یکی از اساسی ترین نیازهای بشر دسترسی به اطلاعات است، تا اطلاعات وجود نداشته باشد امکان تامین هیچ یک از نیازهای بشری وجود ندارد. اطلاعات همواره با بشر همراه بوده ولی به دلیل محدود بودن نیازهای بشری چندان مورد توجه قرار نگرفته است. با برقراری ارتباط میان جوامع و پدید آمدن نیازهای مختلف و ابداعات گوناگون بشر وارد دوره ی عصر اطلاعات شده است. یادگیری الکترونیکی یکی از روش های جدید آموزشی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات است که می تواند بسیاری از محدودیتها و محرومیت های آموزش را رفع نماید و به چالش حاصل از میزان تقاضای اجتماعی برای آموزش و فقدان منابع آموزشی کافی پایان دهد. گرایش شدید و روزافزون نسبت به یادگیری الکترونیکی حاکی از مزایای مختلف این روش نسبت به روش های سنتی آموزش است. یادگیری الکترونیکی بهره گیری از سیستم های آموزش الکترونیکی مثل کامپیوتر، اینترنت، نشریه های الکترونیکی و خبرنامه های مجازی و نظیر اینهاست که هدف آن کاستن از میزان ترددها، صرفه جویی در زمان، هزینه و همچنین یادگیری بهتر، سریع تر و آسان تر است.
هدف از انجام این پژوهش بررسی میزان برخورداری دانشجویان مراکز آموزش مجازی ایران از مهارت های یادگیری الکترونیکی و رابطه آن با رضایت و پیشرفت تحصیلی آنها است. این پژوهش با بهره گرفتن از روش توصیفی – همبستگی انجام شده است. در این پژوهش از دو پرسشنامه محقق ساخته ((سنجش میزان آمادگی ورود به دوره های یادگیری الکترونیکی)) و ((سنجش رضایت تحصیلی دانشجویان)) استفاده شد. برای تعیین روایی پرسشنامه ها از روایی محتوایی بهره گرفته شد و پرسشنامه ها توسط ۷ نفر از متخصصان مورد تایید قرار گرفت و جهت سنجش پایایی پرسشنامه ها از روش آلفای کرانباخ استفاده شد که مقدار آن در پرسشنامه سنجش میزان آمادگی ورود به دوره های الکترونیکی۸۴/۰ و در پرسشنامه سنجش رضایت تحصیلی دانشجویان ۸۷/۰محاسبه شد. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان دانشگاه تهران و مهرالبرز بودند که تعداد آنها ۲۸۷۲ نفر بودند. طبق روش نمونه گیری طبقه ای و جدول کرجسی و مورگان ۳۲۲ نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. داده های جمع آوری شده با بهره گیری از روش های آمار توصیفی و استنباطی و با بهره گرفتن از نرم افزار spss تجزیه و تحلیل شد.

بحث و بررسی یافته ها

مهم ترین نتایج حاصله از یافته های پژوهش به تفکیک سوالات پژوهش عبارتند از:
سؤال ویژه (۱) مهارت های یادگیری الکترونیکی دانشجویان مراکز آموزش مجازی تهران (مهر البرز و دانشگاه تهران)، چه میزان است؟
بر اساس یافته های این پژوهش میانگین مهارتهای یادگیری الکترونیکی دانشجویان ۴۸/۳ است که از میانگین آماری (۳) بزرگتر است و این تفاوت در سطح۰۱/۰ معنادار است زیرا (۰۱/۰ p< و۹۳/۴۰=t ). همچنین تفاوت میانگین مؤلفه های مهارت کار با رایانه و اینترنت ۵۰/۳، مهارت ارتباطی ۳۵/۳، مهارت های شناختی ۵۷/۳ و مهارت های فرا شناختی ۵۲/۳ با میانگین آماری(۳) در سطح ۰۱/۰ معنادار است. بنابراین به طور کلی با ۹۹% اطمینان نتیجه می گیریم که مهارت های یادگیری الکترونیکی دانشجویان دوره مجازی دانشگاه الکترونیکی تهران (مهرالبرز و دانشگاه تهران)، بالاتر از حد متوسط است.
اینترنت و شبکه گستره جهانی فرصت هایی را برای گسترش سامانه یادگیری الکترونیکی فراهم آورده است. محیط یادگیری مجازی از فناوری ها، ابزارها و نرم افزارهای گوناگون شکل می گیرد. انتقال اطلاعات و تعامل میان افراد از طریق این ابزارها و نرم افزارها انجام می شود. یادگیرندگان برای شرکت و ورود در دوره های یادگیری الکترونیکی باید از مهارت هایی برخوردار باشند و آمادگی های لازم را بدست آورند. یادگیری و استفاده از این ابزارها و نرم افزارها به دانشجو کمک می کند تا به اهداف خود دست یابد. نتیجه این پژوهش با نتایح پژوهش کلمنت و دوستال(۲۰۱۴)، نرسی هایدا و همکاران(۲۰۱۲)، پاچتر و همکاران(۲۰۱۰)، حسین علی(۲۰۱۰)، ملندز و همکاران(۲۰۰۸)، پیلی و همکاران(۲۰۰۷)، هاسمی و اساری(۲۰۰۵)، کایور و عباس(۲۰۰۴)، واتکینز و همکاران(۲۰۰۴)، لیاو و هانگ(۲۰۰۲) همخوانی دارد که نشان دهنده برخورداری دانشجویان از مهارت های الکترونیکی در حد نسبتا مطلوبی می باشد. علاوه بر اینها ملکی مرشت و همکاران(۱۳۹۱)، تقی یاره و همکاران(۱۳۹۱)، سعید و همکاران(۱۳۸۹)، زمانپور و میرزابیگی(۱۳۸۹)، داراب و منتظر(۱۳۸۹)، ملکیان و همکاران(۱۳۸۹)، دانشور(۱۳۸۹) آمادگی دانشجویان برای شرکت در دوره های یادگیری الکترونیکی را مورد توجه قرار داده اند که در آن مهارت کار با اینترنت و رایانه و مهارت های ارتباطی در نظر گرفته شده است، همچنین یافته های پژوهش نشان داده است که راهبردهای کنترل و نظم دهی و نظارت دارای نقش زیادی می باشد و یادگیری مشارکتی و تعاملی موجب می شود فرگیران فهم خود را از موضوع یادگیری به اشتراک گذاشته، با یکدیگر همیاری و پشتیبانی کنند و در مهارت های شناختی نیز درگیر می شوند. سراجی و یارمحمدی(۱۳۸۹)، رحیمی دوست و رضوی(۱۳۸۶) نیز در پژوهش خود مؤلفه های آشنایی با کاربرد ابزارهای اینترنتی، مهارت های شناختی، مهارت های فراشناختی و قدرت خودرهیابی را برای ورود یادگیرندگان به دوره های الکترونیکی مورد نظر قرار داده اند. کمالیان و فاضل(۱۳۸۸)، نیز اشاره کرده اند که پیش از اجرای نظام یادگیری الکترونیکی باید مواردی از جمله: دسترسی فناوری، آمادگی و توانایی دانشجویان از طریق رسانه ها، قابلیت های ارتباطی و مشارکتی، مهارت های شناختی مورد سنجش قرار گیرند.
سؤال ویژه (۲)رضایت تحصیلی دانشجویان مراکز آموزش مجازی تهران (مهر البرز و دانشگاه تهران)، چه میزان است؟
با توجه به نتایج به دست آمده میانگین رضایت تحصیلی دانشجویان ۴۰/۳ است که از میانگین آماری (۳) بزرگتر است و این تفاوت در سطح۰۱/۰ معنادار است زیرا (۰۱/۰ p< و ۵۶/۲۹=t). همچنین تفاوت میانگین مؤلفه های رضایت از محتوا ۴۸/۳ ، دسترسی به منابع یادگیری ۲۸/۳ ، تعاملات اجتماعی ۳۴/۳ و مستقل آموزی ۵۰/۳ با میانگین آماری(۳) در سطح ۰۱/۰ معنادار است. بنابراین به طور کلی با ۹۹% اطمینان نتیجه می گیریم که رضایت تحصیلی (و مؤلفه های آن) دانشجویان دوره مجازی دانشگاه الکترونیکی تهران(مهر البرز و دانشگاه تهران)، بالاتر از حد متوسط است.
با توجه به نتایج این پژوهش رضایت تحصیلی دانشجویان دوره مجازی بالاتر از حد متوسط است. رضایت باعث برانگیخته شدن علاقه و تمایل بیشتر به جستجو و کنجکاوی، کشف ایده های نوین و گسترش باور و اندیشه و عمل می گردد. ما در عصر دانش زندگی می کنیم، عملکرد موثر در چنین جامعه ای نیازمند سرمایه کافی اجتماعی و مهارت های قرن بیست و یک می باشد از جمله این مهارت ها آمادگی یادگیری خود راهبر است. خودراهبری را فرایندی در نظر می گیرند که در آن دانشجویان با کمک یا بدون کمک دیگران به تشخیص نیازها، تنظیم اهداف، شناسایی منابع مادی و انسانی برای یادگیری انتخاب و اجرای راهبردهای مناسب یادگیری خود می پردازند و ابتکار عمل را به دست می گیرند. رضایت دانشجو در افزایش آگاهی از فرایند آموزشی و کیفیت آن مفید بوده و گویای توجه و علاقه دانشجویان به یادگیری و آموزش است. رضایت دانشجویان در محیط آموزش مجازی به عواملی همچون ارتباطات و تعامل، بازخورد، آماده سازی و دسترسی به زمینه هایی برای روش های تدریس و کسب دانش و تشویق مرتبط است. بنابراین با توجه به تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات همواره باید شرایط و زمینه هایی فراهم شوند تا یادگیرنده از رضایت برخوردار شود و طبق پژوهش لی و همکاران(۲۰۱۱)، مانوالا و همکاران(۲۰۱۰)، هونگ(۲۰۰۲)، دریور(۲۰۰۲)، تعاملات اجتماعی و طراحی محتوا را برای رضایت یادگیرنده در دوره های یادگیری موثر می دانند. همچنین بر اساس یافته های پژوهش نورالهی و همکاران(۱۳۹۱)، رستگارپور و گرجی زاده(۱۳۹۱)، لازمه رضایت یادگیرندگان در
این محیط دسترسی مطلوب به منابع و سامانه، تعامل و طراحی محتوا می باشد که همواره باید مدنظر قرار گیرند. حسن زاده و همکاران(۱۳۹۱)، نیز بر خوداتکایی، کیفیت خدمات و دوره تأکید دارند. الهی و همکاران(۱۳۹۰)، چهار بعد عوامل فردی، محیطی، رسانه و محتوا را در گرایش دانشجویان به یادگیری الکترونیکی موثر می دانند. بیک زاده و همکاران(۱۳۹۰)، فتحی واجارگاه و همکاران(۱۳۹۰)، یزدانی و همکاران(۱۳۸۹)، کریم زادگان و همکاران(۱۳۸۹)، نقوی(۱۳۸۶)، صفوی(۱۳۸۶)، رئوفی و بابایی(۱۳۸۴)، متغیرهای انعطاف پذیری، کیفیت دوره یادگیری الکترونیکی و خدمات ، مستقل آموزی و سهولت دسترسی به منابع را برای فراهم شدن زمینه ای برای رضایت یادگیرنده مورد توجه قرار داده اند.
سؤال ویژه (۳)پیشرفت تحصیلی دانشجویان مراکز آموزش مجازی تهران (مهر البرز و دانشگاه تهران)، چه میزان است؟
براساس اطلاعات مندرج در جدول (۴-۵) کمترین نمره معدل دانشجویان ۱۲و بیشترین ۲۰ بوده است. دامنه معدل دانشجویان ۸ و میانگین معدل دانشجویان دوره مجازی دانشگاه الکترونیکی تهران ۹۱/۱۶ و میانه ۱۷ است. انحراف معیار (میزان پراکندگی) معدل دانشجویان ۷۵/۱ است.
با توجه به یافته ها میانگین معدل دانشجویان در دوره های مجازی ۹۱/۱۶ می باشد. از جمله نکات اساسی در آموزش این است که فراگیران بیاموزند چطور یاد بگیرند، چطور به خاطر بسپارند و چگونه مسئله حل کنند. به علاوه، فراگیران باید مؤثرترین روش ها و راهبردهای یادگیری را بدانند. کاربرد راهبردهای شناختی و فراشناختی نیرومندترین تأثیر را در یادگیری یادگیرندگان دارند و رابطه مثبت و معناداری بین شیوه یادگیری و پیشرفت تحصیلی در دانشگاه وجود دارد. راهبردهای شناختی و فراشناختی ابزاری قدرتمند برای آشکار کردن چگونگی توسعه فرایند یادگیری به شمار می آیند و این راهبردها باعث افزایش مهارت خودآموزی، ارتقای استقلال یادگیرنده و تسهیل یادگیری دانشجویان می شود. پیشرفت در هر یک از دوره های آموزشی به طور مجزا، پیشرفت حاصله در مجموعه دوره های آموزشی، معدل تحصیلی سالیانه، معدل تحصیلی یک برنامه آموزشی و آزمون های تخصصی برای کسب مجوزهای تثبیت شغلی یا احراز صلاحیت حرفه ای در تعیین و اندازه گیری پیشرفت تحصیلی مؤثر می باشند. از دیدگاه راجرز[۱۱۴] و بندورا [۱۱۵]، عواملی همچون: خودکارآمدی، خودپنداره، اضطراب امتحان، ارزشگذاری تکلیف، منبع کنترل، خودتنظیمی و استفاده از راهبردهای شناختی به عنوان عوامل انگیزشی پیشرفت تحصیلی در نظر گرفته می شوند. پاکدامن(۱۳۹۲)، در پژوهش خود بیان می کند که ارزش ها و راهبردهای شناختی ، وظایف خود کارآمدی و اضطراب امتحان ، برای پیش بینی پیشرفت تحصیلی دارای نقش مهمی می باشند. طبق پژوهش تقی زاده(۱۳۹۰)، پیشرفت تحصیلی و خلاقیت دانشجویان یادگیری الکترونیکی به دلیل ماهیت مطالعه درسی دانشجویان و استقلالی که آنها در یادگیری مطلب دارند و این که بدون اتکا به استادان باید به دنبال یافتن پاسخ صحیح سوال ها باشند، موجب می شود تا این گونه دانشجویان نهایت تلاش خود را برای پاسخ صحیح بکار گیرند. در کنار استقلال در مطالعه و یادگیری، همراه شدن تصویر و صدا که نوع آموزش دانشجویان مجازی است، موجب می گردد تا یادگیری مطالب برای دانشجویان مجازی درونی تر شده و همین یادگیری می تواند بر پیشرفت و خلاقیت آنان تأثیر مثبتی بگذارد. ملکیان و همکاران(۱۳۸۹) نیز راهبردهای شناختی و فراشناختی را در پیشرفت فراگیران موثر می دانند که در آنها راهبردهای گسترش معنایی ، سازماندهی ، کنترل، نظارت و نظم دهی دارای نقش زیادی می باشند.
فرضیه (۱) بین مهارت های یادگیری الکترونیکی دانشجویان مراکز آموزش مجازی و پیشرفت تحصیلی آنها رابطه وجود دارد.
با توجه به یافته های پژوهش بین مهارت های یادگیری الکترونیکی دانشجویان و پیشرفت تحصیلی (۲۱۷/۰+=r) در سطح معنی داری۰۱/۰ p< رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. بنابراین می توان گفت هرچه مهارت های یادگیری الکترونیکی دانشجویان بالاتر باشد، پیشرفت تحصیلی آنان نیز افزایش می یابد و بالعکس. همچنین بین مهارت های شناختی (۱۴۸/۰+=r) و مهارت های فراشناختی (۳۴۰/۰+=r) با پیشرفت تحصیلی دانشجویان رابطه مثبت و معنادار وجود دارد،زیرا (۰۱/۰ p<). بنابراین می توان گفت هرچه مهارت های شناختی و فراشناختی دانشجویان بالاتر باشد، پیشرفت تحصیلی آنان نیز افزایش می یابد و بالعکس. بین مهارت کار با رایانه (۰۰۴/۰+=r) و مهارت ارتباطی (۰۲۰/+۰=r) با پیشرفت تحصیلی رابطه وجود دارد اما شدت آن پایین است، زیرا (۰۵/۰ P>).
بنابراین بین مهارت های یادگیری الکترونیکی دانشجویان و پیشرفت تحصیلی آنها رابطه مثبتی وجود دارد و هرچه مهارت های یادگیری دانشجویان بالاتر باشد پیشرفت تحصیلی آنها نیز افزایش می یابد و هرچه دارای مهارت های یادگیری کمتری باشند پیشرفت تحصیلی آنها نیز کمتر خواهد بود. دانشگاه های مجازی باید کمک کنند تا دانشجویان مهارت های لازم برای ورود به این دوره ها را کسب کنند تا در رسیدن به اهداف آموزشی و پیشرفت تحصیلی خود به موفقیت های قابل توجهی دست یابند. همچنین با توجه به یافته های تحقیق باید شرایطی مهیا شود تا دانشجویان مهارت های کار با رایانه و اینترنت و مهارت های ارتباطی را نیز به خوبی فرا گیرند. با توجه به تحقیقاتی که کلمنت و دوستال(۲۰۱۴)، نرسی هایدا و همکاران(۲۰۱۲)، انجام داده اند آموزشهای یادگیری الکترونیکی همواره باید بستری را
فراهم کند تا یادگیری در آن بهتر صورت گیرد و دانشجویان مهارت های لازم را کسب کنند که لازمه کسب این مهارت ها توجه به مهارت های ارتباطی و سهولت استفاده از رایانه و اینترنت ، پشتیبانی های ارتباطی و امنیتی، مهارت های شناختی، بازخورد و قابلیت اطمینان