ای بر تئوری مطرح شده و مبتنی بر این فرض است که افراد به طور منطقی عمل می کنند. آنها کلیه اطلاعات در دسترس درباره رفتار هدف را جمع آوری و به طور منظم ارزیابی می کنند، همچنین اثر و نتیجه اعمال را در نظر می گیرند، سپس بر اساس استدلال خود تصمیم می گیرند که عملی را انجام دهند یا ندهند(پیکارانین، کارجالوتو و پانیلا[۵۱] ،۲۰۰۴ ص۲۲۶ ). این نظریه شامل سه سازه عمومی می باشد که عبارتند از: تمایل رفتاری، نگرش و قاعده ذهنی. تئوری عمل مستدل، پیشنهاد می دهد که تمایل رفتاری افراد به نگرش فرد در مورد رفتار و قاعده ذهنی بستگی دارد. اگر یک فرد بخواهد رفتاری را انجام دهد شبیه آ ن است که آن را انجام خواهد داد.(تئوری عمل منطقی[۵۲] ،۲۰۱۰) .نظریه نگرش فیشبین اساسی را برای درک و شناخت نگرش و پیش بینی رفتار نشان می دهد.
آجزن و فیش باین (۱۹۸۰) مدلی از ارتباط بین نگرش ها و عملکردها ارائه داده اند که در روانشناسی ورزشی مشهور است. این نظریه « عمل مستدل » نام گرفته است(TRA)[53] و نسخه ساده ای از TRAدر نمودار ۲-۱ نشان داده شده است که مشارکت در ورزش را توضیح می دهد.
موقعیت ها نگرش به ورزش
مشارکت واقعی
هدف از شرکت در ورزش
درک رضایت اجتماعی
از ورزش

نمودار ۲-۱- کاربرد نظریه عمل مستدل برای توضیح شرکت در ورزش

در مدل TRA، دو عامل هدف فردی شرکت در ورزش را تعیین می کند: ۱- نگرش کلی به ورزش ۲- چگونگی رضایت اجتماعی که از طریق توجه به ورزش کسب می شود.
مطابق نظریه عمل مستدل، نگرش شخص به سوی یک موضوع تابعی از عقاید فرد در مورد موضوع است. به علاوه فیشبین و آجزن استدلال کردند که تمایلات رفتاری، فعالیت های رفتاری خاصی را ایفا می کند که به خوبی می توانند به وسیله نگرش ها و قاعده ذهنی نسبت به آن اقدامات قابل پیش بینی باشند(میچل[۵۴] ،۲۰۰۷). همچنین تئوری آژن و فیشبین در مورد عملکرد منطقی بیشتر توضیح دادند که نگرش ها از اعتقادات جاری شده و اهداف و عملکردها را به بار آوردند. اهداف و عملکرد دو عامل اصلی هستند. یکی نگرش شخصی نسبت به رفتار و نگرش دیگران شامل همکلاسی ها و والدین نسبت به رفتار.
طراحی و اقدام خود جوش دانش آموزان در فعالیت های اجتماعی که به شکل غیر مستقیم عمل می کند، دانش آموزان به طراحی و اقدام دسته جمعی در زمینه فعالیت اجتماعی معینی می پردازند. ممکن است معلم در مقام مشاور نظر دهد اما طراحی و اقدام به طور اساسی به همت خود دانش آموزان صورت گیرد .ترتیب دادن فعالیت های متنوع و توام با اهداف غیر مستقیم، تاثیر این روش ها بر تکوین مبنای ارادی ارزشی است. این شیوه به نوبه خود و با تاثیر ویژه ای که دارد، مبنای ارادی و انتخابی رفتارهای اخلاقی در دانش آموزان فراهم می آورد. زیرا طراحی و فعالیت های اجتماعی مستلزم به کار گیری تسلیم و اراده در زمینه تحقق ارزش مورد نظر است(خسروی و باقری ،۱۳۸۷).
نگرش به سوی باورها نسبت به
رفتار x پیامدرفتارx
رفتار تمایل به انجام
X رفتار X
هنجارهای ذهنی باورهای هنجاری
درباره رفتار x نسبت به رفتارx
تأثیر
بازخورد

شکل ۲-۱- مدل نظریه نگرش فیش باین

۲-۲- آگاهی

پیمان آزاد (۱۳۸۷) در مورد آگاهی می گوید: آگاهی پدیده ای است که همچنان در ابهام بسر می برد، تا کنون تعریف دقیقی از آگاهی نداریم .مقصود از آگاهی همان آشکاربینی یعنی آشکار دیدن محتویات ذهن می باشد. با وجود این که همه خیال می کنند که آگاهند و یا مفهوم آگاهی را بخوبی درک می کنند، ولی متاسفانه کمتر کسی است که از کیفیت این حالت در ذهن آگاه باشد. اندیشمندان می گویند که پدیده آگاهی در دسترس انسان نیست، و از آن مسایلی است که ممکن است هرگز حل نشود.ولی دکارت[۵۵] ذهن را از جسم جدا می داند و می گوید من می اندیشم، پس هستم .او می خواهد این منذهنی را جدای از عین اثبات کند، ولی با اشکال روبرو می شود. آگاهی اجتماعی می تواند ما را در بیان نگرش های مشارکت در ورزش و نظارت بر ورزش کمک نماید(جارویس[۵۶] ،۱۹۹۹).

۲-۲-۱- اهمیت فعالیت بدنی و ورزش

اهمیت فعالیت بدنی در رشد و تکامل طبیعی، به همراه سلامتی و احساس سالم بودن کودکان و نوجوانان کاملاً پذیرفته شده است. به ویژه این که، فعالیت بدنی منظم، با حفظ عملکرد متابولیکی مطلوب و پیش گیری از بیماری طولانی مدت توأم بوده است. مزایای مربوط به فعالیت های منظمی که مستلزم کاهش وزن است، عبارت اند از نقش آن در حفظ سلامتی اسکلتی و ترکیب بدنی. به علاوه، شرکت منظم در فعالیت مطلوب با کنترل وزن و به حداقل رساندن چربی بدن، نقش کلیدی در توسعه ی روانی واجتماعی ایفا می کند. نکته ی مهم این است که فعالیت، هم چنین با مزایای روانی- اجتماعی مانند کاهش علائم افسردگی، استرس، اضطراب و بهبود اعتماد به نفس و عزت نفس توأم است( وکیلی ،۱۳۸۹ص۵۶). لارسون[۵۷] معتقد است فعالیت بدنی یک نظام اصلی می باشد که همۀ نظامهای فرعی دیگر را زیر پوشش خود دارد و فعالیت بدنی تکامل یافته اصطلاح هایی چون تمرین بدنی و فرهنگ بدنی در گذر تاریخ می داند. اینها تعابیری هستند که هنوز هم، با فضایی متفاوت، به کاربرده می شوند؛ مثلاً کشورهایی مانند روسیه و آلمان و برخی از کشورهای شرق اروپا، برای دلالت بر نظام تربیت بدنی و ورزش اصطلاح فرهنگ بدنی را بکار می برند.
برخلاف مزایای مستند فعالیت بدنی برای سلامتی، آمادگی و رشد و تکامل مطلوب افراد جوان، نسبت روبه فزاینده ای از جامعه ی نوجوان، چاق هستند. به نظر می رسد بی اطلاعی در زمینه ی فعالیت بدنی و ترکیب بدنی به خصوص درباره ی سنین پیش دبستانی از علت های این پدیده است. مسئله ی اصلی این است که اکثر کودکان در سطوح مناسب فعالیت بدنی شرکت نمی کنند. کم تحرکی، در کنار عادات غذایی نامناسب در کودکان، نقش اصلی را در چاقی ایفا می کند. اصرار بر ادامه ی چنین شرایطی در میان جوانان، از تجارب فعالیت بدنی «چرخه ی نادرست» به تداوم یک محدود می شود و رفتارهای ساکن و عادات غذایی غلط را به ارمغان می آورد. برای یافتن فرصت های فعالیت مناسب و در پیش گرفتن رفتارهای غذایی صحیح، هیچ وقت زود نیست. برای مثال اگر هدف تطبیق کیفیت شیوه ی زندگی در همه ی افراد نوجوان از بدو تولد باشد، دانش و درک مناسب مادران باردار در این زمینه یک نیاز پایه ای است و رویکردی مناسب و هماهنگ برای پیشگیری و مدیریت اضافه وزن و چاقی برای همه ی بزرگسالانی که بر دانش، نگرش و رفتارهای افراد جوان تأثیر می گذارند، مورد نیاز است. این گروه افراد عبارت اند: از والدین، متخصصان سلامتی، مراقبان بهداشت و معلمان. همان طور که کودکان کم سن و سال برای راهنمایی به بزرگسالان وظیفه شناس، وابسته هستند، بزرگسالان نیز باید الگوهای کلیدی برای رفتار قابل پذیرش باشند و احتیاجات فردی کودکان را به رسمیت بشناسند. به علاوه، بزرگسالان نیاز دارند تا اهمیت فعالیت بدنی ایمن و شاد را درک کنند، به طوری که فعالیت، سکوی پرتاب کلیدی در رشد و تکامل همه ی کودکان باشد. بزرگسالان نیز باید به اهمیت فرح بخش بودن فعالیت بدنی و عوامل محیطی که در فعالیت بدنی کودکان تأثیر دارد، آگاه باشند. به طور خلاصه، نگرش والدین، تشویق فعالیت های خانواده محور و تدارک فرصت هایی برای تسریع فعالیت، باید مورد توجه قرار گیرد( وکیلی ،۱۳۸۹ص۵۷).
هدف از انجام فعالیتهای ورزشی در سطح دانشگاه رشد و توسعه جنبه های جسمانی، اخلاقی و روانی دانشجویان به موازات تحصیل علوم و فنون دیگر است. دانشجویان از طریق درس تربیت بدنی در جریان فعالیتهای ورزشی و بهداشتی قرار می گیرند و با یادگیری مهارتهای حرکتی پایه انتظارمی رود پس از فراغت از تحصیل نیز به سلامت جسمی و روانی خود توجه بیشتری داشته باشند و ورزش را بخشی از برنامه روزانه خود قرار دهند. مرکز کنترل بیماری درسال ۲۰۰۲ بیان کرد، جوانان باید در فعالیت های بدنی شرکت کنند و یک عادت غذایی مناسب را به منظور دفع شیوع چاقی و بیماری مربوط به چاقی مانند فشار خون بالا، دیابت نوع ۲، سکته مغزی، بیماری کیسه صفرا، التهاب مفاصل، قطع موقتی تنفس درخواب، مشکلات تنفسی و برخی سرطان ها مثل سرطان مربوط به مخاط رحم، سینه و روده بزرگ توسعه دهند. هر دو فعالیت بدنی و تغذیه مناسب بر اساس کنترل مستقیم جوانان می باشد و آنها باید بر اساس رهنمون های مرکزی در فعالیت های بدنی شرکت کنند. همچنین انجمن ملی ورزش و تربیت بدنی[۵۸] (۲۰۰۴) اعلام کرد فعالیت بدنی منظم باعث حفظ سطح سلامتی و تندرستی جسمی، تلاش در مهارت های حرکتی و الگوهای حرکتی می شود و مسئول رفتارهای اجتماعی وشخصی است که نسبت به خود و دیگران احترام قائل است و به فعالیت های بدنی برای سلامتی، شادی، مبارزه طلبی، خود بیانگری و یا تعاملات اجتماعی ارزش می دهد. این ارزش ها و عادت ها تاکید شده و در کلاس های تربیت بدنی آموزش داده می شود. این هیئت انجمن ملی ورزش و تربیت بدنی است، که کیفیت بالای تربیت بدنی را از طریق تحقیق، توسعه استانداردها و انتشار اطلاعات برای پایه های کودکستان از طریق پایه دوازدهم برای برقراری بنیان زندگی یک شیوه زندگی فعال را حمایت و ارتقاء می دهد. ترست وهمکاران[۵۹] بیان کردند که قوی ترین همبستگی در فعالیت جسمانی و سودمندی، خود فعالیت جسمانی است.

۲-۲-۲- فواید فعالیتهای بدنی و ورزش

فعالیت بدنی در رشد و نگهداری سیستم های ارگانیک موثر است. با فعالیت های جسمانی اندامهای بدن به طورمرتب و منظم کارمی کنند و به مرور باعث توسعه و رشد حرکت و کنترل مغزی (عصبی- عضلانی) بهتر حرکات می شوند و در ادامه حرکات زاید و غیر ضروری کمتر شده و در نتیجه هماهنگی مهارتی بهبود می یابد .بنابراین فعالیت بدنی فرد را در روند تکامل کامل خواهد کرد، به طوری که او به عنوان یک موجود سالم و شاد قابلیت بهتری برای انجام وظایف روزمره زندگی کسب خواهد کرد. فعالیت ورزشی برای حفظ سلامت افراد جوان شامل پیشگیری از افزایش وزن و چاقی، توسعه ی سلامتی اسکلتی، افزایش عملکرد قلبی و ریوی و سلامتی روانی بهتر آنها است. برنامه ی ایده آل برای همه نوجوانان، می تواند تثبیت و پایه گذاری تمرینات ورزشی سالم طی دوران نوجوانی و پیگیری حضور منظم در فعالیت های بدنی دوران بزر گسالی باشد(وکیلی ،۱۳۸۹ ص۵۵). تحقیقات نشان داده اند که یکی از عوامل تعیین کننده در انجام فعالیت بدنی، موانعی است که فرد جهت انجام این رفتارها دارد(سالیس و همکاران[۶۰] ،۲۰۰۰) و در مقابل آن، تواناییها جهت غلبه بر موانع انجام فعالیت بدنی، ارتباط مثبت و معنی داری با افزایش فعالیت بدنی دارد(ترست و همکاران ،۱۹۹۷) و از طرفی هم فعالیت بدنی ارتباط مستقیمی با داشتن مکان مناسب برای ورزش، تجهیزات و فراهم نمودن وسیله برای رفتن به محل تمرین یا برنامه ورزشی دارد(مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ،۱۹۹۷). به عقیده لارسون[۶۱]، فعالیت بدنی مفهوم گسترده ای است که سایر مفاهیم حرکت (ورزش، تربیت بدنی و بازی ) زیر مجموعه آن محسوب می شود و منظور از فعالیت بدنی فرایند فعال سازی تمرین و ورزیدگی است(فتحی ،۱۳۸۸).
بطور کلی در یک برنامه تمرینی ورزشی مفید نه تنها سلامت جسمانی تأمین می شود بلکه بر سلامت روانی افراد هم تاثیر شگرفی می گذارد و این دو منجر به ارتقای ارتباط اجتماعی نیز می شود. شواهد متعددی وجود دارد که انجام فعالیت بدنی منظم، منجر به ارتقاء سلامت روان، کاهش علائم افسردگی و نگرانی، رضایتمندی از زندگی و ارتقاء کیفیت زندگی می شود (آقا ملایی و همکاران ،۱۳۸۸). هیلدربرند و جانسون[۶۲] (۲۰۰۱) اظهار داشتند زندگی یک فعالیت لذت بخشی است که باعث می شود شخص در فعالیت بدنی شرکت کند. این یک امر حیاتی است که پیشرفت اعتماد دانش آموزان در توانایی آنها برای انجام فعالیت بدنی بالا می برد. بنابراین آنها می توانند فعالیت بدنی را در طی دوران زندگی شان ادامه دهند. نیک نژاد(۱۳۷۸) بیان کرد که کارمندان و دانش آموزان بیشترین افراد شرکت کننده در فعالیت های ورزشی اند و آمادگی جسمانی پرطرفدارتری فعالیتی است که زنان در آن شرکت دارند(رمضانی خلیل آباد ،۱۳۷۵).
ورزش به عنوان یکی از روش های درمان فشار روانی نیز به طور قابل ملاحظه ای مورد توجه قرار گرفته است. درنتیجه اجرای تمرینات ورزشی، تنش اضافی عضلات از بین می رود، جریان خون در عروق به سهولت انجام می گیرد و با تجربه لذت در بازیها و فعالیتها اعتماد به نفس افراد بالا می رود. هرچه اعضای سالم و تندرست در جامعه بیشترباشند، جامعه ای سالم تر به وجود می آید که به واسطه این سلامت عمومی، زمینه مساعدی برای ایجاد شرایط زندگی بهتر، کاهش میزان انحرافات اجتماعی و کسب شادابی و نشاط عمومی اعضای خود را مهیا می کند. همچنین ورزش در بهبود فشار خون موثر است و افرادی که ورزش می کنند اگر دچار سکته قلبی شوند زودتر بهبود می یابند و فشار خون آنها در حد طبیعی خواهد ماند(هنریکسون و رینکون[۶۳] ،۱۹۹۸)در نوجوانان، این میزان بیشتر و۶۰ دقیقه فعالیت با شدت متوسط تا شدید روزانه حداقل۵ روز در هفته توصیه شده است(ولک و کربین[۶۴] ،۲۰۰۰).
سازمان مبارزه با بیماریها(۲۰۰۸) در مورد فایده فعالیت بدنی روی بدن اعلام کرد فعالیت بدنی باعث حفظ سلامت استخوانها ، عضلات و مفاصل ، بهبود سلامت ذهنی و خلق و خوی ، بهبود توانایی شخصی برای انجام فعالیت های روزانه زندگی می شود و به طور کلی طول عمر شخص را افزایش می دهد. طبیعی به نظر می رسد افرادی که از تأثیرات فعالیت های حرکتی و ورزشی درجامعه بهره مند می شوند، گرایش و نگرش مثبتی نسبت به آن داشت باشند و اگر بیشتر افراد جامعه چنین نگرش مثبتی داشت باشند، یکی از نقاط قوت و عاملی قوی در پذیرش آن در جامعه خواهد بود(دستغیب ،۱۳۷۸ ؛ مارتیندلا و دولین[۶۵] ،۱۹۹۰) و در مقابل، در صورتی ک اغلب افراد جامعه به دلایلی گرایش و نگرش منفی نسبت به ورزش ابراز دارند، به طور حتم هر نوع برنامه ریزی ها برای توسعه آن با مشکل مواجه خواهد بود(پاترسون[۶۶] ،۱۹۹۰ ؛ تولسون[۶۷] ،۱۹۹۴) و وظایف و مسئولیت های مدیران و برنامه ریزان را مشکل خواهد کرد، بنابراین شناخت نیازها، نگرش ها و گرایش های مردم در حیطۀ تربیت بدنی و ورزش و تفریحات سالم به مسئولان، مدیران و برنامه ریزان تربیت بدنی و ورزش در کلیۀ نهادها ی ورزشی کشور کمک می کند تا برنامه ریزی ها و تصمیم گیری های عملی، منطقی، مردم پسند و اثربخشی انجام دهند ودر نتیجه از برنامه ریزی های غیرعملی، بی اثر و تکرار برنامه های بی نتیجه و تحمیل برنامه ها ی غیرمنطقی و اجرا نشدنی جلوگیری شود. در ضمن ، در نظر گرفتن نگرش و گرایش های افراد دربرنامه ریزی ها موجب جلب اعتماد و همکاری آن ها می شود(مود و فین کنبرگ[۶۸] ،۱۹۹۴).
فعالیت بدنی فواید روانشناختی متفاوتی روی بدن نیز دارد مانند کنترل وزن ، ساخت عضلات ضعیف ، و کاهش چربی بدن (توث، بکت و پلمان[۶۹] ،۱۹۹۹).
برخی از فواید
جسمانی و روانی تمرینات ورزشی عبارتند از:

• افزایش کارایی ریه ها و سیستم گردش خون، به طوریکه انتقال خون و اکسیژن را به سلولها تسهیل می کند.
• افزایش تعداد گلوبولهای قرمز خون در مغز قرمز استخوان که منجر به افزایش انتقال اکسیژن به قسمتهای مختلف بدن می شود.
• تقویت عضلات قلب و افزایش قدرت انقباضی آن، که منجر به کاهش تعداد ضربان قلب در حالت استراحت در هر دقیقه و در مقابل خون با نیروی بیشتری در عروق به جریان می افتد.
• به تاخیر انداختن فرایند پیری.
• تقویت دستگاه های مختلف بدن مثل قلب، اعصاب، عضلات.
• ارتقای بهداشت و سلامت ورزشکار و کمک به پیشگیری از بیماریهای چون فشار خون، بیماری قلبی.
• کاهش دیابت به دلیل کاهش کلسترول و باز شدن عروق.
• توسعه همه سویه استقامت، قدرت، سرعت، انعطاف و هماهنگی افراد.
• بهبود ابعاد روانی و تامین سلامت روانی.
• افزایش عزت نفس در اثر درک شایستگی های بدنی.
• کاهش احساس افسردگی و اضطراب روانی و کنترل فشار روانی و استرس.
• افزایش احساس تعلق و وابستگی، روحیه انصاف و عدالت و احترام به قوانین و بسیاری صفات شایسته اخلاقی در بین افراد.

نتایج تحقیقات مختلف نشان داده است که انجام انواع مختلف نرمش ها، علاوه بر فواید جسمی فراوان، بر مقابله با مشکلات عصبی و روانی نیز آثار مفیدی دارد. از میان این تحقیقات می توان از کار یک ساله محققان دانشگاه استافورد نام برد که کار تحقیق خود را روی ۵۷ زن و مرد ۵۰ تا ۶۵ ساله، با چهار نوع نرمش مختلف انجام داده اند .گروه اول هفته ای سه روز و روزی ۶۰ دقیقه نرمش هایی را در یک مرکز ورزشی انجام می دادند که۴۰دقیقه آن شامل تمریناتی از قبیل دو و پیاده روی سریع بود که میزان تنفس، ضربان قلب و در نتیجه مصرف اکسیژن را افزایش می داد. دسته دوم، وضعیتی کاملا مشابه دسته اول داشتند با این تفاوت که این کار را در منزل خویش انجام دادند. سومین گروه، هفته ای پنج بار و هر بار به مدت ۳۰ دقیقه به تمریناتی پرداختند که در مجموع میزان انرژی مصرف شده آنها با دو دسته اول یکسان بود. به گروه چهارم توصیه شد که در نرمشهای معمول خود هیچچ تغییری ایجاد نکنند. فعالیتهای سه گروه آخر که در مراکز مخصوص انجام نمی شد و توسط مشاوران ویژه پیگیری می شد. نتیجه تحقیق نشان داد که با وجود تفاوت نرمش، میزان فشارهای عصبی، هیجان و افسردگی در تمام گروه ها تقریباً ۳۰درصد کاهش یافته است. مطلب دیگر اینکه با تحقیق در افراد سیگاری نشان داده شده است که این تمرینات یکی از بهترین راه های ترک سیگار است. انجام نرمشها در منزل و تداوم آنها بهترین نتیجه را در بر داشت. همچنین لزلی، فزرسرین گام، اون و ایدمتن[۷۰] (۲۰۰۱) بر این باورند که برای جلوگیری از بی تحرکی جسمی افراد، می توان با متقاعد کردن آنها به پیاده روی و فعالیت بدنی و ورزش با شدت متوسط به حفظ سلامتی بدن آنها کمک کرد(لزلی، فزرسرین گام، اون و ایدمتن، ۲۰۰۱).
بارزترین اثرات مثبت ورزش در سلامت روح و روان و سلامت اجتماعی افراد عبارتند از: