویش به مهذّب کردن و ورزیده نمودن نفس لازم نیست که انسان حتماً دارای نیرومندی جسم هم باشد بلکه پیش می آید شخصی که ازنظر جسمی ضعیف است، از روحی چنان عالی برخوردار است که افراد نیرومند جسمی در برابرش سر تعظیم فرود می آورند.

 

با توجه به آنچه که در مورد شخصیت متعال حضرت علی ( ع ) می دانیم هر دوجنبه فوق در شخصیت ایشان یافت می شود. ایشان هنگامی که در کارزار با دشمن قرار می گیرد با چنان هیبتی

 

دشمن خویش را از صحنه به در می کند که کس دیگری جرأت رویارویی با او را پیدا نمی کند. او از طرفی وقتی درمحراب عبادت قرار می گیرد، با معبود خویش راز و نیاز می کند و در پیشگاه او اشک می ریزد و تسلیم مطلق فرامین خداوند می شود . یعنی اگر می گوئیم حضرت علی (ع) فردی شجاع است، این شجاعت خویش را به اتکا براین دو قوّه به دست آورده است؛ یعنی هم دارای جسمی نیرومند است و هم دارای روحی متعال که از ورزیدگی جسمی و روحی خود در پیشبرد اسلام بهره های فراوانی برده است .

 

۳-۲-۳- ورزش درسیره سایر ائمه(ع):

 

درباره شجاعت و ورزیدگی سایر امامان معصوم(ع) نیز مواردی درتاریخ ذکرشده است. مثلاً داستان کشتی گرفتن امام حسن و امام حسین(ع) درحضور پیامبر(ص)، مؤید این مطلب است که ورزیدگی و تربیت بدنی برای پیامبر اسلام(ص) بسیار مهم بوده است. (رک: مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۳،ص ۱۸۹)

 

نمونه دیگری که می توان ذکر کرد، داستان تیراندازی شگفت انگیز امام محمد باقر ( ع ) در مجلس هشام است. درتاریخ زندگانی امام (ع) پنجمین پیشوای شیعیان جهان آمده است که روزی حضرت در مجلس هشام وارد شد که مسابقه تیراندازی برپا بود . هشام از امام (ع) خواست که ایشان نیز دراین مسابقه شرکت نمایند امام باقر (ع) فرمودند: من دیگر پیر شده ام و مرا معذور بدارید. هشام اصرار کرد و امام (ع) در این مسابقه شرکت نمودند و تیری پرتاب کردند که درست به وسط هدف اصابت کرد. سپس ایشان تیر دیگری پرتاب نمودند که بر فاق تیر اول نشست و آن را تا پیکان به دو نیم کرد  و این عمل چندین بار تکرار شد تا این که هشام گفت : کافی است! شما بهترین تیرانداز در عرب و عجم هستید!

 

دراصول کافی نیز درمورد شرکت امام صادق(ع) در مسابقات تیراندازی اینگونه آمده است که: « عَنْ أَبی عَبْدِاللّه علیه السلام إِنَّهُ کانَ یحْضُرُ الرَّمْی و الرِّهانَ؛( کلینی،۱۴۱۲ق: ج ۵، ص ۵۰)

 

امام صادق علیه السلام در مسابقه تیراندازی حاضر می شد و در شرط بندی آن شرکت می فرمود.

 

۳-۳- ورزش دربیان متفکرین مسلمان :

 

مقوله ورزش همواره مورد توجه افراد مختلف بوده است و اندیشمندان زیادی درباره امر ورزش و تربیت بدنی اظهارنظر کرده اند که شایسته است دراین بخش به گوشه هایی ازاین دیدگاه ها اشاره کرد.

 

 الف) دیدگاه ابن خلدون :

 

ورزش نیز در نشاط روح دخیل است که این نشاط در شهرنشینان کمتر است. به دلیل اینکه در پیش شهرنشینان، ورزش وجود ندارد؛ علتش این است که آنان غالباً درحالت سکونت و آرامش اند و از ثمرات ورزش به هیچ نشانه ای از آن درمیان ایشان یافت نمی شود، بدین دلیل بیماریهای بسیاری در شهرها و بلاد بروز می کند و نسبتاً به بروز امراض، مردم شهرها به این فن و پزشکی نیازمند می شوند .(حسنی، ۱۳۷۶ش:۱۴۳)

 

ب ) دیدگاه خواجه نصیر طوسی :

 

در فراگیری (ممارست و تجربه حاصل کردن) هر فنی، ریاضت (ورزش و بازی) که تحریک حرارت غریزی و حفظ صحت و نفی کسالت و بلاهت ( کُند فهمی) و حدّت زکاء (شدت هوشیاری و سرعت انتقال و سرعت فهم) و بعث نشاط و برانگیخته شدن سرور و بشاشیت جسمی و روانی لازم است که به عادت گیرند .(طوسی،۱۳۶۸ش: صص۲۲۷ و۲۲۸)

 

ج) دیدگاه ابن سینا ؛

 

ورزش حرکتی است تابع اراده. در ورزش، تنفس بلند، بزرگ و پی در پی می آید.(مراد تنفس عمیق و شدت تنفس در اثر بالا رفتن مقدار اکسیژن مصرفی است) هر کس بتواند با اسلوب صحیح و متناسب با اعتدال مزاجش و در وقت و هنگام مناسب ورزش کند از چاره جوئی (پیشگیری) و مداوای بیماری های مزاجی که در دنباله آن می آید بی نیاز می گردد. این بهره برداری از ورزش هنگامی میسر است که دستورات دیگر بهداشتی را به کلی مراعات کند.( قنبری نیاکی، ۱۳۸۰ش: ص۶۲)

 

 

 

د) دیدگاه امام خمینی(ره) :

 

مملکت ما همینطور که به علماء ودانشمندان احتیاج دارد. به این قدرت شماها (ورزشکاران) هم احتیاج دارد . این قدرت باید با ایمان باشد ، وقتی که زورخانه با قرآن باشد ، با ایمان باشد ، پشتوانه یک ملت است . وقتی قهرمان ها ، قهرمان های اسلامی باشند ، پشتوانه یک ملت هستند . بازوی یک هستند آنچه که پشتوانه ملت است پشتوانه اسلام است آن مردهای با ایمان هستند ، ورزشکاران با ایمان هستند ، روحانی با ایمان و دانشگاهی با ایمان و … اینها می توانند پشتوانه یک ملت باشند و نگذارند دستهای خائنانه کسانیکه که می خواهند همه چیز ما را ببرند قدرت مادی ما ، قدرت معنوی ما را از بین ببرند. (خمینی، ۱۳۷۵: ج۷، ص ۴۸)

 

هـ) دیدگاه شهید مطهری :

 

استاد در کتاب مقدمه ای برجهان بینی اسلامی در جلد چهارم تحت عنوان انسان در قرآن بعد از اینکه به بررسی ویژگی انسان پرداخته، بدین جا رسیده که انسان دارای استعدادهای متفاوت و مختلفی است که در دسته بندی کلی به استعدادهای جسمانی و روحانی می تواند تقسیم شود و دربخش استعداد های جسمانی به پرورش جسمانی و مرادش را از پرورش جسمانی ذکر می کند . (مطهری، ۱۳۷۵ش: ج۴، ص ۲۵)

 

 

 

۳-۴- جمع بندی؛

 

حاصل بحث در فصل سوم این است که ورزش و تربیت بدنی درآموزه های اسلام ازجایگاه ویژه ای برخوردار است و امامان معصوم (ع) در زمینه آمادگی جسمی و ورزش، هم پیش قدم بوده اند و هم بسیار براین مهم تأکید نموده اند. داستان های فراوانی از آمادگی جسمانی و ورزش کردن پیامبراسلام (ص) و ائمه (ع) ذکر شده است که هرکدام بیانگر رشادت ها و دلاوری های ایشان می باشد. پیامبر (ص) به آموزش­های نظامی بسیار اهمیت می دادند و ورزش را زمینه ای برای این آموزش ها می دانستند. ایشان مسلمین را به انجام ورزش هایی نظیر شنا، سوارکاری و تیراندازی توصیه می فرمودند؛ زیرا فراگیری این ورزش ها به بالابردن سطح آمادگی نظامی مسلمانان کمک زیادی می کرد. بنابراین، ورزش و تربیت بدنی جزئی از سیره معصومین(ع) بوده و ما نیز باید به عنوان پیروان این ذوات مقدس، ورزش کردن را سرلوحه کارهای خویش قرار دهیم. همچنین درمورد ورزش و اثرات مفید آن، اندیشمندان و صاحبنظران مسلمان نیز مطالبی را بیان نموده اند.

بدون شبهه نتیجه بلا فصل  و اولیه استفاده از ضمانت‌نامه برای صادرکنندگان کالا و خدمات ایجاد اطمینان و اعتماد است که تا در حد توانایی مالی و ذهنی خود و تا آن جا که منافعش ایجاب نماید در توسعه و گسترش صادرات خود کوشش کندو چنانچه این صادرات با برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری کشور که از طریق صندوق و سایر مراجع قابل اعمال است هماهنگ گردد. آثار مثبت و سازنده آن عاید اقتصاد کشور خواهد شد روشن است که آثار توسعه و گسترش صادرات که در پناه حضور صندوق و اطمینان صادرکننده به عدم سوخت دارایی و مالکیت خود بدست می‌آید، بسیار گسترده و مختلف می‌باشد که ما دراین جا اشاره مختصری به برخی از آنان می کنیم که خالی از لطف نیست.

 

-۱ ایجاد اشتغال: اشتغال‌زایی و تامین کار جدید از آثار اولیه گسترش و توسعه صادرات کالا و خدمات است زیرا هر قدر به صادرات کشور افزوده گردد الزاما باید کالا و خدمات بیشتری تولید شود و طبیعی است که تولید بیشتر، نیروی کار بیشتری را طلب می کند.

 

-۲ ارتقا کیفیت کالاها و خدمات: حضور کالاها و خدمات یک کشور در سایر کشورها مستلزم رویارویی با روقبای فراوانی است که تنها در سایه کیفیت و مرغوبیت کالا و خدمات امکان‌پذیر خواهد بود بنابراین برای حضور موثر در سایر کشورها می‌بایست نسبت به ارتقا کیفیت کالا و خدمات صادراتی تمهیدات لازم به عمل آید.[۱]

 

-۳ تامین ارز مورد نیاز کشور: طبیعی است که افزایش و توسعه صادرات یک کشور منجر به تامین ارز مورد نیاز کشور خواهد شد و بدیهی است که هر چقدر صادرات کشور توسعه یابد، ارز به دست آمده متناسب با آن افزایش خواهد یافت، به ویژه در شرایط فعلی کشور این موضوع از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.

 

-۴ کاهش هزینه تولید: عرضه کالا در یک محیط محدود و بسته فی‌المثل در داخل یک کشور بعضا می‌تواند بدون آن که تولید کننده را با رقبای سرسخت و کارآمد روبرو سازد، با استقبال مصرف‌کنندگان روبرو شده و سود مناسبی را نصیب تولیدکننده نماید، و انگیزه لازم را در جهت ارتقا کیفیت کالا و یا کاهش هزینه در تولیدکننده ایجاد نماید. در حالی که حضور در بازارهای جهان علاوه بر کیفیت مرغوب و خوب قیمت مناسب را نیز طلب می کند. بنابراین توسعه و گسترش صاردات کالاها و خدمات می‌تواند زمینه کاهش هزینه تولید را نیز ایجاد نماید.[۲]

 

 

-۵ فراهم کردن زمینه بروز خلاقیت در تولید: بازارهای بسته و محدود به نسبت محدودیت خود موجب ظهور خلاقیت واستعداد خواهد شد، در حالی که لازمه حضور در بازارهای جهانی که دارای عرضه بسیار گسترده و متنوع می‌باشد دارا بودن انعطاف و خلاقیت افزونتری است. کالاها و خدمات مورد قبول در بازارهای جهانی لاجرم باید دارای خصوصیات برجسته‌ای باشند. بنحوی که مسلما تولیدکننده را در هر زمان مجبور به تفکر و بررسی در مورد نوع و ویژگی کالای خود خواهد نمود.[۳]

 

تبدیل ریسک‌های تعهدی به ریسک اعتباری و انتقال آن از طریق ابزار کارآمد ضمانت‌نامه می‌تواند نقش بسیار مهم در سلامت و آرامش اقتصاد و تجارت داشته باشد. تحقق این امر قبل از هر چیز نیازمند گسترش دانش و مهارت استفاده از ابزار  ضمانت‌نامه است. متاسفانه امروزه مشاهده می‌شود که مهارت مدیریت ریسک در بسیاری از موارد بدون توجه لازم به موضوع انتقال ریسک‌های تعهدی آموزش داده می‌شود که نتیجه آن قطعا برخورد غیرکارشناسی با ریسک مزبور خواهد بود؛ بنابراین گسترش دانش و مهارت  ضمانت‌نامه‌های بانکی به‌عنوان تنها ابزار تضمینی انتقال ریسک‌های تعهدی، جزو حیاتی یک مدیریت ریسک کارآمد است و شرکت‌هایی که می‌خواهند خود را در مقابل انواع ریسک‌ها محافظت کنند، باید آموزش مهارت‌های مربوط به ابزار  ضمانت‌نامه و کارکردهای آن را به‌صورت جدی و کارشناسی مدنظر قرار دهند.

 

 

۴-۳- اعتبارات اسنادی

 

اعتبارنامه [۴]یا اعتبار اسنادی یا ال سی (به انگلیسی Letter of Credit یا( LC  تعهدی از بانک است که به خریدار و فروشنده داده می‌شود و تعهد می‌شود که میزان پرداختی خریدار به فروشنده به موقع و با مبلغ صحیح به دست فروشنده خواهد رسید. بانک همچنین به نیابت از خریدار که نگهدارنده اعتبارات اسنادی است تا زمان دریافت تائیدیه که کالاهای خریداری شده حمل شده‌اند وجه را پرداخت نخواهد کرد. اعتبارنامه یک سند مالی صادره از یک نهاد مالی و عمدتاً توسط یک بانک، در درجه اول اعتبار در امور مالی بازرگانی استفاده می‌شود، که معمولاً تعهد پرداخت قطعی را فراهم می‌کند. اعتبارنامه همچنین می‌تواند تضمین پرداخت برای یک معامله باشد، به این معنی که بازخرید نامه اعتبار صادر کننده‌است. ال‌سی در درجه اول اولویت، در معاملات تجاری بین‌المللی از ارزش قابل توجهی استفاده می‌شود، برای معاملات بین یک فروشنده در یک کشور و یک مشتری در کشور دیگری. در چنین مواردی، اتاق بین‌المللی بازرگانی، برای اعتبارات اسنادی شامل قوانین UCP (که در حال حاضر (UCP600  آخرین نسخه مورد تایید می‌باشد نیز در روند توسعه زمینهای شهری، مورد استفاده قرار می‌گیرد تا اطمینان از ساخت و ایجاد امکانات مورد تایید عموم (خیابان‌ها، پیاده‌روها و غیره( حاصل خواهد شد.

 

اعتبار اسنادی در تجارت بین‌الملل، برای معاملات بین فروشنده از یک کشور و خریدار از کشوری دیگر اهمیت فراوانی دارد و شامل ذی‌نفع (شخص یا شرکت فروشنده)، بانک یا موسسه مالی صادرکننده (از طرف شخص خریدار)، بانک ابلاغ کننده (از طرف شخص ذی‌نفع) می‌گردد.

 

۴-۳-۱- طرفین درگیر در اعتبار اسنادی

 

طرفین اعتبار اسناد معمولاً یک ذینفع است که پول را از بانک گشایش دهنده دریافت می‌کند و این بانک گشایش دهنده در واقع بانکی است که درخواست کننده اعتبار اسنادی مشتری آن است و بانک ابلاغ کننده بانکی است که ذی‌نفع مشتری آن است. یعنی خریدار همان درخواست کننده‌است و فروشنده همان ذی‌نفع است؛ و دیگری بانک ابلاغ کننده که اعتبار اسنادی را به فروشنده ابلاغ می‌کند و معمولاً در کشور فروشنده قرار دارد. بانک ابلاغ کننده این مطلب را به اطلاع فروشنده می‌رساند که اعتبار اسنادی دریافت شده و در حال حاضر موجود است و فروشنده را از مفاد و شرایط موجود در اعتبار اسنادی آگاه می‌کند. نکته قابل توجه آنکه ، بانک ابلاغ کننده مسئول پرداخت وجه LC  نیست . بانک گشایش دهنده اعتبار که اعتبار اسنادی را صادر می‌کند و عموماً در کشور خریدار واقع است. این بانک نقش اساسی در جریان اعتبار اسنادی ایفا می‌کند چرا که پرداخت وجه از سوی آن صورت می‌گیرد. بانک ذی‌نفع بانک ابلاغ کننده می باشد که مسئولیتی درپرداخت وجه ندارد درواقع بانک گشایش دهنده اعتبار نقش اصلی در پرداخت را به عهده دارد.

 

۴-۳-۲- خطرات استفاده از اعتباراسنادی

 

خطر کلاه‌برداری :شخص ذی‌نفع ممکن است با جعل اسناد مربوط به حمل بدون تحویل کالا به خریدار پول را دریافت کند.حتی ممکن است متن خود اعتبار اسنادی دستکاری و جعل شود .

 

ریسک محدودیت‌های حکومتی:اجرای اعتبارنامه ممکن است با ممانعت حکومت‌ها (مثلاً در شرایط تحریم) متوقف شود. مانند وضعیت فعلی ایران

 

بلایای طبیعی:اجرای قرارداد ممکن است بر اثر فجایع طبیعی یا جنگ متوقف شود.

 

ریسک برای درخواست دهنده اعتبارنامه:

 

عدم تحویل کالاها

 

تحویل ناقص

 

تحویل کالای نا مرغوب

 

تحویل زود یا دیر هنگام

 

خرابی کالا در حین انتقال

 

مشکلات مربوط به مبادلات ارزی

 

مشکل در بانک صادرکننده یا دریافت کننده

 

دزدیده شدن

 

ریسک برای بانک صادر کننده

 

ورشکستگی درخواست دهنده ال‌سی

 

خطر کلا هبرداری، محدودیت‌های حکومتی

 

ریسک برای شخص ذی‌نفع

 

ناتوانی در فراهم آوردن شرایط ال‌سی

 

ناتوانی یا تاخیر

 

ریسک تجارت بین‌الملل

 

خطر تغییر در نرخ ارز[۵]

 

 

 

۴-۳-۳- مزایای اعتباراسنادی

 

۱-اطمینان فروشنده از اینکه پس از ارائه ی اسناد حمل، وجه اعتبار را مطابق شرایط اعتبار، از بانک کارگزار یا تأئید کننده دریافت می کند.
۲-امکان کنترل تاریخ حمل و تحویل نهایی کالا.
۳-تحصیل اسناد حمل، مطابق با مفاد موافقت اولیه شرایط قرارداد میان طرفین.
۴-اطمینان از اینکه پرداخت وجه اعتبار به فروشنده، فقط بعد از انتقال و فک مالکیت کالا از وی صورت می گیرد.
۵-امکان کسب تسهیلات بیشتر برای فروشنده در مقابل اعتبار گشایش یافته برای تهیه ی کالا ی سفارش شده.

 

۶-تعهد بانک برای پرداخت بهای کالا و خدمات به جای خریدار.

 

۴-۳-۳- مقایسه ضمانتنامه‌های عندالمطالبه و اعتبارات اسنادی در تجارت بین‌الملل

 

امروزه ابزارهای مالی که توسط بانک‌ها در اختیار بازرگانان قرار می‌گیرد از گستردگی و پیچیدگی فراوانی برخوردار شده است؛ اما کماکان دو ابزار اعتبار اسنادی و ضمانتنامه‌های عندالمطالبه نقشی بی‌بدیل در تسهیل مبادرات تجاری و مالی در سطح بین المللی ایفا می کنند .[۶]خوشبختانه اتاق بازرگانی بین‌المللی با بررسی جوانب گوناگون دو ابزار مذکور، مجموعه مقررات متحدالشکلی را برای ایجاد وحدت رویه و رفع ابهامات برای هر دو ابزار تهیه و تدوین کرده است که در خصوص اعتبارات اسنادی آخرین نسخه آن UCP600 و برای ضمانتنامه‌های عندالمطالبه URDG758 نام دارد. اعتبارات اسنادی از قدمت بیشتری برخوردار است و مقررات حاکم بر آنها نیز عمری بیش از چندین دهه دارد؛ اما ضمانتنامه‌های عندالمطالبه و به‌ویژه مقررات حاکم بر آنها عمر کمتری دارند و گسترش استفاده از ضمانتنامه‌های عندالمطالبه در تجارت بین‌المل نیازمند آموزش و ترویج هرچه بیشتر این ابزار تضمینی است. فقر منابع به ویژه به زبان فارسی درخصوص ضمانتنامه‌های عندالمطالبه در مقایسه با اعتبارات اسنادی یکی از مهم‌ترین مشکلات استفاده از این ابزار است. به‌رغم تلاش‌های صورت‌گرفته، هنوز تعداد متخصصین ضمانتنامه‌های عندالمطالبه و متون آموزشی و کلاس‌های تخصصی در این زمینه بسیار محدود است. بنابراین از آنجا که عموم دست‌اندرکاران امور بانکداری و تجارت بین‌المللی از دانشی اجمالی درخصوص اعتبارات اسنادی بهره‌مند هستند، در این نوشته تلاش شده است تا با اتخاذ روشی مقایسه‌ای نکات اشتراک و افتراق این دو ابزار مهم مالی تبیین شده و به این وسیله اهمیت ضمانتنامه‌های عندالمطالبه به عنوان ابزاری هم تراز اعتبارات اسنادی برای مخاطبان روشن شود.

 

الف – نقاط اشتراک

 

• پوشش ریسک

ضمانتنامه‌های عندالمطالبه و اعتبارات اسنادی هر دو برای پوشش ریسک قراردادهای تجاری طراحی شده‌اند. در یک قرارداد تجاری همواره عدم‌اعتماد طرفین به یکدیگر ریسک‌های متعددی را به‌وجود می‌آورد. در یک نگاه کلان فروشنده همواره با ریسک عدم‌دریافت وجه و خریدار با ریسک عدم‌ایفای صحیح قرارداد توسط فروشنده یا پیمانکار مواجه است. اعتبار اسنادی به‌عنوان مهم‌ترین و رایجترین ابزار پرداخت بین‌المللی عملا ریسک عدم‌دریافت وجه توسط فروشنده را پوشش می‌دهد و او را از این اطمینان بهره‌مند می‌سازد که در صورت ارائه اسناد مطابق شرایط اعتبار اسنادی صادره، وجه کالا را دریافت خواهد کرد. هرچند که از طریق اعتبار اسنادی خریدار نیز از این اطمینان برخوردار است که صرفا درصورت ارائه اسناد وجه کالا به فروشنده پرداخت می‌شود؛ اما ریسک‌های متعدد دیگری نیز در یک قرارداد متوجه خریدار یا کارفرما است که نیاز به ابزار دیگری به نام ضمانتنامه عندالمطالبه را مطرح می‌سازد. ضمانتنامه بانکی که معمولا به نفع خریدار یا کارفرما صادر می‌شود، به او این اطمینان را می‌دهد که در صورت عدم‌ایفای تعهدات فروشنده یا پیمانکار مطابق قرارداد، او می‌تواند وجه ضمانتنامه را مطابق متن ضمانتنامه از ضامن مطالبه و دریافت کند. در نتیجه اعتبار اسنادی و ضمانتنامه عندالمطالبه هر دو ابزاری برای پوشش ریسک هستند؛ اما هر یک برای پوشش نوع و ریسک متفاوتی طراحی شده است.

 

۲- قابلیت انعطاف  

 

با توجه به تنوع قراردادهای تجاری و مالی بین‌المللی یکی از ملزومات ابزارهای مالی مربوطه قابلیت انعطاف آنها است. اعتبار اسنادی و ضمانتنامه عندالمطالبه هر دو از ویژگی قابلیت انعطاف برخوردار هستند. امروزه ما با انواع اعتبارات اسنادی مانند قابل انتقال، گردان، اتکایی و غیره مواجه هستیم که هر یک برای برآوردن نیازهای خاص فروشندگان و خریداران در سطح بین‌الملل ابداع شده است. از سوی دیگر ضمانتنامه‌های عندالمطالبه نیز از زاویه‌های گوناگونی طبقه بندی می‌شود. از نظر ماهیت موضوع ضمانت انواعی چون حسن انجام کار، پیش پرداخت، مناقصه و غیره و از نظر نحوه صدور انواع مستقیم و غیرمستقیم وجود دارد. علاوه بر آن متن و شرایط اعتبار اسنادی و ضمانتنامه عندالمطالبه نیز کاملا منعطف و بر اساس درخواست طرفین قابل انواع تغییر و اصلاحات است. بدیهی است که هر گونه تغییر و اصلاح در متون ضمانتنامه یا اعتبار اسنادی صرفا باید بر اساس مقررات حاکم و ماهیت آنها انجام پذیرد.
۳- تعهد مشروط

 

اعتبار اسنادی و ضمانتنامه عندالمطالبه هر دو تعهداتی برای پرداخت وجهی معین هستند؛ اما این تعهدات به هیچ وجه بدون قید و شرط نیست. به عبارت دیگر این ابزارها را نباید با وجه نقد اشتباه گرفت، اشتباهی که متاسفانه در بسیاری مواقع به ویژه توسط ذی‌نفع ضمانتنامه‌ها انجام می‌شود. این دو ابزار کاملا با ابزارهای پرداختنی چون چک و سفته که به محض ارائه به بانک در سررسید مشخص قابل نقد شدن هستند متفاوت هستند. اساسا یکی از اهداف اصلی ابداع این ابزارها تحقق شروط لازم برای پرداخت وجه بوده است. در اعتبار اسنادی ارائه اسناد مطابق با شرایط اعتبار و در ضمانتنامه عندالمطالبه ارائه مطالبه منطبق با متن ضمانتنامه توسط ذی‌نفع شرط لازم برای پرداخت هستند. ممکن است شرایط دیگری نیز پرداخت را محدود کنند مثلا اگر ضمانتنامه‌ای شرط پادار شدن داشته باشد، علاوه‌بر دریافت مطالبه منطبق شرط مذکور نیز باید برای ضامن احراز شود. به طور خلاصه رعایت تمامی شروط مندرج در متن اعتبار اسنادی یا ضمانتنامه عندالمطالبه برای پرداخت ضروری است.

 

۴ – استقلال از رابطه پایه

 

اصولا تعهدات مالی را از نظر نوع رابطه آنها با قرارداد پایه مربوطه به دو نوع مستقل و تبعی تقسیم می‌کنند. در تعهد تبعی پرداخت صرفا زمانی موضوعیت پیدا می‌کند که شرایط پرداخت فارغ از اسناد مربوطه در عالم واقع تحقق پیدا کرده باشد. بهترین مثال در این زمینه تعهدات بیمه‌ای است. تعهدات شرکت بیمه جهت پرداخت تنها زمانی انجام می‌شود که طبق تایید کارشناس بیمه موضوع خسارت مطابق شرایط بیمه نامه برای شرکت بیمه احراز شود. در ضمانتنامه‌های تبعی نیز که از این نظر شبیه بیمه نامه‌ها هستند ضامن تنها در صورتی وجه را پرداخت می‌کند که تخلف متقاضی تحت رابطه پایه برای وی احراز شود، اما ضمانتنامه عندالمطالبه و اعتبار اسنادی هر دو از تعهدات مستقل تلقی می‌شوند؛ ‌بنابراین بانک در این دو نوع ابزار صرفا با اسناد و مدارک مواجه است و نه کالا و خدمات یا تحقق خسارت و عدم‌ایفای تعهدات. البته طبیعتا در اعتبار اسنادی اسناد به گونه‌ای پیش‌بینی می‌شود که دال بر ارسال کالاها باشند و در ضمانتنامه نیز ذی‌نفع باید کتبا عدم‌ایفای تعهدات متقاضی تحت رابطه پایه را به ضامن اعلام کند، اما اگر به‌رغم ارسال مدارک منطبق، کالا به هر دلیلی حقیقتا ارسال نشده یا تخلفی توسط متقاضی انجام نگرفته باشد به شرط دریافت اسناد یا مطالبه منطبق بانک موظف به پرداخت خواهد بود. هر چند که پس از پرداخت طرفین می‌توانند موضوع را در محاکم قانونی مطرح سازند.

 

۵- پرداخت فوری

 

یکی دیگر از ویژگی‌های مشترک اعتبار اسنادی و ضمانتنامه عندالمطالبه تعهد بانک به پرداخت فوری وجه در صورت دریافت اسناد یا مطالبه منطبق است. با توجه به این ویژگی است که صفت عندالمطالبه را به ضمانتنامه‌ها اختصاص داده‌اند و به همین ترتیب برای اعتبارات اسنادی نیز می‌توان صفت عندالرویت را که البته در خصوص اعتبارات دیداری است به کار برد.باید توجه داشت که هر چند اعتبارات اسنادی یوزانس و مدت دار به نوعی دارای این ویژگی نیستند؛ اما این اعتبارات هم در سررسید مشخص باید بلافاصله پرداخت گردند..

 

۶- غیر قابل برگشت

 

یکی از مهم‌ترین دلایلی که دو ابزار اعتبار اسنادی و ضمانتنامه عندالمطالبه مورد اقبال تجار و بازرگانان در سطح بین‌الملل قرار گرفته است، ماهیت غیرقابل برگشت آنها است؛ یعنی بانک گشایش‌کننده یا بانک ضامن از زمان گشایش اعتبار و صدور ضمانتنامه تحت هیچ شرایطی نمی‌تواند بدون رضایت طرفین نسبت به ابطال یا اصلاح اعتبار یا ضمانتنامه اقدام کند. در خصوص ضمانتنامه‌های عندالمطالبه این نکته شایان ذکر است که با توجه به ماهیت تضمینی ضمانتنامه، ذی‌نفع می‌تواند هر زمانی که اراده کند به صورت یک طرفه تقاضای ابطال یا کاهش مبلغ ضمانتنامه را به ضامن ارائه کند مگر آنکه شرط دیگری در متن ضمانتنامه محدودیت خاصی را در این زمینه ایجاد کرده باشد. به هر صورت ویژگی غیرقابل برگشت این اطمینان را به ذی‌نفع می‌دهد که در صورت تحقق شرایط لازم حتما قادر به دریافت وجه خواهد بود.
۷- انتقال عواید

 

هر چند که انتقال ضمانتنامه عندالمطالبه و اعتبار اسنادی در صورت درج قابلیت انتقال در متن آنها امکان‌پذیر خواهد بود؛ اما ذی‌نفع می‌تواند عواید حاصل از آن دو را به هر شخص دیگری که تشخیص می‌دهد واگذار کند. به عنوان مثال ذی‌نفع یک ضمانتنامه می‌تواند همزمان با ارائه مطالبه منطبق به ضامن درخواست کند که وجه ضمانتنامه به شخص دیگری پرداخت شود یا ذی‌نفع یک اعتبار اسنادی از بانک معامله‌کننده تقاضا کند که وجه اعتبار به دیگری پرداخت شود. نکته‌ای که در اینجا تذکر آن لازم است عدم‌امکان معامله ضمانتنامه است. با توجه به اینکه ضمانتنامه یک ابزار تضمینی است و صرفا برای یک رابطه پایه مشخص صادر شده، ذی‌نفع به هیچ وجه نمی‌تواند آن را همانند وجوه پرداختنی چون چک برای رد دین به شخص دیگری واگذار کند. انتقال ضمانتنامه که صرفا در صورت تغییر طرفین رابطه پایه است را نباید با قابل معامله بودن اشتباه کرد. ابزارهای تضمینی به هیچ عنوان قابل معامله نیستند.

 

 

 

ب- نقاط افتراق

 

• ابزارهای متفاوت

در مبحث پوشش ریسک عنوان شد که اعتبار اسنادی یک ابزار پرداخت است که فروشنده با بهره گرفتن از آن می‌تواند پس از ارائه اسناد لازم مطابق با شرایط اعتبار، وجه اعتبار را دریافت کند، اما ضمانتنامه یک ابزار تضمین است که خریدار می‌تواند در صورتی که تشخیص دهد فروشنده از انجام تعهدات خود تحت رابطه پایه تخلف کرده است، با ارائه درخواست کتبی مطابق با متن ضمانتنامه وجه آن را دریافت کند. بنابراین ما با دو ابزار با دو هدف متفاوت؛ اما مکمل روبه‌رو هستیم: اعتبار اسنادی ابزار پرداخت برای پوشش ریسک فروشنده و ضمانتنامه ابزاری تضمینی برای پوشش ریسک خریدار.

 

۲- طرفین

 

اگر ضمانتنامه‌های تعهد پرداخت را مستثنا کنیم، ذی‌نفع و متقاضی در اعتبار اسنادی و متقاضی کاملا برعکس یکدیگر هستند. این تفاوت از این علت ناشی می‌شود که اعتبار اسنادی و ضمانتنامه عندالمطالبه یکدیگر را از نظر پوشش ریسک تکمیل می‌کنند. همان‌طور که در بالا اشاره شد اعتبار ریسک فروشنده و ضمانتنامه ریسک خریدار را پوشش می‌دهد و در نتیجه ذی‌نفع اعتبار متقاضی ضمانتنامه است و برعکس.

 

۳- قاعده یا استثنای پرداخت

 

ضمانتنامه و اعتبار اسنادی هر دو ابزارهایی هستند که تحت شرایط خاصی می‌توانند پرداخت شوند؛ اما یک تفاوت بسیار مهم در این خصوص میان این دو ابزار وجود دارد که به تفاوت ماهوی آنها بازمی‌گردد. همان‌طور که قبلا اشاره شد اعتبار اسنادی یک ابزار پرداخت است و ضمانتنامه یک ابزار تضمین؛ بنابراین قاعدتا در صورت انجام صحیح یک قرارداد، اعتبار اسنادی پرداخت خواهد شد، اما در خصوص ضمانتنامه در صورت انجام صحیح قراردادها که عموما این‌گونه خواهد بود، ضمانتنامه باطل شده و پرداخت نخواهد شد؛ بنابراین به طور خلاصه می‌توان گفت که پرداخت در اعتبار اسنادی یک قاعده است و در ضمانتنامه یک استثنا .

 

با توجه به مراتب فوق می‌توان نتیجه گرفت که اعتبار اسنادی و ضمانتنامه عندالمطالبه در قراردادهای بین‌المللی دو ابزار مکمل یکدیگر هستند که هر یک ریسک مهمی از طرفین را پوشش می‌دهد. البته هر دوی آنها در قراردادهای داخلی هم مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما با توجه به گستردگی ابزارهای پرداخت داخلی اعتبار اسنادی بیشتر در قراردادهای بین‌المللی مقبولیت دارد، اما ضمانتنامه عندالمطالبه به طور مساوی در قراردادهای داخلی و بین‌المللی مورد استفاده است. با توجه به مکمل بودن این دو ابزار به نظر می‌رسد که به تدریج و با افزایش دانش و تخصص متخصصان امور بانکی و بازرگانی استفاده از ضمانتنامه‌های عندالمطالبه نیز همپای اعتبارات اسنادی فزونی یافته و هر قرارداد مهم تجاری بین‌المللی با بهره گرفتن از این دو ابزار ، پوشش مساوی ریسک طرفین را به همراه داشته باشد.

 

[۱] عابدینی راد، امیر ،بیمه نامه‌های اعتباری زمینه‌ساز رشد و گسترش صادرات غیرنفتی، بررسی‌های بازرگانی، دوره جدید شماره ۱۱۴ بهمن ۱۳۷۵، ص ۱۵

 

[۲] عابدینی راد ، همان منبع ، ص ۱۶

 

[۳] عابدینی راد ، همان منبع ، ص ۱۵

 

[۴] ویتور ، فرانک ، مترجمین حبیبیون ، جواد ، فهیم ، کمال ، فرهنگ اصطلاحات حقوقی و بازرگانی ، انتشارات بریل ، لندن ، ۱۳۸۹،ص ۴۷

 

 

[۵] ویتور، همان منبع ، ص ۵۰

 

[۶] تراشیون ، همان منبع ، ص ۲۰