چنانچه یک سازمان یا تولید کننده یا ارائه دهنده خدمت به انتظارات و توقعات مصرف کننده خود اشراف داشته باشد می تواند با بهره گرفتن از پرسنل کارآمد و دانش فنی موجود خود نظریات مشتری را به نحو احسن تامین و رضایت او را فراهم آورد . در این جا ذکر دو نکته حائز اهمیت است . اول اینکه مشخصات و ویژگیهای محصول می باید با جنبه های مختلف توقعات مشتری تناسب داشته و طراحی بر اساس آن صورت پذیرد . دوم اینکه در مورد برخی خدمات یا کالاهای تخصصی، اطلاع رسانی و آگاهی دادن به مصرف کننده بسیار حائز اهمیت است زیرا برخی از باورهای اشتباه و غیر مبتنی بر اصول علم و مهندسی و تکنولوژی در برخی موارد در مشتریان وجود دارد که در این حالت چنانچه بخواهیم به این باورهای نادرست پاسخ دهیم باید کیفیت فنی کالا را فدا کنیم و یا در مواردی، نداشتن اطلاعات کافی از محصول و الگوی مصرف صحیح و یا شرایط مطلوب استفاده از کالا، سبب عدم کارائی فرآورده شده و نارضایتی مشتری را به دنبال دارد.

۲-۱۷) ارائه خدمت بر اساس طراحی

در این مرحله فعالیت های انجام گرفته در دو مرحله قبل باید به منصه ظهور برسد و تولید کالا یا خدمت بر اساس مشخصه های طراحی شده صورت پذیرد . در برخی موارد، علیرغم توفیق در دو مرحله قبل، بنا به دلایلی از قبیل کمبود امکانات و یا عدم توجه کافی به مشخصات تعریف شده در طرح و یا عدم توانایی های لازم در اجرای طرح (چه از نظر تجهیزات و چه از نظر نفرات) توفیقی در تولید یا ارائه خدمت حاصل نمی شود، لذا انتظارات مشتری برآورده نشده و رضایت او جلب نمی شود .
این عدم هماهنگی ها گهگاه در مرحله تحویل کالا نیز بروز می کند . فرایند تحویل کالا بخش مهمی از فرایند رضایت مشتری است . تحویل به موقع، به اندازه، در محل مورد نظر مشتری و نیز تحویل با حفظ کیفیت کالا از مهم ترین شاخص های این مرحله است . چنانچه سازمانی بخواهد فرایند رضایت مشتری محقق شود ملزم به تهیه و تدارک همه ملزومات آن می باشد و تامین منابع مالی، پرسنلی، تجهیزات و سیستم ها و روش های مناسب را می بایست در دستور کار خود لحاظ کند .

۲-۱۸)مدیریت انتظارات مشتری

چنانچه بخواهیم انتظارات مشتری را برآورده کنیم باید ابتدا این انتظار را هدف مند، چارچوب دارو شاخص پذیر کنیم و هم چنین باید با اطلاع رسانی و آگاهی درست بتوانیم باورهای درست و واقعی در مشتری ایجاد کنیم . این فرایند، مدیریت انتظارات مشتری نام دارد . در واقع تولید کنندگان، پل های ارتباطی گوناگون از چاپ کاتالوگ گرفته تا تبلیغات رادیو و تلویزیون با مشتریان خود در ارتباط قرار می گیرند . حال مهم این است که بدانیم این ارتباط و پیام های ارسالی در شکل گیری سطح توقعات مصرف کننده موثر است . عرضه کنندگان همواره باید چنان باشند که مشتری در احساس ذوق زدگی قرار داشته باشد .
متاسفانه برخی تصور می کنند که تبلیغات به مفهوم بزرگ نمایی و گزافه سرایی است . در این چنین تبلیغاتی به جای پرداختن به شاخص ها و امتیازات قابل رقابت کالا و تبلیغ در مورد آنها، همه ابعاد مختلف کالا یا خدمت بزرگ نمایی می شود و به این ترتیب سطح توقعات مصرف کننده، ناخواسته ارتقا پیدا می کند. اما از آنجا که آن کالا یا خدمت قادر به پاسخ گوئی به این سطح توقع نیست، نارضایتی بوجود می آید . بنابراین کنترل سطح توقعات مشتریان بالقوه و بالفعل از اهم امور در برنامه ریزی های ارتباطی و تبلیغی است . البته در مواقعی به دلیل مقابله با رقیب یا رقبا لازم است که سطح توقع مشتری و طبعاً سطح کیفیت کالا یا خدمت بالا برده شود .

۲-۱۹) رضایت سنجی مشتری

یکی از ارکان مهم سیستم استاندارد های ISO 9001/2000 بحث اندازه گیری و تحلیل (Measuring & Monitoring) است. در هر سازمان پس از تولید و عرضه کالا یا ارائه خدمت و در واقع پس از گذر از چهار مرحله قبل باید با تمهیدات گوناگون و با بهره گرفتن از ابزار و روش ها و سیستم های مختلف و با طرح ریزی برنامه های نظر سنجی و اجرای آن، میزان رضایت مشتری از ابعاد مختلف بدست آمده و مورد سنجش و ارزیابی قرار گیرد . در واقع شریان حیاتی چرخه رضایت مشتری در همین قسمت است . چرا که خروجی های این تجزیه و تحلیل است که سازمان را در رفع عیوب و نواقص کار خود وپیشرفت در جهت بهبود مستمر و نیل به اهداف کلان خود و وفادار نگهداشتن مصرف کنندگان و جذب مشتریان جدید رهنمون می سازد . مدیریت شکایات مشتریان واضح است که در هر شرایطی حتی در حالت ایده آل نیز یک سازمان یا عرضه کننده نمی تواند بدون ناراضی بوده و همه مشتریان از عملکرد آن راضی باشند . نکته مهم در اینجا این است که غالباً مشتری ناراضی، شکایت خود را به سازمان انتقال نمی دهد بلکه با منتقل کردن احساس و نارضایتی خود به اطرافیان، تبلیغات منفی صورت داده و جو ذهنی جامعه را نسبت به آن سازمان یا عرضه کننده، مسموم و منحرف می کند . از طرف دیگر توجه به این نکته حائز اهمیت است که از دید کلان، مشتری ناراضی، کسی است که بدون دریافت هزینه، مشکلات و ضعف های سازمان را برایش بازگو می کند و بازتاب این اطلاعات می تواند و باید سازمان را به سمت و سوی بهبود مستمر هدایت کند . چنانچه خواسته باشیم از این مهم، حداکثر بهره برداری را برده و در عین حال مشتری خود را از دست ندهیم باید با ایجاد یک سیستم مدیریت شکایت مشتری و با جلب رضایت مشتری شاکی، او را به یک مشتری وفادار تبدیل کنیم
در سال های اخیر توجه ویژه ای به موضوع عملکرد بازار شرکت ها در مباحث بازاریابی شده است. بررسی ادبیات موضوع نشان می دهد که:
۱) کشین[۲۵] در سال ۲۰۰۶ با بررسی ۱۵۷ شرکت تولیدی کوچک در ترکیه به رابطه مثبت بین استراتژی های نوآوری و بازارگرایی با عملکرد بازرگانی این شرکت ها تأکید نمود (Halit Keskin,2006,p.29).
2) لی و تسی[۲۶] در سال ۲۰۰۵ ضمن مطالعهی عملکرد شرکت های خدماتی در تایوان دریافتند که استراتژی های بازارمحوری و یادگیری محوری با عملکرد بازرگانی رابطه مستقیم دارند (Lee Tien-Shang,Tsai Hsin-Ju,2005,p.13).
3) رهی و همکارانش[۲۷] در سال ۲۰۱۰ ضمن بررسی شرکت های کرهی جنوبی به رابطه مستقیم بین نوآوری و عملکرد بازرگانی تأکید نموده اند (Rhee Jaehoon,Park b aekyung,Lee c DoHyung,2010,p.18)
4) گرینستین[۲۸] در سال ۲۰۰۸ با روش متا آنالیز به رابطه مثبت بین بازارمحوری و نوآوری تاکید نمود(Grinstein Amir,2008,p.23)
5) لایو و ویو[۲۹] در سال ۲۰۱۰ ضمن بررسی بازار اقتصادی تایوان به رابطه مثبت بین یادگیری سازمانی و نوآوری سازمانی تأکید نموده اند (Liao Shu-Hsien,Wub Chi-chuan,2010,p.16)
6) لین و همکارانش[۳۰] در سال ۲۰۰۸ با بررسی ۳۳۳ شرکت خلاق و نوآور در تایوان به رابطه مثبت بین بازارمحوری و یادگیری محوری اشاره نموده اند (Lin Chien-Huang,Peng Ching-Huai,KaoDanny T,2008.p.56)
در ادامه مهم ترین یافته های صاحب نظران در قالب جدول ۱ آورده شده است.

جدول (۱): تاثیر استراتژی بازارمحوری، یادگیری محوری و نوآوری در عملکرد بازار شرکت ها

فصل دوم این پژوهش شامل چارچوب پنداشتی پژوهش و مروری بر مطالعات انجام شده در این راستا می باشد که چارچوب پنداشتی این پژوهش را مفاهیم ایمنی، فرهنگ ایمنی بیمار و جراحی ایمن، تشکیل می دهد.
ایمنی
اهمیت جان انسان ها برای همه جوامع بین المللی روشن است و همه سازمان ها اعم از اینکه مرتبط با سلامت باشند یا نه، به سلامتی انسان ها ارزش می نهند. ایمنی دومین نیاز بشر در سلسله مراتب نیازهای هرم مازلو قرار دارد و اگر این نیاز برآورده نشود، صعود به طبقات بالاتر هرم با مشکل مواجه خواهد شد. لذا فراهم آوردن مراقبت های ایمن و با کیفیت، حق اساسی بیماران و جزء لاینفک همه سازمان های ارائه دهنده مراقبت سلامت می باشد.
تعریف ایمنی: فقدان وجود هرگونه صدمه و آسیب اتفاقی و یا بعبارتی دیگر عدم وجود هرگونه آسیب غیر منتظره، غیر قابل پیش بینی و ناخواسته(*). ایمنی بیمار پرهیز، پیشگیری و کاهش نتایج ناگوار یا آسیب به بیمار ناشی از فرایند مراقبت های پزشکی می باشد(**). به عبارت دیگر ایمنی بیمار به اجتناب و پیشگیری از صدمات وارده به بیمار یا حوادث ناخواسته ناشی از فرآیندهای ارائه مراقبت گفته می شود و در واقع، ایمنـی بیمـار همـان اجتناب، پیشگیری و بهتر شدن نتایج نامطلوب یا آسیب ناشـی از فرایند مراقبت سلامت است(جدید۳).
به منظور پیشگیری از خطاهای درمانی و مراقبتی و پیش بینی حوادث ناخواسته و کنترل آنها، ضروری است شرایط و محیط ایمنی برای مددجو و ارائه دهنده مراقبت، فراهم گردد. بنابراین از پرستار انتظار می-
رود که ایمنی بیمار را حفظ، خطرات احتمالی را شناسایی، و آسیب به بیمار و خود را، به حداقل برساند و براساس سیاست ها و دستورالعمل های سازمانی رفتار نماید(۴۰). مقولـه ایمنـی بیمـار پـس از انتـشار گـزارش انستیتوی پزشکی ایالات متحده در سال ۱۹۹۹، که به بررسی میزان شیوع خطاهای پزشکی در ایـن کشور پرداخته بود، مورد توجـه پژوهـشگران و صـاحبنظران عرصـه سلامت قـرار گرفـت(جدید۱).
ایمنی بیمار به عنوان مهم ترین حق او در همه زمینه های زندگی فردی و اجتماعی برعهده تک تک افراد جامعه است، لذا فرهنگ سازی و آگاهی دادن به اقشار مختلف جامعه نسبت به بیمار، ایمنی بیمار، نحوه رفتار و تعامل صحیح اطرافیان با او و جایگاه یک بیمار در اجتماع مقدم بر هر اقدام دیگری می باشد (فصلنامه حقوق پزشکی سال پنجم، شماره هجدهم، پاییز۱۳۹۰).
فرهنگ ایمنی بیمار :
یکی از جنبه های ایمنی بیمار که بطور گسترده مورد توجه قرار گرفته است، فرهنگ ایمنی بیمار است(۷۳). فرهنگ ایمنی ماحصل ارزش های فردی و گروهی، نگرش ها، ادراک ها، صلاحیت ها و الگوهای رفتاری است که تعهد، روش و مهارت یک سازمان را از نظر مدیریت ایمنی بیان می نماید(کمیسیون بهداشت و ایمنی بریتانیا ۱۹۹۸)( فصلنامه سلامت کار ایران، دوره ۷، شماره ۴، زمستان ۱۳۸۹).
تاریخچه فرهنگ ایمنی: واژه فرهنگ ایمنی اولین بار پس از وقوع حادثه اتمی چرنوبیل در سال۱۹۸۸ مطرح گردید. از آن به بعد این مفهوم توسط سازمان های متعددی خصوصاً سازمان های با قابلیت اعتماد بالا[۹] (سازمان های با ریسک بالا و در عین حال ایمن) برای بهبود ایمنی استفاده گردید.
فرهنگ ایمنی توسط ابزارهای ذیل مورد سنجش قرار می گیرد که مشهورترین آنها، پرسشنامه منتشر شده توسط آژانس تحقیقات و کیفیت بهداشت و درمان آمریکا سال۲۰۱۱ می باشد که در کشورهای انگلیس، ترکیه، هلند، عربستان، اسکاتلند و غیره استفاده شده است.
ابزارهای کیفی
چک لیست ارزیابی انعطاف پذیری سازمانی[۱۰]، ابزار ارزیابی ایمنی بیمار منچستر[۱۱]، استراتژی هائی برای رهبران، رویکردی سازمانی به ایمنی بیمار[۱۲] .
ابزارهای کمی
پرسشنامه بررسی فرهنگ ایمنی بیمار در بیمارستان[۱۳]، پرسشنامه سنجش نگرش ایمنی[۱۴] ، پیمایش جو ایمنی[۱۵] ، پرسشنامه جو ایمنی در سازمان های بهداشتی درمانی[۱۶] .
اهداف استفاده از پرسشنامه: ارزیابی فرهنگ ایمنی بیمار در سازمان ها، پیگیری تغییرات در فرهنگ ایمنی بیمار با گذشت زمان، ارزیابی تاثیر مداخلات مربوط به ایمنی بیمار(آژانس تحقیقات و کیفیت مراقبت سلامت .(۲۰۰۹
محتوای فرهنگ ایمن: مواردی از قبیل عدم پنهان سازی خطاها و حوادث و آشکار سازی آنها، آموزش کارکنان در زمینه امنیت بیمار، وجود سیستم گزارش دهی انواع خطاها، استفاده از داده های سیستم گزارش دهی در جهت بهبود فرآیندها، کاهش سرزنش افراد، وجود کار تیمی، ارتباطات شفاف بین واحدها و بخش ها و همکاری آنها با یکدیگر در جهت منافع بیمار، تعهد مدیریت ارشد سازمان به ایمنی، آموزش و نظارت و توجه رهبری سازمان به امنیت، پاسخ غیر تنبیهی به
خطا و گزارش دهی، کافی بودن نیروی انسانی، کافی بودن تجهیزات و منابع، رعایت و پیروی از قوانین، دستور العمل ها و پروتکل ها، کار تیمی، ارتباطات و همکاری، ادراک کلی از ایمنی از خصائص بارز چنین فرهنگی هستند)١٢(.
در رهگذر تلاش نظام های بهداشتی درمانی به منظور ارتقاء ایمنی بیمار، یکی از مأیوس کننده ترین نکات برای بیماران و کارکنان خدمات بهداشتی- درمانی عدم کسب تجربه و یادگیری نظام های بهداشتی- درمانی از اشتباهات و خطاهای ناخواسته[۱۷] رخ داده در دیگر مراکز بالینی می باشد در اغلب مواقع سازمان ها و مسئولین بهداشتی درمانی تجارب حاصله و نحوه پیشگیری از اتفاقات ناخ

واسته را با یکدیگر به مشارکت نمی گذارند و بنابراین اشتباهات و حوادث مشابه در بیمارستان های مختلف در اقصی نقاط جهان به صورت مکرر رخ داده و از عوارض ناشی از آنها سایر بیماران نیز رنج می کشند(۸۲).
با این دیدگاه که مهمترین دانش در زمینه ایمنی بیمار یادگیری نحوه پیشگیری از ایجاد صدمه و آسیب به بیماران در طی درمان و مراقبت از آنان است انجمن جهانی ایمنی بیمار[۱۸] با اعتقاد به یادگیری از تجارب ناخوشایند ناشی از خطاهای پزشکی یا اتفاقات ناخواسته واقع شده در یک گوشه عالم توسط سایرین در دیگر نقاط دنیا بوجود آمد .با علم براینکه می دانیم اغلب اشتباهات و نارسائی ها منتج از سیستم های ضعیف بوده و علل زمینه ای آنها یکسان می باشد، نقش اساسی سیستم های گزارش دهی[۱۹]، ارتقاء ایمنی بیماران از طریق یادگیری از گزارش های پزشکان، پرستاران و سایر کارکنان خدمات بهداشتی درمانی از وقوع خطاها و اشتباهات ناشی از نارسائی ها و ضعف های موجود در سیستم های بهداشتی درمانی و مشارکت آن در سطح منطقه ای، ملی یا بین المللی می باشد(۸۳).
نقش اولیه و اساسی سیستم های گزارش ایمنی بیمار، ارتقاء ایمنی بیمار به وسیله یادگیری از اشتباهات، ضعف ها و نارسائی های سیستم های بهداشتی درمانی است. نظام گزارش، باید ایمن و مطمئن باشد افرادی که وقایع و اتفاقات را گزارش می نمایند نباید مجازات شده و یا از سایر عواقب نادرست سیستم های ضعیف و نامطمئن درمانی رنج ببرند. در صورتی نظام گزارش دهی ایمنی بیمار، ارزشمند است که منجر به پاسخ سازنده[۲۰] سیستمی شود(۸۴). حداقل نتیجه مثبت مورد انتظار از یک سیستم گزارش گیری، باز خورد تجزیه و تحلیل یافته ها به منظور اصلاح روش ها و سیستم ها می باشد و در صورتی که این بازخورد شامل پیشنهادات عملی و اجرایی جهت تغییر فرآیندهای جاری و فعلی مورد استفاده در سیستم های بهداشتی درمانی باشد، ایده آل است(۸۵).
تجزیه و تحلیل، یادگیری و انتشار معنی دار، درس ها و تجارب آموخته شده از آنالیز یافته ها در سیستم های گزارش گیری نیازمند کارشناسان مجرب و ماهر و منابع مالی است. سازمانی که گزارش ها را دریافت می نماید، بایستی توانایی و قابلیت انتشار و توزیع اطلاعات، ارائه پیشنهادات به منظور تغییرات ضروری و اطلاعات کافی جهت تدوین و تنظیم راهکارها را داشته باشد(۸۴).
هدف اولیه از سیستم های گزارش ایمنی بیماران یادگیری از تجارب سایر نظام های بهداشتی درمانی است. آنچه اهمیت دارد اینکه توجه نمائیم وجود یک سیستم گزارش ایمنی بیمار به تنهایی سبب بهبود وضعیت ایمنی بیماران نمی شود، بلکه در واقع باز خورد مناسب گزارش ها است که منجر به تغییر و ارتقاء سیستم ها و روش های موجود و بهبود می شود(۸۶). الزامی است در یک بیمارستان و یا سازمان بهداشتی درمانی گزارش وقایع جدی[۲۱]و نزدیک به خطا[۲۲] منجر به شروع تحقیق و بررسی وسیع جهت شناسائی علل زمینه ای،
ضعف و نارسائی های سیستم و بسیج فعالیت ها در راستای اصلاح و طراحی مجدد سیستم و روش ها به منظور پیشگیری از وقوع مجدد خطاها و وقایع ناخواسته گردد(۸۳).
بنیان و فلسفه پیدایش سیستم های پاسخگو[۲۳] براساس این اندیشه است که دولت ها امانت دار و قیم ملت جهت کسب اطمینان از ارائه خدمات درمانی ایمن و مطمئن به جامعه می باشند. وقوع اشتباه خطرناکی نظیر: (آمپوتاسیون اشتباه پای بیمار)که دقیقاً می تواند قابل پیشگیری باشد، این فرضیه را که مکانیسم های پیشگیری از بروز اشتباهات در بیمارستان ناقص می باشند، صحه گذارده و تأیید می نماید. بنابراین آگاهی عموم از این که نظارت های عالی بر عملکرد بیمارستان ها توسط ارگان های دولتی انجام می گیرد جهت جلب اعتماد عامه مردم ضروری است. واضح و روشن است که سیستم های وسیع یا کشوری گزارش ایمنی بیمار ارزشمندترین منبع برای یادگیری از تجارب سایرین است(۸۵).
وجود و فعالیت سیستم گزارش مؤثر داخلی از اجزاء اساسی برنامه ایمنی بیمار در بیمارستان محسوب می شود. با این حال حتی راه اندازی یک سیستم گزارش ساده نیز بسیار پر هزینه است و بنابراین برای بسیاری از مراکز بهداشتی درمانی راه اندازی سیستم گزارش و بهره گیری از کارشناسان ماهر به دلیل محدودیت منابع مالی مقدور نمی باشد. پذیرش سیستم گزارش ایمنی بیمار و فرهنگ سازی مناسب در خصوص آن، از دیگر مشکلات است(۸۷).
مطالعات بسیاری بطور مکرر نشان داده اند که بسیاری از حوادث قابل شناسایی و تعیین توسط سیستم های گزارش معمولی نمی باشند. معمولاً کارکنان به دلیل پاره ای دلایل از جمله: فراموشی، مشغولیت زیاد، عدم آگاهی به اهمیت حادثه و اینکه گزارش ها منجر به تغییرات قابل اهمیتی نشده اند، حوادث و وقایع را گزارش نمی کنند. در بسیاری از مواقع نیز عدم تمایل به گزارش حوادث و وقایع ناشی از محیط و تنبیه های متعاقب گزارش دهی می باشد که می تواند برای همکاران و گزارش دهنده مضر و آسیب زننده باشد.
خوشبختانه گزارش گیری تنها روش اخذ اطلاعات نیست. کارکنان بهداشتی- درمانی بیمارستان ها از جمله پرستاران، داروسازان، پزشکان و سایر کارکنان منابع بسیار غنی از اطلاعات می باشند. پرونده های بیماران، گزارش های آزمایشگاه، و سایر اطلاعاتی که بصورت روتین در بیمارستان ها اخذ می شوند، به عنوان مستندات ایمنی بیمار کاربرد بسیار دارند(۸۵).
مهمترین ویژگی و عامل موفقیت سیستم های گزارش گیری عدم وجود اقدامات توبیخی پس از گزارش خطا و اشتباهات می باشد .فرد گزارش دهنده و دیگر افراد درگیر ن
باید در اثر گزارش حوادث و اشتباهات تنبیه شوند، در غیر اینصورت اصولاً حادثه ای گزارش نمی شود. مهمترین عامل برای سیستم های گزارش گیری ملی به منظور حفظ و مصونیت گزارش دهندگان از آسیب و زیان، محرمانه نگهداشتن گزارش ها است. هیچگاه نباید مشخصات بیمار و فرد گزارش دهنده برای شخص ثالثی آشکار شود. محرمانه بودن در سطح سازمان به آشکارسازی اطلاعات در حدی اطلاق می شود که باعث پیگرد قانونی برای فرد خاصی نشود(۸۴).
سیستم گزارش ایمنی بیمار الزامی است که مستقل باشد به نحوی که قدرت مافوق توانایی توبیخ و تنبیه فرد و یا سازمان گزارش دهنده را نداشته باشد. گرچه اتخاذ چنین روشی مابین سازمان های بهداشتی درمانی و آژانس های قانون گذار در نظام دولتی سخت به نظر می رسد، و لیکن برقراری اطمینان و اعتماد در سطح ارائه دهندگان گزارش کافی است. رسالت)ماموریت (بیمارستان ارائه خدمات پزشکی ایمن و اثر بخش[۲۴] به مراجعین می باشد(۷۲).
سازمان سلامت جهانی عمل جراحی ایمن را یکی از ضروریات بیمارستان های دوستدار ایمنی بیمار می داند. جراحی ایمن زندگی مردم و بیماران را نجات می دهد و راه ارتقای سلامت مردم را مهیا می سازد. دستیابی به ایمنی در اعمال جراحی در تمامی کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته هدف اساسی در
مراکز و سازمان های بهداشتی درمانی است(۷۵). اهمیت جان انسان ها برای همه جوامع بین المللی روشن است و همه سازمان های اعم از اینکه مرتبط با سلامت باشند یا نه، به سلامتی انسان ها ارزش می نهند. با توجه به تاکید مداوم سازمان سلامت جهانی روی ایمنی بیمار منجر شده که محققان و پژوهشگران میزان ایمنی را در ابعاد مختلف بسنجند و راهکارهایی را ارائه دهند. در این میان ایمنی اعمال جراحی بیشتر مورد توجه محققان به خصوص در کشورهای دیگر قرارگرفته است. سازمان سلامت جهانی برای ایجاد برنامه ایمنی بیمار ابتکار عمل خود را در ارتقای ایمنی جراحی در سراسر جهان به کار گرفت .برای ایجاد یک برنامه ایمنی پزشکی از رویکرد صنعت خطوط هوایی با۷۰ سال تجربه بهره گیری انجام شد. بازرسی فنی هواپیما قبل از پرواز، سال های سال است که در حال انجام است، سازمان سلامت جهانی اعمال جراحی را همانند فرایند بازرسی فنی هواپیما قبل از پرواز می دانند(۷۶). سازمان سلامت جهانی در سال۲۰۰۹ اعلام داشت که عمل جراحی ایمن موجب پس انداز طول عمر بیماران می شود و کاهش تعداد مرگ و میر جراحی در سراسر جهان تنها با وجود برنامه ایمن و ابزارهای ایمن ساز از قبیل چک لیست ها، کمیته ایمنی و تقویت مهارت جراح و غیره میسر خواهد شد(۷۶).
جراحی بخش جدایی ناپذیر سیستم های مراقبت بهداشتی در سراسر جهان است بصورتی که تخمین زده می شود سالیانه ۲۳۴ میلیون عمل جراحی انجام می شود(۷۷). مراقبت های جراحی و عوارض احتمالی همراه آن به عنوان بخش قابل توجهی از بار بیماری ها، همواره مورد توجه جامعه بهداشت عمومی جهان قرارگرفته است. در ضمن مراقبت های با کیفیت حق اساسی و جزء لاینفک همه سازمان های ارائه دهنده مراقبت سلامت می باشد. هر بیمار حق دارد از بهترین امکانات و بهترین نوع درمان بهره مند باشد. پیچیده ترین نوع کاردرمانی جراحی است و با این وجود، بیمار حق داشتن محیطی امن و جراحی ایمن را دارد(۷۸).
تاریخچه ایمنی
در ایران اولین بار بحث ایمنی در سال های ۱۲۸۸و۱۳۰۳مطرح شد(۸۹). محیط اتاق عمل، سرشار از خطرات برای جراح و بیمار می باشد. و بنابراین باید ضریب امنیت را بالا برد. پرسنل بایستی از امکانات کاهش خطر و کنترلی خطر، حداکثر استفاده را بنمایند(۹۰).
اتاق عمل، فضایی مملو از خطر برای بیماران و جراحان می باشد. خطرات شامل آتش سوزی، سوختگی شیمیایی، تأثیر مواد هوشبری و قرار گرفتن در معرض مستقیم مواد بیولوژیک می باشد. خطرات سوختگی، آتش سوزی و انفجار مربوط به گازهای بیهوشی می باشد. آتش سوزی اغلب به دلیل جرقه ناشی از الکتریسته ساکن ایجاد می گردد(۹۱). سوختگی ممکن است توسط کوتر یا الکتریسیته ایجاد شود.
عوامل زیان آور محیط اتاق های عمل تاثیر گذار بر ایمنی پرسنل :اشعه های مضر(اشعه X یونیزان، ماورای بنفش)که در تماس طولانی مدت، می توانند سرطان پوست ایجاد نمایند، گازهای هوشبری، مواد شیمیائی و ضدعفونی کننده ها، ویروس ها، باکتری ها که از طریق تنفس و پوست و دستگاه گوارش وارد بدن می شوند، احتراق و خطر برق گرفتگی از دستگاه های موجود در اتاق های عمل، وجود سیلندر های اکسیژن و

• تسلط مدل دوگانه اقتصادی (بخش جدید و بخش معیشتی) بدون ارتباط با هم، سبب مهاجرتهای روستایی میشود .

• عوامل دفع در روستاها و عوامل جذب در شهرها، مهاجرتهای روستایی را شتاب می بخشد. در بخش معیشتی امکان جذب نیروی کار تازه وجود ندارد، در حالی که بخشهای جدید اقتصادی شهر، هر روز طالب نیروی کار تازهای است (شکوئی، ۱۳۷۳ : ۴۷۰- ۴۷۱).

اصولاً فقر روستاییان که‏ انگیزهی اصلی مهاجرت آنهاست در نتیجهی نابرابری توزیع منابع‏ اقتصادی (آب، زمین) در روستا و همچنین در نتیجهی نابرابری‏ شهر و روستا بوجود آمده است. در شرایطی که تعادل اقتصادی‏ بین شهر و روستا برقرار باشد، روستا به تولید کالاهای‏ کشاورزی می‏پردازند و مازاد تولید خود را در مقابل تولیدات‏ شهری که مورد نیاز است در اختیار شهر می‏گذارد؛ در صورت‏ وجود چنین تعادلی، تفاوت درآمد و قیمت کالاهای شهری و روستا نامیده می‏شود، زیاد نیست و خانوادهی روستایی نسبت به‏ خانوادهی شهری در وضع نامتعادلی قرار نمیگیرد. امّا چنین‏ رابطه‏ای بین شهر و روستا زیاد است و نابرابری درآمد، در بین شهر و روستا بسیار زیاد است و نابرابری درآمد در چند دههی اخیر رو به افزایش بوده است (لهسائی‏زاده، ۱۳۶۸: ۲۶۰). به همین نسبت نیز مهاجرتهای روستا-شهری‏ نیز رو به گسترش بوده است. قیمت کالاهای کشاورزی نسبت به کالاهایی که روستایی‏ باید از شهر تأمین کند، بسیار نازل‏تر است، بدین‏ترتیب بواسطهی نامتعادل بودن رابطه مبادله بین کالاهای شهری و کالاهای‏ روستایی، خانوار روستایی در وضع بسیار فقیرانه‏ای قرار می‏گیرد و این خود یک عامل مهم در ایجاد فقر است. از سوی‏ دیگر قیمت کالاهای صنعتی به نسبت محصولات کشاورزی‏ در طول یک سال، نوسانات بسیار زیادی داشته و ممکن است‏ حتی قیمت این محصولات دو تا سه برابر در طول یک سال در نوسان بوده و این عامل بر کاهش درآمد روستاییان بسیار مؤثّر می‏باشد و زمینهی مهاجرت آنها را فراهم نماید. مهاجرین در همه جا برای درآمد بیشتر از جایی به جای دیگر نقل مکان‏ می‏کنند، بررسیهای متعدد نشان داده که عوامل اقتصادی، علت‏ اصلی مهاجرتهاست، انگیزه‏های اقتصادی در دو زمینهی جستجو برای کار و کسب درآمد بیشتر خلاصه می‏شود، بیکاری و کم‏کاری در بخش کشاورزی عوامل مهمی است که‏ مهاجرین را به طرف نقاطی که فرصتهای بیشتری برای اشتغال‏ وجود دارد، سوق می‏دهد (فیندلی،۱۳۷۳: ۳۵). در واقع بیکاری و کم‏کاری موجب کاهش درآمد روستاییان شده‏ در حالیکه در شهرها نیروی کار بازده بالای صنعت که‏ حمایت‏های دولت را نیز دریافت می‏کرده از درآمد بالایی‏ برخوردار می‏باشد و درآمد کم عامل اصلی مهاجرت روستایی‏ است. در جریان مهاجرتی سه عامل بیش از همه مؤثر می‏افتد: اشتغال،‏ درآمد و رشد سریع جمعیت؛ بدینسان جریان‏های‏ مهاجرتی همواره از حوزه‏هایی که امکانات اشتغال و درآمد زیاد نیست و یا دارای رشد زیاد جمعیت می‏باشد به حوزه‏هایی که‏ نیروی اسنانی و آماده به کار طلب می‏کند صورت می‏گیرد (شکوئی،۱۳۷۲: :۲۷۹).

دیدگاه اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر مهاجرت

روستا و شهرهای کوچک قلمروهای انقیاد و اجبارند، جاهایی‏ هستند که فرد در استیلای قیود خانوادگی، همسایگی و گروهی قرار دارد. بدیهی است که وقتی چنین اجبارهایی در مورد امریکا و اروپا صادق باشد، طبعا در مورد کشورهای جهان سوم هم این مسئله تأثیرگذار میباشد. ‏ بررسیهایی که در سراسر جهان انجام‏ گرفته است نشان می‏دهد که بیشتر مهاجران از جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله‏اند؛ زیرا درگیر خانواده‏های بزرگ و مسئولیتهای برآمده از آن‏ نیستند؛ مهمتر از آن، می‏توانند وارد بازار کار شوند و از وقت و نیروی خود در مناطق شهری‏ که عرضه‏کنندهی فرصتهای بیشتر و دستمزدهای بالاتر است، بهتر بهره گیرند (ابراهیمزاده،۱۳۸۵: ۱۶۲).
دیدگاه های اجتماعی بیآنکه از نقش عوامل اقتصادی در مهاجرت غفلت کنند، آنها را تنها عامل برانگیزاننده مهاجرتها نمیدانند و علاوه بر عوامل ارادی، انگیزههای چون تحمل یا عدم تحمل شرایط زیستی، تشکیل خانواده و الحاق به آن، تحصیل و تمایل به زندگی در نقاط خاص و زمینه های قومی، فرهنگی و مانند آنها را نیز در جریان مهاجرتهای روستا – شهری دخیل میدانند (اذانی، بوستانی، ۱۳۹۲: ۹۵ ).
به‏طور کلی عوامل اجتماعی و فرهنگی که‏ منجر به مهاجرت روستاییان به شهرها می‏شوند عبارتند از:

1. عدم وجود امکان ادامه تحصیل در مناطق روستایی‏ به خصوص در روستاهای کوچک و دور افتاده.
2. متناسب نبودن رشته‏های تحصیلی تدریس شده در مناطق روستایی با فعّالیتهای کشاورزی و دامداری روستاییان و در نتیجه رها کردن روستا به دلیل عدم وجود شغل متناسب با تحصیلات در روستا
3. کمبود امکانات و تسهیلات بهداشتی و درمان در روستا که دستیابی به آن در شهر به علت دوری راه، مشکل است.
4. گرایش بیش از پیش خانواده از شکل گسترده به‏ هسته‏ای که مستلزم استقلال نسبی اقتصادی زن و شوهر جوان‏ است و نداشتن زمین و آب موجب مهاجرت این قشر می‏شود.
5. میل به تغییر و ترقی در زندگی به خصوص در قلمرو شغلی در قشر جوان که فعالتر و مستعدتر می‏باشند و عدم وجود چنین شرایطی در روستا.
6. تمایل به داشتن شغلی تمام‏ وقت، ثابت و درآمدی منظم و عدم وجود آن در روستا.
7. وجود روابط خویشاوندی بین افراد ساکن در روستاها با مهاجرین در شهرهای بزرگ و در نتیجه انتقال تجربیات‏ مهاجرین از شراط اجتماعی، اقتصادی زندگی در شهر به‏ ساکنین روستاها وجود مراکز آموزشی متنوع و مختلف در شهرها که‏ عاملی است در آشنایی جوانان با زندگی شهری و جذب آنها به‏ این مناطق.
8. وجود امکانات تفریحی، فرهنگی بیشتر در شهرهای‏ بزرگ از جمله پارک سینما، نمایشگاه، شهربازی،کتابخانه و غیره.
9. امکان آزادی عمل بیشتر در زمینه کارهای خلاف به‏ خاطر عدم آشنایی افراد با همدیگر و امکان انجام فعّالیت‏هایی‏ که علی‏رغم مفید بودن، بسیاری از افراد حاضر به انجام آن در حضور آشنایان خود نمی‏باشند (مانند کاگری و مشاغل سطح‏ پایین) (ابراهیمزاده، ۱۳۸۵: ۱۶۳).

یکی از تفاوتهای محیط شهری نسبت به محیط روستایی، اختلاف زیاد خدمات شهری مانند بهداشت، درمان، آموزش و تأسیساتی مانند آب، برق، گاز، مراکز تفریحی و غیره می باشد. بدیهی است روند مهاجرتها روستا- شهری عمدتاً تحت تأثیر امکانات زیستی و رفاهی در روستاها و جاذبههای اجتماعی – فرهنگی و اقتصادی شهرها میباشد و در مواردی سیاستگذاری های نادرست آن را تشدید میکند (قاسمیسیانی،۱۳۸۸:۱۵۹). در واقع بعد از عامل اقتصادی، عامل اجتماعی و نداشتن امکانات رفاهی نظیر بهداشت و … عامل مؤثر در مهاجرتهای روستا – شهری میباشد (لهسائی زاده، ۱۳۶۸: ۲۵۲). نارساییهای موجود در نظام آموزشی روستایی از جمله عوامل مؤثر در تشویق جوانان به مهاجرت به شهرها است. تحصیلات جوان روستایی نیز خود از جمله عوامل فرهنگی مؤثر در مهاجرت می باشد و افزایش فاصله فرهنگی بین شهر و روستا بر نرخ مهاجرت میافزاید (همان:۲۲۲)
البته سهم تأثیر عوامل فوق در مهاجرت یکسان نیست، بلکه تحقیقات انجام شده، نشان‏ می‏دهد سهم عوامل اقتصادی مانند جستجوی کار یا کار بهتر، با بررسی برنامه‏های عمرانی کشور و چند و چون سرمایه‏گذاریها روشن می‏شود که‏ نه تنها این‏گونه سرمایه‏گذاریها در روستاها بسیار ناچیز بوده، بلکه بخشی بزرگ از بازده‏ سرمایه‏گذاریهای روستایی نیز به شهرها سرازیر شده است (ابراهیمزاده،۱۳۸۵ : ۱۶۳).

نظریه های مهاجرت

در خصوص مهاجرتهای روستا-شهری نظریات گوناگون ارائه شده است که به چند مورد از آنها اشاره میشود:

نظریه مهاجرتی مایکل تودارو(۱۹۷۵)

تودارو پیشگام کسانی بوده است که معتقدند مهاجرت‏ انگیزه‏های اقتصادی خاصی دارد و انگیزه‏های اقتصادی را برحسب تفاوتهای مشاهده شدهی درآمد روستایی-شهری با فرض اینکه مهاجرین در جستجوی ماکزیمم درآمد هستند، تعریف می‏کند (زنجانی، ۱۳۸۰ :۳۱)
مایکل تودارو در این نظریه سعی کردهاست تا مهاجرت شدت یافته از روستا به شهر را با بیکاری رو به رشد شهری توضیح دهد. فرضیه آغازین وی این است که مهاجرت عمدتاً پدیدهای اقتصادی است و با بیکاری، تصمیم به مهاجرت منطقی است. تودارو میگوید اگر تفاوت درآمد بین مناطق شهری و روستایی ۱۰۰ درصد باشد ، یعنی اگر شخصی در روستا بدون هیچ درآمدی باشد و احتمال یافتن کار در شهر برای او ۶۰ درصد باشد، بنابراین درآمد او در شهر ۶۰ واحد است و فرد روستایی به شهر مهاجرت میکند (قاسمیسیانی،۱۳۸۸: ۱۵۳).

نظریه لاوری و راجرز

لاوری و راجرز نظریه جذب و دفع را مورد آزمایش قرار دادند و معتقدند که شرایط اقتصادی و اجتماعی مبداء و مقصد را ملحوظ داشتند. اگر چه نتایج حاصل از بررسی آنها محرکهای اقتصادی را عامل مهاجرت میدانند، ولی برای یافتن علتهای مهاجرت، پایه های عقلانی بیشتری را مورد نیاز می دانند. هر دو دریافتند که مهاجرت از مکان مبداء به مکان مقصد رابطه مستقیم با سطح بیکاری در مکانهای مبداء و مقصد دارد (حاجحسینی، ۱۳۸۵: ۳۸)

نظرات اسکوتز و شاستاد

اسکوتز و شاستاد نیز روش های مشابه به لاوری و راجرز را اتخاذ میکردند. پایه نظری آنها در تبیین مهاجرت مبتنی است بر آنچه که آنها سرمایه ­گذاری میدانند. این دو محقق معتقدند هر فرد در هنگام تصمیم به مهاجرت، هزینه های فیزیکی و پولی مهاجرت را در نظر میگیرد. در این رابطه دستمزد، هزینه حمل و نقل و امکان یافتن کار و تفاوت در هزینه های غذایی و مسکن نقش مهمی را ایفا میکنند. نگریستن به فرایند مهاجرت در چنین چارچوبی کمک میکند تا چگونگی تغییرات نیروی کار در نتیجه توزیع نیروی کار در مناطق مختلف بهتر قابل درک باشد (حاج حسینی، ۱۳۸۵: ۳۹)

عوامل جاذبه و دافعه( کشش و رانش)

انگیزههای مهاجرتی[۱۷] افراد بسته به ویژگیهای محیطی و شرایط زمانی- مکانی هر کانون سکونت گاهی برای فرار از محل زندگی و حرکت به سوی مکانی دیگر متفاوت میباشد. این محرکهای حرکتی میتواند، هم ریشه در مقصد و هم در مبدأ داشته باشد. بدین معنا که عواملی سبب حرکت از مبدأ می شوند که اصطلاحاً به آن عامل« دافعه[۱۸]»میگویند و عواملی سبب تسریع حرکت در مقصد می شوند که به آن عامل «جاذبه[۱۹]»میگویند (لهسائیزاده،۱۳۶۸: ۸۲).
در هر حرکت مهاجرتی بین نقاط مختلف؛ معمولاً فقط یکی از این عوامل دخالت ندارد، بلکه تصمیم به حرکت، نیازمند عملکرد هر دو عامل میباشد. پس، در این دیدگاه مهاجرت عموماً ناشی از وجود نابرابریهای شغلی- درآمدی، کمبودهای خدماتی و تفاوت در سطوح کیفیت زندگی بین مناطق شهری و روستایی است. این نظریه که به در باب مهاجرتهای روستا – شهری معروف است. مبنای «کشش» و «رانش» مدل حرکت جمعیت را بر اندیشه ” توسعه ناهماهنگ شهر و روستا “، به عبارت دیگر وجود تضاد و نابرابری اقتصادی – اجتماعی میان این دو فضای سکونتگاهی قرار میدهد (شمسالدینی و گرجیان، ۱۳۸۹: ۷۹ و فیندلی، ۱۳۷۲: ۵۶).
در این راستا و به اعتقاد بوگ جاذبهها عمدتاً فرصتهای شغلی بهتر، دستیابی به درآمد بیشتر، وجود مراکز تفریحی، فعالیتهای فرهنگی، شرایط خوب محیط کار و زندگی همانند مسکن و خدمات رفاهی و فرصتهای کسب آموزشهای حرفهای را شامل میشود که بیشتر در شهرها متمرکزند و عواملی چون کاهش منابع مالی وکم توجهی به بخش کشاورزی، مکانیزه شدن کشاورزی و در نتیجه محدودیتهای شغلی در این بخش و بیکاری فزاینده، نبود بستر مناسب برای رشد خلاقیتهای فردی و اجتماعی، حوادث طبیعی مستمر و کمبود امکانات معیشتی- رفاهی پارهای از دافعهها میباشند که در محیطهای روستای وجوددارند (زنجانی،۱۳۸۰: ۹۰)
تئوری دفع و جذب بر این اعتقاد است که مبنای حرکت، جابجایی و مهاجرت را بر روی اندیشه توسعهی ناهماهنگ شهر و روستا و تضاد میان این دو بخش قرار دارد و همچنین معتقد است که به علت‏ محدودیت‏های روستایی از یک طرف و برتریهای شهری از سوی دیگر، مهاجرت و جابجایی نیروی انسانی شکل‏ می‏گیرد، و تا زمانی که این دو به توازن نرسند، این روند ادامه‏ خواهند یافت (ابراهیمزاده، ۱۳۸۵: ۱۵۹)
نظریه جاذبه و دافعه مطالعه ای است راجع به مکانیسم بیرونی مؤثر بر مهاجرت که براساس تفاوتهای محیط طبیعی و سطوح مختلف توسعه اقتصادی در مبدأ و مقصد و همچنین مکانیسم درونی مبتنی بر تفاوت های موجود در فرایند تصمیمگیری مهاجرین. مدل جاذبه و دافعه برداشتی بیواسطه از مدل جاذبه نیوتن است. بر اساس این مدل، مبدأ دارای یکسری عوامل و نیروهای منفی (دافعه) و مقصد دارای نیروهای مثبت (جاذبه) می باشد. وجود همین عوامل دافعه و جاذبه در مبدأ و مقصد باعث شکل گیری مهاجرت بین دو منطقه می شود. به عنوان مثال وجود خویشاوندان و شبکه های مهاجر داخلی، احتمال مهاجرت را هم برای مردان و هم برای زنان افزایش می دهد.
نظریه جاذبه و دافعه اورت لی ابداع نمود. عوامل دافعه بیشتر مربوط به مبدأ می باشند و عوامل جاذبه مربوط به مقصد. متخصصان و افراد تحصیل کرده بیشتر به علت جاذبه مهاجرت میکنند و غیر متخصصان از جمله کشاورزان به دلیل دافعه اقدام به مهاجرت مینمایند.
اورت لی[۲۰]، عوامل مؤثر در اخذ تصمیم جهت مهاجرت و فرایند آن را به چهار دسته تقسیم میکند:
۱) عواملی که با حوزه مبدأ ارتباط دارد.
۲) عواملی که با حوزه مقصد ارتباط دارد.
۳) موانع بازدارنده
۴) عوامل شخصی
در هر حوزه عوامل متعددی در جذب و دفع افراد آن حوزه مؤثرند (لهسائی زاده، ۱۳۶۸ : ۶۱). نقطه قوت نظریه لی، تأکید درست و به جای وی بر عوامل شخصی است تحت تأثیر این عوامل است که برخی مهاجرت میکنند و برخی در محل سکونت خود باقی میمانند (زنجانی،۱۳۸۰: ۱۳۳). پس ویژگیهای شخصی مهاجران از جمله سن، جنس، سطح سواد، حدود خود اتکایی، همبستگیهای قومی و نژادی را نیز باید از موارد مؤثر بر مهاجرت به شمار آورد، عوامل شخصی لی با نامهای عوامل تبعی و شخصی مشخص شده است که منظور از عوامل تبعی، مهاجرت با انگیزههایی چون وابستگی اقدام، ازدواج، تردد بیشتر به شهر، و منظور از عوامل شخصی، مهاجرت با انگیزههایی مانند ادامه تحصیل خود و فرزندان، چشم هم چشمی، سن، بعد خانوار و میزان باروری کل است (زنجانی،۱۳۸۰: ۱۳۵).

مهاجرتهای روستا–شهری

مهاجرت داخلی عبارتست از جابجایی از یک منطقه (استان، ناحیه، شهر) به منطقهای دیگر در همان کشور. مهاجرتهای روستا- شهری یک انتقال اصلی از ساخت مرکزی جامعه،که درآن مردم به طور کلی از اجتماعات کوچکتر کشاورزی به اجتماعات بزرگتر و عمدتاً غیرکشاورزی حرکت می کنند را نشان میدهد. غیر از جنبه فضایی(افقی) حرکت، همچنین جنبه­ های اقتصادی–اجتماعی (عمودی) مستلزم انتقال دائم مهاجرتها، نگرشها، انگیزهها و الگوی رفتاری است؛ بطوری که مهاجرین قادر به شکستن کامل زمینهی روستاییشان شده و در موجودیت شهری تسلیی میشوند. بنابراین اساس حرکت یک انتقال دائم است (لهسایی زاده،۱۳۶۸: ۱۵).
مهاجرت یک پدیده پیچیده است که با زبان، فرهنگ و شرایط اقتصادی ارتباط دارد. مهاجرت را می توان یک نوع تطبیق و سازگاری اجتماعی در پاسخ به نیازهای اجتماعی، اقتصادی و دگرگونیهای فرهنگی محسوب کرد. مطالعات نشان میدهند که در جهان در حال توسعه، نرخ های مهاجرت از روستا به شهر از نرخهای ایجاد شغل در شهرها فراتر میرود و ظرفیت بخش صنعت و خدمات برای جذب موثر این نیرو کاهش مییابد. اکنون دیگر برای اقتصاددانان مهاجرت سریع به عنوان یک فرایند مسلم و مفید برای حل مشکلات تقاضای نیروی کار محسوب نمیشود بلکه برعکس مهاجرت به عنوان عامل عمدهای که پدیده عمومی و فراگیر نیروی کار را دامن میزند و مشکلات جدی و بیکاری شهری را وخیمتر می سازد، مورد توجه قرار می گیرد (تودارو،۶:۱۳۶۷).
بوگ[۲۱]دو گروه از عوامل شامل عوامل جاذبه و عوامل دافعه را در مهاجرتهای روستایی تعریف میکند. به اعتقاد وی، جاذبهها عمدتاً فرصتهای شغلی بهتر، وجود مراکز تفریحی، فعالیتهای فرهنگی، شرایط خوب محیط کار و زندگی همانند مسکن و خدمات رفاهی و فرصتهای کسب آموزشهای حرفهای را شامل میشود که بیشتر در شهرها متمرکزند و پاره ای دافعهها نیز که در محیط روستایی وجود دارد، سبب جدایی جمعیت از آنها و جذب در شهرها میگردد; عواملی چون کاهش منابع مالی و کم توجهی به بخش کشاورزی، مکانیزه شدن کشاورزی و در نتیجه محدودیتهای شغلی در این بخش، نبود بستر مناسب برای رشد خلاقیتهای فردی و اجتماعی، حوادث طبیعی مستمراز آن جملهاند (اذانی و بوستانی، ۱۳۹۰: ۹۵).
مهاجرت روستا- شهر دلایل متفاوتی دارد. اصولاً افراد نظامهای شخصیتی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی متفاوتی دارند و این تفاوتها منشأ رفتارهای متفاوت در افراد است. مهاجرت نیز رفتاری اجتماعی است که متأثر از ویژگیهای ذکر شده است و از فردی به فرد دیگر و ازجامعه ای به جامعه دیگر تفاوت مییابد. در بررسیهای مختلف داخلی و خارجی، دلایل مهاجرت (مخصوصاً مهاجرت روستا- شهر) تبیین شده است .
مهاجرت روستا- شهری پدیدهای است که در فرایند صنعتی شدن ظاهرشده و بسیاری از تحولات اجتماعی – فضایی جوامع ناشی از این پدیده است. در ایران همراه با صنعتی شدن شهرها، جوانان زیادی برای پیدا کردن شغلهای صنعتی و خدماتی از روستا به شهر مهاجرت کردند. این مهاجرتها پیامدهای مثبتی مانند بهبود وضع اقتصادی، افزایش آگاهی جوانان، آموزش بهتر و روابط اجتماعی و گذران اوقات فراغت جوانان داشته است. این مهاجرتها علاوهبر پیامدهای مثبت، تأثیر منفی نیز داشته است؛ از جمله قطع ارتباط جوانان با خانواده خود در روستا، برهم خوردن نسبت جنسیتی در روستاها و شهرها و بزهکاری وآسیبهای اجتماعی در هر یک از حوزه ها (قاسمی سیانی، ۱۳۸۸: ۱۵۱). در بسیاری از کشورهای توسعه یافته مهاجرت همراه با توسعه اقتصادی بوده است؛ اما در کشورهای در حال توسعه، مهاجرت روستایی با رشد کمی در توسعه همراه بوده است (عزمی و همکاران، ۱۳۹۲: ۵۷).
در زمینه مهاجرتهای روستا – شهری نظریات دورکیم و هاندری مندراس بسیار برجسته هستند. دورکیم افزایش جمعیت را عامل مهاجرت میداند؛ اما هانری مندراس رسیدن به نوعی احساس عقب ماندگی در جامعهی روستایی را –در مقایسه با جامعه شهری- عامل مهاجرت روستائیان می داند (همان ، ۵۷)
مهاجرت را به‏طور کلی برآیند دو دسته نیروی‏ رانش(دافعه) یا کشش(جاذبه) می‏دانند. از دیدگاه‏ نظری، در توجیه مهاجرت‏های از روستا به شهر، گروهی برآنند که علل اصلی این نوع مهاجرت‏ها، عملکرد نیروهای کشش است. از این دیدگاه، عوامل‏ جاذبه شهری که به‏طور کلی مشتمل است بر: «شانس بیشتر در پیدا کردن شغل مناسب در شهرها- وجود درآمدهای بالا-دسترسی به امکانات شهری‏ از قبیل مدرسه، دانشگاه، بیمارستان، تفریحگاه- وجود دروازه‏های باز برای ترفیع شغلی و بالاخره‏ پائین بودن درجهی تعصب و گروه‏گرایی و آزادی‏ عمل بیش‏تر در انتخاب ارزش‏ها در اجتماعات‏ شهری»، از علل مهم برانگیزندهی مهاجرت از روستا به شهر به شمار می‏آید. در واقع از این‏ دیدگاه، مبنای تئوریک (نظری) تحلیل علل‏ مهاجرت از روستا، تصورات و توقعات مبتنی بر وجود فرصت‏های اقتصادی و دسترسی به خدمات‏ اجتماعی در شهرهاست (زاهدماندرانی و همکاران،۱۳۶۶: ۳۴).

بررسی روند مهاجرت های روستا-شهری در ایران

به طورکلی میتوان سه دوره متفاوت از مهاجرتهای روستا-شهری را در ایران از دههی ۳۰ تاکنون مشخص نمود:

انواع فرزند خواندگی

فرزند خواندگی رابطه ای است که ناشی از یک حس درونی و بیوژیک اتفاق نمی افتد و قابل توجیه نمی باشد. در روم قدیم آن را نوعی توافق محسوب می کردند. در هر صورت انواع مختلفی از فرزندخواندگی در سرتاسر جهان وجود دارد که بطور مختصر بیان می کنیم:

الف) فرزندخواندگی سفید         Adoption en blanche

این نوع فرزند خواندگی در ایران رواج دارد. مربوط به کودکانی است که پدر و مادری نامعلوم دارد یا ناشی از زایمان های بدون نام و غیرقانونی هستند. اغلب موارد، مادران نسبت به فرزندهای ناخواسته خود که ناشی از روابط نامشروع می باشند سراغ این زایمان ها می روند تا تکلیف نگهداری اطفال بر عهده ی آنها نباشد.[۱] البته در برخی از کشورها این اطفال واجد شرایط فرزندخواندگی نیستند. در کشور آلمان، برعکس ایران باید طرفین کاملاً معلوم باشند. (( بر طبق بند بند ۳ ماده ۱۷۴۷ قانون مدنی آلمان، فرزند خواندگی زمانی معتبر است که طرفین آن کاملاً معلوم باشند، پس عبارت (( فرزندخواندگی معلوم شده)) اهمیت خاصی برای قاضی دارد بر خلاف عبارت (( فرزند خواندگی سفید)) که فاقد اعتبار است.[۲]

ب) فرزندخواندگی ساده       Adoption  simple

این نوع فرزند خواندگی در ایران پذیرفته نشده و بصورت آشکاری مخالف قوانین ما است. در این رابطه که منشاء آن کشورهای رومی-ژرمنی هستند، طفل بصورت کامل از والدین خود جدا نشده و علقه های خود را با والدین حفظ می نماید. نمونه این نوع فرزند خواندگی در کشور آلمان وجود دارد. اولیا پذیرنده غیر از سلامت روانی و مالی تا و حدودی جسمی ملاک دیگری برای اولیاء، جهت اخذ حکم قضایی ندارند[۳].

ج) فرزندخواندگی کامل       Adoption  complete

این نوع فرزند خواندگی که در ایران، مورد پذیرش قرارگرفته، فرزند با پدر و مادر واقعی خود هیچگونه ارتباطی ندارد و آنها را نمی شناسد، پیوند عمیق درونی میان او و والدین جدید شکل گرفته و او را از دنیای قلبی خود کاملاً مجزا ساخته است.[۴]

د) فرزندخواندگی بین المللی        Adoption  international

این نوع فرزند خواندگی در قرن گذشته در اروپا و بخصوص امریکا رشد چشمگیری داشت. بطوری که آمریکایی ها آن را نشانه خوش قلبی مردم خود دانسته اند. در این نوع فرزندخواندگی، فرزند خوانده و اولیای او دارای تابعیت واحدی نبوده و در این رابطه یک عنصر خارجی وجود داردکه مربوط به یکی از طرفین می باشد. هدف از این عمل، اخلاقی نمودن فرزندخواندگی در سرتاسر جهان و مبارزه با قاچاق کودکان می باشد. البته در عمل فرزندخواندگی یک کودک با تابعیت خارجی برای دولت ها مشکلاتی را دارد: از جمله تعارض قوانین، به همین علت نسبت به تاسیس حقوقی فرزندخواندگی حساسیت های زیادی از طرف مجامع بین المللی نشان داده شده است.[۵]

(( ماده ۱۵ قانون ۱۹۹۶ فرانسه در مقام تعارض قوانین، با فرض اینکه راه حل توسط قرارداد دو جانبه یا چندجانبه مطرح نشده باشد تلویحاً مسئله را با ترجیح قانون کشور مبداء حل نموده است مگر اینکه فرزندخواندگی در آن کشور به عنوان یک نهاد حقوقی وجود نداشته باشد)).[۶]

[۱]غمامی، محمدمهدی، فرزندخواندگی در خانواده های رومی-ژرمنی، مجله کانون، ۸۳-۸۴، شماره ۵۵، صفحه ۱۲۷٫

[۲]همان منبع.

[۳]همان منبع، صفحه ۱۲۳ و ۱۲۴٫

[۴]همان منبع.

[۵]همان منبع، صفحه ۱۳۱٫

[۶]همان منبع، صفحه ۱۳۳٫

پایان نامه ازدواج سرپرست و فرزند خوانده

۱٫۸%۲٫۲%۷٫۹%۴۳٫۱%۴۵٫۰%۱۰۰٫۰%

مدارای اجتماعی دیگر بعد تجربه دموکراتیک است که از مولفه های هفت گانه ای که در جدول بالا آمده، ساخته شده است. مدارای اجتماعی، در کلی ترین حالت پذیرش و تحمل نسبت به حالت های مختلف انسان بودن است. یافته ها نشان می دهد که ۶۶ درصد پاسخگویان علاقمندند که با فرهنگ مردم شهرها و اقوام ایرانی آشنا شوند. این درصد برای هنگامی که صحبت از خوب و قابل احترام بودن فرهنگ اکثر شهرها و اقوام ایرانی می رسد به حدود ۸۰ درصد می رسد. که البته در زمینه این گویه ۶/۵ درصدی که به میزان کم و خیلی کمی به این گویه اعتقاد دارند نیز جالب است.
اما پاسخ به گویه: «از مردم خیلی از شهرها و اقوام ایرانی متنفر هستم» جالب تر است. در مقابل حدود ۷۵ درصدی که شدیدترین مخالف را با اینگویه داشته اند ۵/۵ درصد تا حدودی و ۱/۳ درصد نیز به میزان زیاد و خیلی زیادی با این گویه موافقت دارند.
حدود ۴۰ درصد پاسخگویان با این گویه که ترجیح می دهند با برخی از مردم شهرها و اقوام ایرانی فامیل نشوند قویا مخالف کرده اند و ۲۰ درصد نیز مخالفت داشته اند و در مقابل حدود ۲۰ درصد با این عبارت موافقت داشته اند. در زمینه علاقمندی به دوست شدن با اهالی شهرهای مختلف ایران، حدود ۶۰ درصد اظهار علاقمندی زیاد و خیلی زیاد کرده اند و حدود ۳۰ درصد نیز تا حدی علاقمند بوده اند.
توزیع موافقت ها و مخالفت ها با گویه «به افراد بعضی از قومیت ها نباید پست های مهم داد» قابل توجه است. حدود ۳۰ درصد با این امر شدیدا مخالف کرده و حدود ۳۵ درصد نیز به مخالفت اکتفا کرده اند. بیش ار ۲۰ درصد گزینه بینابین را ترجیح داده اند و حدود ۱۵ درصد موافقت زیاد و خیل زیاد داشته اند. قوی ترین موافقت ها با این گویه است که: «همه شهروندان ایرانی از هر قومی باید حق برخورداری برابر از فرصت ها و امکانات آموزشی و رفاهی داشته باشند». تنها ۴ درصد با این گویه مخالف کم و یا زیاد داشته اند. به طور کلی به نظر می رسد مدارای اجتماعی در سطح بالایی قرار دارد
۴-۳-۱۸- توزیع گویه های نگرشهای خانوادگی دموکرات
جدول شماره ۳۶: توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان بر حسب گویه های نگرش های خانوادگی