صل اول

کلیات تحقیق

چکیده

پژوهش حاضر با هدف ” نقد و بررسی فلسفی اهداف آموزش از دور ” و به روش تحلیل اسنادی انجام شده است یافته های پژوهش بر اساس سوالات تحقیق به شرح زیر می باشد :

1بر بهبود کیفیت آموزشی بعنوان یکی از اهداف اموزش از راه دور چه نقد فلسفی وارد است ؟ اینترنت با تلفیق تمام امکانات تلگراف، تلفن، رادیو و کامپیوتر به صورت یک وسیله کامل برای پخش و توزیع اطلاعات و رسانه ای برای همکاری و تعامل بین افراد بدون توجه به موقعیت جغرافیایی آنان در آمده است. بنابراین باید با توجه به باورها و ارزش های فرهنگی کشور و نیاز جامعه  براساس دیدگاه های فلسفی حاکم بر جامعه اقدام به طراحی و تدوین  منابع آموزشی پرداخت .

2 –برایجاد و گسترش  فرصت آموزشی دوم  برای بازماندگان از تحصیل بعنوان یکی از اهداف آموزش از راه دور چه نقد فلسفی وارد است ؟ با توجه به افزایش جمعیت و همزمان با آن پیشرفت تکنولوژی، جوامع به سمت صنعتی شدن، برای زندگی دراین  جامعه و تطبیق شرایط خود با شرایط مربوط به داشتن دانش فراوان امری ضروری است. این امر نیز جز با آموزش فراگیر در سطح جامعه تحقق نمی یابد، بنابراین نیاز به استفاده از آموزش از راه دور برای فراگیر شدن امر آموزش احساس می شود. از میان روشهای متعدد آموزش از راه دور، اموزش از طریق شبکه جهانی، به عنوان روش بهتر معرفی می شودوبه  دلیل پیشرفت سریع و چشمگیر رایانه ها و شبکه های ارتباطی می تواند راهگشای بسیاری از معضلات آموزشی محسوب شود.

3-برافزایش استقلال فراگیران و انعطاف آموزشی بعنوان یکی از اهداف  اموزش از راه دور چه نقد فلسفی وارد است ؟استقلال در انتخاب و تصمیم گیری در محیطی آزاد تحت آموزش خلاق باعث رشد استعدادهای فرد می شود که سرمایه انسانی با ارزش افزوده بوجود می آورد . در آموزش از دور مرکزیت از آن انسان است . علم و فناوری از یک سو آزادی انسان را گسترش می دهد و از سوی دیگر با جبر فناورانه فن سالاری را القاء می کند . .

4 -برحذف محدودیت زمان و مکان  برای فراگیران  بعنوان یکی از اهداف آموزش از راه دور چه نقد فلسفی وارد است ؟  دروس در این سیستم به طور غیر حضوری و از روی محیط شبکه انجام می شود، دانشجویان می توانند بدون حضور فیزیکی در کلاس درس، به فراگیری دروس به طور مجازی بپردازند. محتوای دروس، قبل از قرار گرفتن بر آموزش روی سیستم الکترونیکی، چندین بار از لحاظ اشکالات بررسی می شود، لذا دروس با کیفیت بالاتر و اشکالات کمتری عرضه خواهند شد. با استفاده از سیستم آموزش الکترونیکی، می توان در کلیه ساعات شبانه روز آموزش دیددرحالی که معلم و دانش آموز در محیط فیزیکی یکسان قرار نگرفته و جدا از یکدیگر باشند. بنابراین فناوری( صدا، تصویر، اطلاعات و چاپ) برای از بین بردن این شکاف آموزشی به کار برده می شود . این گونه برنامه ها فرصت دیگری در سطح آموزش عالی، برای بزرگسالانی که به خاطر محدودیت زمانی یا مکانی به آن دسترسی نداشته اند قرار می دهد تا اطلاعات حرفه ای خود را در موقعیت های کاری ارتقاء دهند.

واژگان کلیدی : آموزش از را دور ، دانشگاه مجازی ، فناوری آموزشی ، اهداف و اصول آموزش از راه دور ، نقد و نقد فلسفی

1-1مقدمه

آموزش از راه دور عبارت است از نوعی فرایند آموزشی که در آن تمامی یا بیشتر آموزش از طریق یاددهنده نسبت به فرد یادگیرنده فارغ از زمان و مکان انجام می گیرد، بدین مضمون که تمامی یا بخشی از ارتباط بین آموزگاران و آموزنده ها از طریق یک رسانه مصنوعی، خواه الکترونیک، خواه چاپی صورت می پذیرد. بنابرتعریف، در آموزش از راه دور ابزار نرمال یا اصلی ارتباط، فناوری است(الحسینی،1385).

تنها ورود فن آوری در سیستم آموزشی کافی نیست. بلکه می­بایست اهداف آموزشی، نقش استاد و دانشجو، روش­های آموزش و یادگیری را متناسب با این نوع نظام آموزشی تغییر داد. به عبارت واضح تر می­باید در فرهنگ یادگیری تغییر اعمال نمود. زیرا گرایشها و زمینه­های تاریخی- فرهنگی دانشجویان بر اهداف برنامه درسی، محتوا، فعالیت­های یادگیری، انتخاب مواد و منابع یادگیری، راهبردهای تدریس و شیوه­های ارزشیابی تأثیر می­گذارد. مسئله دیگر نوع برخورد جوامع و نظام­های آموزشی در پذیرش آموزش­های از راه دور  و انطباق با این نوع نظام آموزشی است. فاضلی معتقد است که:”جامعه و فرهنگ ایرانی مانند دیگر جوامع تحت تاثیر ظهور فناوری­های ارتباطی و اطلاعاتی جدید در حال دیجیتالی یا الکترونیکی شدن است. هر چند در این مسیر راه را می­پیماید، اما جاده انسان ایرانی در راه آینده همان بزرگراه ارتباطی الکترونیکی شدن است.” (فاضلی1387)

پینگ لیم چر[1]،بیان می­کند که:”ممکن است الزامات عصری دانشگاها را به پذیرش فناوری­های جدید مجبور کند. ولی فرهنگ یادگیری در آن همچنان به روال پیشین باقی بماند. لذا تدوین سندی استراتژیک برای تأسیس دانشگاه مجازی به گونه­ای که مقدمات تحول پارادایم یادگیری را مهیا کند لازم است. به صورتی که هدف دانشگاه، نقش استاد و روشهای یاد دهی-یادگیری در آن متناسب با الگوی مورد نظر در دانشگاه مجازی باز تعریف شود.” (پینگ لیم چر،2005، به نقل از عطاران 1383)

این پژوهش در پی آن است که با توجه به مسائل عنوان شده به نقد فلسفی اهداف آموزش از دور بپردازد.

2-1بیان مسئله

نظام آموزش از دور در ساده ترین تعریف عبارتست از : هر گونه فرایند اموزش رسمی که بین معلم و شاگرد در فاصله زمانی و مکانی اتفاق می افتد ( داوودی 1999 ص 44 – 45 ) .

اموزش از راه دور را  می توان نوعی پاسخ انعطاف پذیر به نیازهای اموزشی جدید و امکانی افزوده در کنار آموزش حضوری در کشورهای مختلف جهان در عصر حاضر دانست که در عین حال خود نگرش ها و پرسش های زیادی را در عرصه تعلیم و تربیت برانگیخته است در زمینه مباحث فلسفی نیز نگرش های جدیدی را بوجود آورده است  ( حسینی 1384 ) .

آموزش از راه دور هرگونه یادگیری است که طی آن معلم و فراگیر از یکدیگر دور بوده و با استفاده از امکانات پست الکترونیکی ، ویدئویی ، تلویزیون کابلی ، رسانه ها و یا هرتکنولوژی مرتبط با اینترنت مثل تابلوی پیغام ، اتاق گفتگو و کنفرانس های کامپیوتری یا ویدئویی تعامل برقرار می کنند (جلالی ، 1381 ) .

در این حیطه علاوه بر فناوری مقوله هائی چون توانائی اساتید ، توانائی دانشجویان ، امکانات کتابخانه ای ، پشتیبانی شبکه ای ، امکانات نرم افزاری ، آموزش های مقدماتی و غیره هم مطرح است که نقش موثری دردر بهبود کیفیت آموزش و حل مشکلات عدم حضور در کلاس های درس سنتی و ارتقاء سطح روابط علمی و تحصیلی دارند ( همان) .

این نظام با ویژگی خاص فرا زمانی و فرامکانی خود به عنوان یک سبک آموزشی هدایت شده ، فراگیر محور و مبتنی بر رویکردهای جدید تعریف و در مقایسه با نظام حضوری این قابلیت را دارد که با تعداد استاد کمتر و فضای آموزشی محدودتر ، دانشجویان بیشتری را در درس های گوناگون و در مقاطع و دوره های مختلف تحت پوشش فعالیت آموزشی قرار دهد ( فراهانی ، 1380)

نظام آموزش از دور بعنوان رویکردی نو برای تکمیل امر آموزش  و نه به عنوان جایگزین نظام رایج آموزشی متکی به مبانی فلسفی می باشد . این مبانی همچون پایه ها و ستون هائی عمل کرده اند که نظام آموزش از دور بر آنها استوار گردیده است . آموزش از دور در هر یک از نسل های سه گانه خود یعنی نسل اول آموزش مکاتبه ای و برنامه ای مبتنی بر متون نوشتاری و چاپی ، نسل دوم نسل متون چاپی به همراه برنامه های دیداری و شنیداری ، نسل سوم یعنی نسل تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات اینترنتی پیرو مبانی  فلسفی خاص بوده که جهت حرکت و شیوه های عمل را مشخص کرده است  می توان در رویکردهائی همچون اثبات گرائی ، تفسیر گرائی ، رویکرد انتقادی به ترتیب در هر سه نسل نظام آموزش از دور مشاهده کرد( حسینی  1384 ).

برای کشف و استخراج  مبانی فلسفی آموزش از دور آگاهی از فلسفه حاکم بر تعلیم و تربیت هرکشورضرورت دارد.تعیین اهد‌اف کلی و جزئی یاد‌گیری، به عنوان پایه‌ی طراحی، تد‌وین، ارائه و ارزیابی یک روید‌اد‌ آموزشی و د‌رسی به شمار می‌آید‌. این اهد‌اف تعریف‌شد‌ه به عنوان یک قرارد‌اد‌ ضمنی میان معلم و فراگیر به کار می‌روند‌. بیان این اهد‌اف، به عنوان یک مرحله‌ی مهم د‌ر کسب تجربه‌ی یاد‌گیری به شمار می‌آید‌. اگرچه اهد‌اف یاد‌گیری برنامه‌ریزی‌شد‌ه و مد‌ون د‌ر آموزش از راه د‌ور از طریق ارائه‌ی محتوا ضرورتی ند‌اشته باشد‌ که تغییر یابد‌، ولی به منظور تحقق نتایج مورد‌ نیاز، استفاد‌ه از راهبرد‌‌های جد‌ید‌ طراحی آموزشی لازم و ضروری به نظر می‌رسد‌.مایر[2] ( 2005)

بدیهی است که قبل از تصمیم گیری در باره مدل و رویکرد ارائه ی  آموزش و حتی قبل از تعیین هدفهای اساسی آموزشی باید به مسا ئل فلسفی ,و پداگوژیکی اندیشید . بسیاری عقیده دارند که شرط اجرای موفقیت آمیز برنامه های آموزش از راه دور این است که بر پایه نتایج تحقیقات تربیتی  آموزش از راه دور اهداف زیر را دنبال می کند :

-ایجاد فرصت برای فراگیرانی که فرصت تحصیل را از دست داده اند.-ایجاد فرصت های آموزشی برای کارکنان  –  افزایش سطح آموزشی یک جامعه از طریق کمک در جهت دسترسی به منابع اطلاعاتی جهان  –  بهبود کیفیت آموزشی (آموزش مرتبط با نیاز های کشور و آموزش مستمر برای شاغلین). –  تقویت نیروی انسانی کارآمد از لحاظ علمی وفنی- افزایش استقلال فراگیران و انعطاف آموزشی  – حذف محدودیت های زمانی و مکانی (زمانی، مقدسی،1376ص151).

برخی گزارشها حاکی از عملکرد ضعیف فناوریهای جدید در زمینه مسا ئل تربیتی است(کوپر[3]،.(2004.

ژانگ[4] (2007) استدلال می کند که در نرم افزارهای آموزشی با پافشاری بیش از حد در فراتر رفتن از مرزهای آموزش سنتی و غلبه بر روابط قدرت مدارانه در تعلیم و تربیت، از محتوای آموزشی غفلت می شود. این گفته بدین معناست که دانشجویان با استفاده از این نرم افزارها بر روابط قدرتمدارانه میان خود و استاد غلبه می کنند، اما در این فرایند محتوای درسی و تأثیرات تربیتی آن رنگ می بازد و دانشجویان مطالب با ارزش و مفیدی یاد نمی گیرند..بنابراین، توجه به مسا ئل پداگوژیکی در تولید محتوا شرط لازم (و نه کافی)برای طراحان محیط یادگیری و تولید کنندگان مواد آموزش از راه دور محسوب می­شود.در طراحی برنامه های آموزش از راه دور اصول زیر را باید مد نظر قرار داد:

انتخاب رسانه‌ها و ابزار‌های آموزشی و استفاد‌ه از آن‌ها باید‌ بر اساس توانایی فراگیران باشد‌ تا از اهد‌اف یاد‌گیری از پیش تعیین‌شد‌ه و اهد‌اف عینی برنامه‌ی یاد‌گیری حمایت کند‌.
انتخاب رسانه‌ها و ابزار‌های آموزشی باید‌ متناسب با نیاز یاد‌گیرند‌گان صورت گیرد‌. یک برنامه‌ی آموزشی از راه د‌ور باید‌ یک رسانه‌ی فناوری محوری را بیان کند‌ که د‌ر میان فراگیران حاضر برای انجام برنامه‌ی مورد‌ نظر، کاربرد‌ بیشتری د‌اشته باشد‌.
انتخاب رسانه‌ها و ابزار‌های آموزشی باید‌ یک تجزیه و تحلیل و شناخت کلی از ارزش افزود‌ه فناوری ارائه د‌هند‌.
کاربران یک نظام آموزشی از راه د‌ور باید‌ حد‌اکثر توانایی‌های استفاد‌ه از رسانه‌ها و ابزار‌های آموزشی را د‌اشته باشند‌سوچاک[5](2002).
برقراری تعامل یکی از اهداف آموزشی است که باید دید در برنامه های آموزش از راه دور رعایت می شود یا خیر.هنگامی ‌که یاد‌گیرند‌گان با یکد‌یگر و با یک مربی تعامل برقرار کرد‌ه و اید‌ه‌ها را به همد‌یگر منتقل می‌کنند‌، اطلاعات جد‌ید‌ی بین خود‌شان رد‌ و بد‌ل  می‌شود‌. چنین تعامل‌هایی پایه‌ی یک اجتماع فراگیران را تشکیل می‌د‌هند‌. اگر د‌انش‌آموزان احساس کنند‌ که آنها بخشی از جامعه‌ی فراگیران هستند‌، بیشتر تمایل و انگیزه نشان خواهند‌ د‌اد‌ تا راه‌ها‌ی مناسب‌تری را  برای حل مسائل خود‌ و موفقیت خود‌شان پید‌ا کنند‌.  این چالش وظیفه‌ی مربیان آموزشی می‌باشد‌ که راهبرد‌‌ها و فنونی را برای تشکیل چنین جوامع یاد‌گیری و نگهد‌اری از این جوامع د‌ر میان فراگیرانی که از نظر محد‌ود‌یت زمانی و مکانی از یکد‌یگر جد‌ا می‌شوند‌، تد‌وین کنند. .(شایان مهر،1385(.

از آنجا که آموزش از راه دور در جهان و بخصوص در ایران رونق خاصی یافته و موسسات خصوصی در جهت تاسیس آن برآمده اند . نقد و بررسی اهداف این آموزش می تواند کمک بسیاری در شناخت بهتر و استفاده بهتر از این نوع آموزش باشد . بنابر این سوال مرح می شود که آموزش از راه دور در ایران چه اهدافی را برای خود برگزیده و دارای چه نقاط ضعف و قوتی می باشد . از آنجا که تاکنون پژوهشی جامع در ارتباط با آموزش از راه دور صورت نگرفته مساله اساسی پژوهش حاضر  نقد و بررسی فلسفی اهداف آموزش از راه دور می باشد .

3-1اهمیت و ضرورت تحقیق :

با ظهور و توسعه پدیده فناوری اطلاعات روند تحولات جهانی، با شتابی بیشتر با محوریت عنصر اطلاعات و دانایی در حال گسترش است . این پدیده گرچه از محیط های نظامی آغاز و به مراکز دانشگاهی منتقل شد، امادیری نپایید که عرصه های اقتصادی، تجاری وحتی سیاسی کشورها را نیز با توسعه تجارت الکترونیک و…متأثر ساخت. اینک بیش از یک دهه است که این پدیده عرصه های تحصیلی را نیز به چا لش فراخوانده است . تمایل یا تقاضای روز افزون برای تحصیلات دانشگاهی و توجه بیش از پیش به آموزش از یک طرف ، جذابیت ها و آموز ش های مبتنی بر وب از طرف دیگر، نیروی کشش فزاینده ای را برای توجه به آموزش الکترونیکی به وجود آورده است.تغییرات جهان طی دهه­های اخیر( فرایند جهانی شدن) و بروز نیازهای جدید فنی و فکری در عرصه­های مختلف جامعه، نگاه به تحصیلات و یادگیری را متحول و رسالت آموزش دانشگاهی را در عصر جدید تغییر داده است.امروزه دانشگاه­ها باید افرادی را تربیت کنند که توانایی تجزیه و تحلیل اطلاعات و مهارت حل مسأله، ارتباطی و فناورانه را داشته باشند، تا همراه با فناوری روز دنیا پیش بروند. هرچند ورود فناوری­های رایانه­ای به مراکز آموزشی و تأسیس مراکز آموزش از راه دور و  دانشگاه­های مجازی در کشور می­تواند باعث پرورش چنین قابلیت­هایی در دانشجویان باشد. اما به تنهایی موجب ایجاد یادگیری مؤثر نمی­شود.تدوین اهداف آموزش از راه دور بدون در نظر گرفتن عوامل روانشناختی و پداگوژی و فلسفی نمی تواند ارتقای آموزشی و رشد فراگیران را در پی داشته باشد. لذا ضرورت داشت در پژوهشی به نقد و بررسی اهداف آموزش از راه دور با دیدی فلسفی پرداخت.